Tíminn - 26.07.1930, Blaðsíða 1

^ ©Jaíbfer!
09 afgr«i6sluma6ur (Timans <r
Húinnrtið porsteinsöóttir,
Sambanösijíistnu. Hryfjauíf.
XIV. árg.
^fgte&afa
Cimans «r i Sambanbdféstna.
(Dftin öagía^a 9— (2 j. ||>
- þbaú
Reykjavík, 26. júlí 1930.
43. blaff.
Klemens Jónsson
fyrverandi ráðlierra.
Sunnudaginn 20. þ. m. andaðibt
Klemens Jónsson fyrverandi ráð-
herra að heimili sínu hér í bæn-
um. Ilann hafði um nokkurt, skeið
þjáðst af hjartasjúkdómi, er dró
liann til dauða.
Klemens heitinn var einn af
mestu atkvæðamönnum íslensku
þjóðarinnar, síðasta mannsaldur-
inn, sem embættismaður, stjórn-
málamaður og rithöfundur, og
1 Eyjafirði naut KJemens sín
vel, og var það að mörgu leyti
blómatími æfi hans, er hann
dvaldi þar. Hann varð vinsæll með
afbrigðum, þótti röggsamlegt
yfirvald, og það sem mestu skiíti,
hann gerðist forvígismaður verk-
legra framkvæmda í Eyjafirði
og beitti sér af alefli fyrir því að
samgöngur væru bættar í hérað-
inu. Var hann aðalfrumkvöðull að
æfistarf hans var óvenjulega
fjölbreytt og þýðingarmikið.
Klemens var fæddur á Akureyri
27. ágúst 1862 og foreldrar hans
voru, Jón Borgfirðingur rithöf-
undur og kona hans Anna Eiríks-
dóttir bónda á Vöglum, Sigurðs-
sonar. Hann fluttist sem barn til
Reykjavíkur með föður sínum.
Gekk í lærða skólann, og lauk
stúdentsprófi 1883 með I. eink-
unn. Sigldi til háskólans í Kaup-
mannahöfn og las þar lögfræði.
Á Hafnarárunum tók IHemens
mikinn þátt í félagslífi stúdenta,
enda var hann alla æfi gleðimað-
ur, sem vel kunni við sig í sam-
kvæmum. Dönum fannst mikið til
hans koma, eins og sjá má af því,
að hann var kosinn „hringjari“ á
Garði. Er það ein hin æðsta virð-
ingarstaða, sem stúdenti getur
hlotnast við Hafnarháskóla, og
hefir aðeins einn annar íslend-
ingur hlotið hana allan þann tíma,
sem íslenzkii- stúdentar hafa átt
vist á Garði.
Þann 4. júní 1888 lauk Klemens
lögfræðisprófi með fyrstu eink-
unn. Var hann síðan um hríð að-
stoðarmaður í íslenzku stjórnar-
deildinni í Höfn, en jafnframt
féklvst hann mikið við rannsóknir
um sögu Islands, á ríkisskjala-
safni Danmerkur. Fékk hann
brátt álit og traust yfirboðara
sinna, svo að hann var 13. apríl
1892 skipaður sýslumaður í Eyja-
fjarðarsýslu, sem þá var eitt hið
bezta embætti hér á landi.
vegagerðum og brúarsmíði í
Eyjafirði og munu Eyfirðingar
lengi minnast hans með þakklæti,
fyrir hið mikla og góða starf, er
hann vann fyrir héraðið. Hafa
margir Eyfirðingar svo sagt, að
slíkt yfirvald sem Klemens hafi
þeir aldrei haft. En hitt var líka
mikilvægt atriði í starfi hans,
að hann vann að því að gera
Akureyri að landbúnaðarbæ.
Hann skildi að útgerðin var stop-
ull atviimuvegur fyrir Eyfirðinga,
og þess vegna vildi hann láta
þá rækta landið. Hann var á þeim
árum á þeirri skoðun að bezt
væri að ríkið eða héröðin hefðu
stjórn á rekstri mikilvægra fyrir-
tækja. Þess vegna barðist hann
ásarnt Magnúsi sáluga Kristjáns-
syni fyrir því, að Akureyrarbær
keypti nálægar jarðir, svo bæjar-
búar gætu ræktað þær í samein-
ingu. Klemens hefir oft sagt við
þann er þetta ritar, að embættis-
störf hans í Eyjafirði væri sá
þáttur í æfistarfi hans, er honum
væri kærastur, og að hvergi yndi
hann sér betur en í Eyjafirði. En
honum voru stærri störf ætluð.
Hann var kosinn á þing í Eyja-
firði 1893 og sat á þingi til 1903,
er hann varð landritari. Var hann
svo fastur í sessi, að engum
þýddi að keppa við hann um
þingsæti. Hann var atkvæðamað-
ur á Alþingi, prýðilega máli fav-
inn og starfsmaður góður. Varð
hann brátt einn af foringjum
Heimastjómarflokksins og var
forseti neðri deildar 1901—1903.
Árin 1907, 1909, 1913 og 1914
var hann umboðsmaður ráðherra
á Alþingi. Þegar stjómin var
færð inn í landið, var hann í orð-
stefi haíður, ásamt Hannesi Haf-
stein, sem ráðherraefni. Hannes
lilaut embættið sem kunnugt er,
eh Klemens var gerður að land-
íitara 2. marz 1904.
Landritaraembættið var undar-
leg stofnun. Það var hvorki fugl
né fiskur. Landritarinn átti að
vera einskonar ábyrgðarlaus
milliliður milli þings og stjórnar,
og átti að hafa hina æðstu fag-
þekkingu. Ráðherrar komu og
fóru, en landritarinn sat, en ekki
mátti hann eiga þingsæti og mun
Klemensi hafa fallið það miður.
Vafalaust hefir Klemens Jóns-
son ráðið miklu um stjórn lands-
ins, þau ár, er hann var landrit-
ari, enda hafði hann fengið meiri
þekkingu á högum landsmanna
en nokkur annar maður. Embætt-
isrekstri hans var við brugðið
um reglusemi og fljóta afgreiðslu.
Árið 1917 var landritaraem-
bættið lagt niður, er ráðherrum
var fjölgað. Var Klemens þá um
hríð embættislaus og fékkst eink-
um við ritstörf og vísindalegar
rannsóknir.
Auk embættisstarfa voru Klem-
ensi falin mörg trúnaðarstörf.
Hann sat nokkur ár í bæjarstjórn
Reykjavíkur. Á ófriðarárum var
hann skipaður í ýmiskonar nefnd-
ir og 1918 var hann sendur til
Englands til þess að semja við
Bretastjórn um verzlunarmál.
I yfirskattanefnd Reykjavíkur
átti hann sæti síðustu árin og í
orðunefndinni.
Árið 1907 var hann skipaður for-
maður í milliþinganefnd í skatta-
málum, og 1911 formaður í sams-
konar nefnd í fjármálum. Þá kom
hann og Hannes Hafstein fram
með tillögurnar um einkasölu á
kolum og olíu, og þá var fyrst
fyrir alvöru farið að tala um
ríkisrekstur á atvinnufyrirtækj-
um, og einkasölu ríkisins.
Þegar landritaraembættið var
lagt niður, var lokið aðalþættin-
um í embættis- og stjórnmála-
starfsemi Klemensar. Þó kom
hann aftur fram á vígvöllinn.
Hann var skipaður atvinnumála-
ráðherra í ráðuneyti Sigurðar
Eggerz 1922—1924, og gegndi
einnig um hríð embætti fjármála-
ráðherrans. Hann vann þar mikið
og vanþakklátt starf á erfiðum
tímum. En annars liggja þau
mál svo nærri, að hér skal ekki
minnst á þau frekar.
Klemens gekk í Framsóknar-
flokkinn og var kosinn á þing
1923 í Rangárvallasýslu, er kjör-
tímabil hans var úti, hvarf hann
frá stjórnmálunum og fékkst við
sagnfræðisrannsóknir, það sem
eftir var æfinnar.
Klemens Jónsson var tvíkvænt-
ur. Fyrri kona hans var Þor-
björg Stefánsdóttir, sýslumanns
Bjarnarsonar. Hún dó 1902, eitt
barna þeirra lifir, Anna, kona
Tryggva Þórhallssonar forsætis-
ráðh. Síðari kona hans var Anna
María Schiöth, dóttir Schiöth
bankagjaldkera á Akureyri. Áttu
þau einn son, Agnar, er les lög-
fræði við háskólann í Reykjavík.
Klemens var mikill vexti,
rammur að afli og hinn höfðing-
legasti ásýndum. Er það í frá-
sögur fært, að þýskir ferðamenn
töldu hann mest líkjast prúss-
neskum herforingja. Hann var
um langt skeið æðsti maður Odd-
feilowreglumiar hér á landi.
Þó Klemens Jónsson kæmist til
hárra metorða, sem sýslumaðui*,
þingmaður, landritari og ráð-
herra, þá er það víst, að það sem
honum var kærast, var starf hans
í þágu íslenzkra sagnfræðisrann-
sókna. Fróðleikslöngun hans var
óviðjafnanleg og eins löngun hans
til þess að fræða aðra. En því
miður var æfidegi hans tekið að
halla, er hann gat helgað vísind-
unum allan tíma sinn og því varð
árangurinn ekki eins og hann
mundi hafa óskað. Líklega mundi
hann hafa notið sín bezt sem há-
skólakennari 1 sögu Islands.
Klemens Jónsson var í stjói'n
Söguíjelagsins frá 1906 til dauða-
dags. Lengst af sem gjaldkeri. Á
það félag á honum mikið að þakka
Hann gaf út Landsyfirréttardóm-
ana, Lögfræðingatal og æfisögu
Þórðar Sveinbj örnssouai. Auk
þess skrifaði hajr margar grein-
ar í Blöndu og samdi sögu Grund-
ar í Eyjafirði. I tímarit vor og
blöð skrifaði hann fjölda ritgerða
um sögu íslands, einkum í Skími
og Andvara. I Lögfræðing skrif-
aði hann „Handbók fyrir hrepps-
nefndarmenn“ og „Dómstólar og
réttarfar“. I „Tilskueren“ 1902
„Islands Forfatning og Fremtid“
og í Landshagsskýrslur 1910,
„Embættismannatal á íslandi".
Auk þessa eru höfuðritverk
hans:
Saga Reykjavíkur, 1929.
Saga Akureyrar, í prentun.
Saga prentlistar á Islandi, í
prentun.
Um fógetagjörðir, 1913.
Æfisaga Jóns Þorkelssonar,
1910.
Hér skal staðar numið, þótt
lengra mætti telja, en eg verð
að minnast á höfuðritverk Klem-
ensar, þó það sé enn óprentað,
og það er hið mikla ættartölusafn
úr Eyjafirði, um Sveinsætt.
Það mun að sjálfsögðu verða gefið
út áður en á löngu liður. Það mun
vera einn hinn traustasti grund-
völlur fyrir ættfræði Islands á
síðari tímum. Og það er höfund-
inum samboðið. Klemens Jónsson
elskaði sögu íslands og íslenzka
ættfræði og mátti þess því vænta,
að aðalritverk hans skyldi vera
einmitt á því sviði.
H. H.
----o----
Dánarfregn.
Látin er hér í bænum síðast-
liðinn þriðjudag, tæpra 74 ára að
aldri Guðrún Jónsdóttir Borgfirð-
ings. Tæpir tveir sólarhringar
liðu milli fráfalls Klemensar ráð-
herra bróður hennar og hennar,
enda höfðu þau systkin fylgst að
nálega alla sína löngu æfi. Hún
var hin mesta tápkona, prýðilega
verki farin og óvenjulega miklum
gáfum gædd og þreki. Hún var
elst bania Jóns Borgfirðings; tók
við forstöðu á búi föður síns, er
móðir hennar féll frá og er Klem-
ens bróðir hennar misti sína fyrri
konu tók hún við forstöðu fyrir
búi hans; hún var ógift alla æfi.
Fróðleikskona vai’ hún og víðles-
in, svo sem hún átti kyn til og
trölltryggur vinur vina sinna. Um
alt var hún hin merkasta og far-
sælasta kona.
----o----
Frá Alþ'ngishátfðinni
------- Frh.
Klukkan þrju á iimmtudagimi
hóiust hatíöahöldin aö nýju aö
Lögbergi. Fiuttu nú sendimenu
eriendra þinga og stjórna kveðj-
ur sinar. atyröi di'. Björn Þórð-
arson iogmaöur þeirri athöfn. Er
hér ekki rúm til að segja frá
mnihaldmu i þessum ræðum, en
æss skai aöeins getið, að þær
voru yíirieitt fiuttar ai hinni
mestu sniiid, og báru vott um
djupa virðingu sendimannanna
íynr ísienzku þjóðinni og ís-
ienzkii memnngu. Þess má sér-
stakiega geta, að Hakkila vara-
íorseti iinska þingsins iiutti ræðu
sina á íslenzku.
Þessi athöin stóð yfir í tvo kL-
tíma. Öíðan vai' skotið flugeldum.
Var þá óguriegur hávaði eins og
hamrar og björg væru að hrynja.
Þótti sumum nóg um, en yfir-
ieitt fannst fólki þetta hin bezta
skemmtun.
Kl. 61/-) hélt Alþingi veizlu fyr-
ir gesti sína í tjaldskálanum við
Vaihöll. Sátu hana um 500—600
manns. Voru þar haldnar margar
snjallar ræður. Konungur stofn-
aði sérstakt heiðursmerki Al-
þingishátíðarinnar og sæmdi alla
þingmeim og hina erlendu gesti
hátíðarinnar.
Þegar kom fram á kvöldið tók
veður að spillast. Norðanstormur
og regn, en hríð til fjalla. Fór
nú sumum útlendingum ekki að
lítast á blikuna, og vildu komast
sem fljótast til Reykjavíkur. Þó
voru flestir um kyrt á Þingvöll-
um um nóttina. Veðrið batnaði
undir miðnætti. Nóttin var fög-
ur og blíðviðri daginn eftir.
Kl. 10 á föstudag flutti Ben.
Sveinsson ræðu þá, er áður hefir
verið birt hér í blaðinu. Var þar
mikið fjölmenni samankomið, en
þó vai* fjöldi manna staddur við
kappreiðamar í Bolabás, sem fóru
fram um sama leytL Konungur
vor og ráðherrar og margt tig-
inna gesta horfði á kappreiðam-
ar. Hestaatið, sem átti að sýna,
misheppnaðist, og munu fáir hafa
harmað það.
Rétt fyrir hádegi vom undir-
ritaðir að Lögbergi gerðardóms-
samningar milli Islands annars-
vegar, en allra ríkja á Norður-
löndum hinsvegar. Tryggvi Þór-
hailsson skrifaði undir samning-
ana fyrir Island, en Stauning
forsætisráðherra fyrir Danmörku,
Rysset ráðherra fyrir Noreg,
Ewerlöf sendiherra fyrir Svíþjóð,
og Hakkila þingforseti fyrir Finn-
land.
Síðan var haldinn fundur í
sameinuðu Alþingi að Lögbergi.
Var til umræðu þingsályktunar-
tillaga, er hljóðaði á þessa leið:
„Alþingi ályktar að samþykkja
gerðardóma þá, er undirritaðir
voru á Þingvöllum í dag, miUi
Danmerkur, Finnlands, Noregs og
Svíþjóðar hvers um sig, annars-
vegar og Islands hinsvegar".
Tryggvi ÞórhaUsson forsætis-
ráðherra talaði fyrir tillöguimi,
og síðan mæltu þeir Jón Bald-
vinsson og Jón Þorláksson með
henni fyrir hönd flokka sinna.
Þá var gengið til atkvæða, og
tillagan samþykkt í einu hljóði.
Um kl. 3 var Vestur-íslending-
um fagnað að Lögbergi. Flutti
Guðm. Ólafsson forseti efri deild-
ar ræðu þá, er birt hefir verið
hér í blaðinu. Skömmu síðar hófst
svo leiksýningin „Lögsögumanns-