Tíminn - 17.07.1931, Blaðsíða 2

2
TlMINN
ingin, sem nú er hjá liðin, myndi
verða undánfarj annarar sögu-
legri, að spanskir kommúnistar
myndu steypa lýðveldisstjórninni
af stóli eins of rússnesku bolsé-
víkarnir Kerensky. Og ýmislegt
er svipað um þessi tvö lönd.
Spænsk alþýða er snauð og fá-
kunnandi og hefir búið við kúgun
kirkju og aðalsmanna öldum sam-
an. Aðeins þriðji hver maður
kann að lesa og skrifa. Mestur
hluti jarðeigna er í höndum
kirkjunnar og tiltölulega fárra
einstaldinga. En úrslit kosning-
anna, sem nú eru nýafstaðnar,
benda ekki til þess að kommún-
istar hafi mikið fylgi. Þeir fengu
aðeins 2% af þingsætunum.
Á síðustu árum hefir risið upp
stóriðnaður í spönsku hafnarbæj-
unum, einkum í Barcelona. En
eignist þjóðin sterka stjórn,
verða landbúnaðarmálin höfuð-
verkefni hennar. Spánn er eitt af
frjósömustu löndum álfunnar, en
jarðræktin er í hinni mestu nið-
uilægingu og hina frjóu mold
þyrstir eftir vatni stói-fljótanna.
De Rivera hefir unnið gott verk
með því að bæta vega- og síma-
kerfi landsins til stórra muna.
Nú liggur fyrir að skipta jörðun-
um svo að við verði unað, því að
annars taka bændurnir þær með
valdi. I Andalúsíu einni búa 20
þús. öreigabændur á stóreignum
kirkju og aðalsmanna.
Afdrif spönsku byltingarinnar
geta rnarkað djúp spor í sögu
komandi kynslóða. Við íslending-
ar höfum til þess fyllstu ástæðu
að hyggja vel að atburðum hjá
þeirri þjóð, sem kaupir aðal út-
flutningsvöru okkai'. Fyrir okkur
er það mikils um vert, að gengi
hinna spönsku peninga haldist
stöðugt í framtíðinni og hagur
almennings farí batnandi. Vafa-
laust eiga Spánverjar eftir að
láta til sín taka meðal þjóðanna
eitthvað í líkingu við það, sem
var í fyrri daga. Þá var Spánn
eitt af stórveldum heimsins. Það
voru Spánvérjar, sem gjörðu út
leiðangur Kolumbusar til Ame-
ríku, og frændur þeirra, Portú-
galsmenn, fundu sjóleiðina til
Indlands, suðui' fyrir Afríku.
Yinnuhælið
á Litla-Hrauni.
Eftir Sigurð Heiðdal
forstöðumann hæhsins.
Með aukinni mannúð. og skiln-
ingi á hjálparþörf þeirra, sem eru
í einhverjum efnum hjálparvana,
hefir aukizt viðurkenning á nauð-
syn þess, að ríkin grípi í taumana
til hagsbóta einstaklingnum, þeg-
ar þess er þörf. Af þeim ástæð-
um eru byggðir skólar, spítalar o.
m. m. fl., sem menningarríki nú-
tímans hafa á örmum sínum.
Þeir menn, sem að einhverju
leyti hafa gerst sekir um að
brjóía ríkjandi lög þjóðanna,
sakamennirnir, hafa síðastir allra
hlotið viðurkenningu þess, að
þeim beri einnig að fá hjálp með-
bræðra sinna. Er það eðlilegt, því
að víða ríkir enn sá hugsunar-
háttur, að þjóðfélaginu beri að
hefna sín á sakamönnunum, vegna
þess að þeir hafi gert uppreisn
móti því með verknaði sínum.
Þess vegna eru refsilögin enn
þann dag í dag þannig, að hefnd
þjóðfélagsins er mæld og vegin
í hlutfalli við glæpinn, sem fram-
inn hefir verið. Fyrrum voru
refsingar þessar víðast hvar
fjárútlát, líkamlegar þjáningar,
sem lagðar voru á menn, útlegð-
ir eða dauðahegningar. Það er til-
tölulega skammt síðan, að al-
mennt var farið að dæma menn í
varðhöld í fangelsum, en það er
spor í áttina til þess skilnings á
þessum málum, að þjóðfélagið sé
ekki að leita hefnda á saka-
manninum, heldur vilji það að-
Lengi vel réðu þjóðirnar á Pyr-
eneaskaganum yfir allri Suður-
Ameríku og Vestur-Indium. I
styrjöldinni við Bandaríkjamenn
1898 hvarf Spánn úr sögunni sem
heimsveldi. En þjóðin er enn
mannmörg. Spánverjar sjálfir eru
rúml. 20 miljónir, næi'ri helmingi
fleiri en allir Norðurlandabúar,
að Finnum undanteknum. Portu-
galsmenn, sem eru í rauninni
sama þjóð með svipaða tungu,
eru 6—7 miljónir. I Suðui’-Amer-
íku og Mexiko, þar sem spanska
og portugalska eru ríkjandi
tungumál, búa 70—80 miljónir.
Gáfur og listhneigð einkenna
hinn spanska kynstofn, og af for-
feðrum sínum hefir hann fengið
dýran arf í andlegum verðmæt-
um.
Þýskaland
O0
Austurríki
Keisaradæmið „Austurríki og
Ungverjaland“ var fyrir styrj-
öldina miklu, stærsta ríki álf-
unnar, næst Rússlandi, og íbúarn-
ir rúml. 50 miljónir. Eftir styrj-
öldina leystist keisaradæmið
upp. Lýðveldið Austurríki er ekki
nema örlítill hluti þess, héröðin
kringum höfuðborgina Wien. I-
búar þess eru 6—7 miljónir og
þriðjungur þeirra býr í höfuð-
borginni. Flest þetta fólk er
þýzkt og talar þýzka tungu, enda
voru þessi héröð kjarni hins
þýzk-rómverska keisaradæmis á
miðöldunum og Wien höfuðborg
þess.
Bæði í Þýzkalandi og Austur-
ríki hafa margir menn verið
þeirrar skoðunar, að Austurríki
ætti að ganga í þýzka ríkjasam-
bandið. Og að ýmsu leyti eiga
Austurríkismenn erfitt með að
búa út af fyrir sig. Wien er óeðli-
leg byrði á landinu, enda vöxtur
hennar í samræmi við hennar
f.vrri aðstöðu sem höfuðborg í
fjölmennu og víðlendu ríki. ó-
fríðurinn hafði komið þungt nið-
ur á landsbúum. Og vegna hins
mikla aðflutnings og útflutnings
eins vernda sig fyrir honum,
jafnfi'amt því sem fangelsisvist-
in átti að styrkja hann lil þess
að geta byrjað nýtt og betra líf-
erni.
En vegna þess að fangelsin
voru víða þannig, að fangarnir
höfðu greiðan samgang, þá urðu
áhrif þein-a á sakamennina allt
önnur en ætlast var til. Fang-
arnír höfðu ekkert fyrír stafni,
og hinir eldri og reyndari fræddu
þá yngri í „faginu“, svo að fang-
elsin urðu glæpaskólar. Sáu menn
brátt þennan galla, og var þá
tekin upp sú regla, sem nú er
víðast, og alstaðar þykir betri, að
hafa fangana í klefum einn og
einn. En brátt sáu menn að ein-
veran og einkum aðgjörðarleysið
hafði oftast spillandi áhrif á
fangana. í einu fangelsi í Banda-
ríkjunum, sem byggt var um
1790, var gerð sú tilraun til að
bæta úr þessu, að fangamir voru
settir við að lesa biblíuna. Var
það gert til að stytta þeim stund-
ir, og til að innræta þeim krist-
inn hugsunarhátt, og hefir vænt-
anlega haft einhver áhrif. En
þá er einnig víða farið að láta
fangana vinna í íangelsunum, og
vinnunni hagað þannig, að hún
mætti vera sem hæfilegust refs-
ing, og þess vegna mismunandi,
eftir mismunandi verðleikum
fanganna. Um hitt var minna
hugsað eða ekki neitt, að haga
vinnunni þannig að hún mætti
hafa göfgandi áhrif á fangana.
Og vinnan var eingöngu inni-
vinna, nema ef unnið var í görð-
um innan steinveggja fangelsis-
ins. Það er ekki fyr en á seinni
hluta siðustu aldar að almennt
er farið að stefna að því, að láta
fanga vinna útivinnu.
sem þjóðinni er nauðsynlegur
vegna staðhátta og fábreytni
framleiðslunnar, hefir tollalög-
gjöf uágrannaríkjanna orðið
henni ákaflega þungbær.
Árið 1922 var ástand hins
unga lýðveldis svo bágborið, að
Þjóðabandalagið varð að hlaupa
undir bagga með því og útvega
því erlent lánsfé. En erfiðleikam-
ir hafa haldið áfram. Það hefir
reynst óframkvæmanlegt vegna
tollmúranna, að vinna erlendan
markað fyrir þá miklu iðnaðar-
framleiðslu, sem risin var upp í
landinu fyrir stríð. Árið 1930
voru 209 þús. atvinnulausra
manna í landinu.
Frá hálfu Austurríkismanna
hefir oftar en einu sinni verið
reynt að komast í samband við
nágrannaríkin þannig, að tollar
væru upphafnir milli ríkjanna.
Fyrst var reynt að koma á sam-
bandi við aðra hluta hins gamla
keisaradæmis og þvínæst við I-
tali. En þessar tilraunir mættu
mótspyrnu frá öðram löndum.
1927 kom til orða samskonar
samband við Tékko-Slóvakiu,
Jugoslaviu og Rúmeniu, en
Austurríkismenn vildu ekki
ganga að því, nema Þýzkaland
væri með.
En nú hafa komizt á samning-
ar um þetta efni milli Þýzkalands
og Austurríkis, og draumurinn
um sameining þessara tveggja
ríkja þarmeð genginn í gildi að
nokkru leyti, a. m. k. um stund-
arsakir. Samningurimi var kunn-
gjörður opinberlega í marzmán-
uði síðastliðnum. Samkvæmt
þessum samningi á ekki að inn-
heimta neinn toll á landamær-
um Þýzkalands og Austurríkis,
nema á þeim vörutegundum sem
ekki er jafnhár tollur á í báðum
löndum. En unnið skal að því,
að samræma tolla á útlendum
vörum eftir því sem hægt er í
báðum ríkjunum. Samningur
þessi gildir fyrst um sinn í 3 ár
og er uppsegjanlegur með árs
fyrirvara.
Erlendis hefir samningur þessi
vakið mikla mótspymu, og sætt
opinberum mótmælum, sérstak-
lega af hálfu Frakka og Tékko-
Þótt nú sé svo komið, að marg-
ir viðurkenni nauðsyn þess að
halda föngum til vinnu, þá er all-
víða eða ef til vill víðast sá skiln-
ingur ríkjandi, að vinnan sé sú
refsing, sem fanginn taki út, sbr.
algeng orðatiltæki í dómum og
réttarskjölum: „að úttaka refs-
ingu, að afplána refsingu“ o. s.
frv: Sá skilningur á þessum mál-
um, að sakamaðurinn sé vanheill
maður, sem þurfi lækningar við,
er ekki almennur, og þó mun
hann almennari hér á landi en
víða annarsstaðar.
Mörgum manni verður það á
einhverntíma á æfinni að hrasu,
þótt engar tilhneigingar hafi til
glæpa. Skilorðsbundnir dómar eru
alloft nægjanlegt betrunarmeðai
handa slíkum mönnum. En menn,
sem fyrir vöntun á skapfestu,
eða vegna stórlyndis og þverúð-
ar, eða af innri ástríðu fremja
glæpi, eru venjulega kallaðir
glæpamenn. Þeir þurfa lækning-
ar við ef unnt væri að veita
þeim hana. Orsökin til glæpsem-
ínnai' mun nú sjaldnast vera
meðfædd tilhneiging, heldur lang-
oftast drykkjuskapur eða leti
eða hvorutveggja, og oft mun
slæmt uppeldi vera höfuðorsökin.
Vinnan er bezta lækniagin við
slíkum göllum. En sú lækning
getur ekki gerst á mjög stuttum
tíma. Samkvæmt erlendri reynslu
tekur það oft fleiri ár, að ná
þeirri breytingu á þesum mönn-
um, að vinnan verði þeim á-
nægjuefni, og í þeim vakni sú
festa, að ætla megi, að þeir
breyti líferni sínu.
Sumpart þessi skilningur á
refsimálunum, sumpart það, að
ríkið vantaði húsnæði fyrir saka-
menn, mun hafa verið orsöl
Slovaka. Af Frakka hálfu er því
haldið fram, að hér sé um eins-
konar sameining ríkjanna að
ræða, en henni eru Frakkar mjög
mótfallnir af ótta við Þjóðverja
og veldi þeirra í framtíðinni. Er
því haldið fram að samningurinn
sé brot á skuldbindingum Aust-
urríkismanna 1922, þegar aust-
urríska stjómin, gegn hjálp
Þjóðabandalagsins, lofaði að
varðveita sjálfstæði landsins
óskert. En þar stendur svo:
„Stjórn Austurríkis skuldbind-
ur sig til, samkvæmt 88 gr. frið-
arsamninganna frá St. Gennain,
að láta ekki af hendi sjálfstæði
landsins og sömuleiðis að gjöra
engar samkomulagstilraunir eða
samnimga um viðskipta- eða fjár-
hagsmál, sem beint eða óbeint
skerði þetta sjálfstæði.
Þessi skuldbinding skal þó ekki
vera því til fyrirstöðu, að Austur-
ríki gjöri samninga um fjárhags-
eða tollamál — — svo framar-
lega sem sjálfstæði landsins er
ekki skert með því að veita
ákveðnum ríkjum réttindi eða
hlunnindi, sem önnur ríki eru úti-
lokuð frá, og sem eru hættuleg
fyrir sjálfstæði landsins“.
Orðalag þessara skuldbindinga
ber það greinilega með sér, að
lánveitendur Austurríkis hafa
haft sameininguna við Þýzkaland
í huga og viljað koma í veg fyrir
hana.
Af hálfu Þjóðverja og Austur-
líkismanna er því hinsvegar hald-
ið fram, að þessi samningur sé
aðeins fyrsta viðleitni í þá átt að
létta af tollastyrjöldinni almennt.
Enska stjómin hefir lagt til, að
málið komi fyrir þjóðabandalagið
og hefir þýzka og austurríska
stjórnin látið sér það vel líka.
Sumir segja, að hin opinbera
tilkynning um samninga þessa,
sem flestum kom á óvart, hafi
mjög spillt fyrir Briand við for-
setakosninguna í Frakklandi, og
hafi þinginu eigi þótt hann vera
nógu vel á verði fyrir hönd
frönsku þjóðarinnar í þessu máli.
Utflutningsvörur Austurríkis
skiptast sem hér segir árin 1925
—29:
þess, að ákveðið var með lögum
1928, að stofna hæli fyrir glæpa-
menn og slæpingja. Samkvæmt
þeim lögum var vinnuhælið
stofnsett á Litla-Ilrauni við
Eyrarbakka, og hefir það nú
verið starfandi í 22 mánuði.
Öllum, sem um þetta mál
hugsuðu, mun hafa verið Ijóst að
erfiðleikar við starfrækslu slíks
hælis hér mundu verða meiri en
í öðrum löndum. Veldur því fá-
menni okkar, fátækt, veðrátta og
fleira.
Hælið stendur skammt austan
við Eyranbakkakauptún. Það er
tvílyft steinhús með kjallara og
allveglegt til að sjá. Jörðin Litla-
Hraun fylgir með í eigninni, og
af henni fékk hælið nafn sitt.
Þegar hælið tók til starfa, 8.
marz 1929, höfðu undir umsjón
húsameistara ríkisins verið gerð-
ir 4 eins manns klefar og 1
tveggja manna klefi í kjallara
og 4 eins manns klefar á 1. hæð.
Auk þess var í kjallara eidhús,
borðstofa, búr og þvottahús. Á
1. hæð var einnig gerður salur
til að vinna í. Miðstöð var sett í
húsið fyrir þann hluta, sem inn-
réttaður var. Brunnur var graf-
inn skammt frá húsinu og úr
honum veitt vatni inn í húsið.
Var því dælt með handdælu, og
lágu vatnspípur í eldhús og
þvottahús.
Þannig var húsið þegar hælið
tók til starfa. Það mun því vera
misprentun í Tímariti Verkfræð-
ingafélagsins 5. h. 1930, er segir
að hælið hafi verið „fullgert"
1929. Þótt talsverðu hafi verið
bætt við af íbúðum í húsinu að
öðru, síðan hælið hóf starf sitt,
þá er þó húsið ekki fullgert enn-
Lifandi fénaður .... 8,8%
Matvörur............25,1%
Hráefni og hálfunnin 29,3%
Iðnaðarvörur........36,8%
Vínarborg, höfuðstaður Aust-
urríkis, hafði fyrir stríð um 2
milj. íbúa. Síðan hefir fólki þar
heldur fækkað, enda miklar hörm-
ungar dunið yfir borgina. Fyrstu
árin eftii’ að stríðinu lauk, voru
þar mikil bágindi meðal almenn-
ings, jafnvel hungursneyð. Fjöldi
af austurrískum börnum var þá
tekinti til fósturs á Norðurlönd-
um og þannig bjargað frá dauða
eða æfilöngu heilsuleysi. Þegar
börnin stálpuðust og höfðu náð
sér eftir harðréttið, hurfu flest
þeirra heim aftur. Nú, er fóstur-
foreldrarnir, þeir sem hafa efni á
því eru í sumarleyfi í Miðevrópu
eða Suðurlöndum, heimsækja þeir
„Vínarbörnin“ sín. Vín er fögur
borg og fólkið orðlagt fyrir
glaðværð. Hljómlist stendur þar á
háu stigi. Ýms af allra fremstu
tónskáldum álfunnar hafa átt
heima í Vín. En síðasta áratug-
inn hefir mjög reynt á lífsgleði
Vínarbúanna og horfur á að svo
verði enn um stund.
——<i--
Samvirkjafélag
Eíðaþinghár
Eftir Guðgeir Jóhannsson.
Sú skoðun að samtök og félags-
skapur sé og geti orðið eitt öfl-
ugasta vopnið í viðreisnarbaráttu
sveitanna og íslenzkrar þjóðmenn-
ingar hefir fengið nokkum dóm
reynslunnar á síðustu áiram.
Um allt land hafa félagsleg
átök verið gerð á ýmsum sviðum
og árangurinn er þeim kunnur,
sem við slík stöf hafa fengizt eða
fylgst með því, sem um pau hefir
verið ritað.
I samræmi við hina fengnu
reynslu hafa menn smám saman
breytt til um fyrirkomualgsatriði
Frá því hælið tók til starfa og
til 1. jan. þ. á. hafa komið inn á
það 38 fangar. Dvalardagar
allra fanganna á hælinu þennan
tíma er 4804. Þar af eru 3902
virkir dagar. Fangarnir hafa unn-
ið alls 3586,65 dagsverk í skyldu-
vinnu. Veikindadagar hafa verið
280,35, ekki hægt að vinna
vegna óveðurs 29,5 daga og ekki
unnið vegna óhlýðni 5,5 daga.
Frá aprílbyrjunar til miðs nóv-
ember er dagsverkið 10 tímar
alla virka daga vikunnar, nema
laugardaga, þá er það 7 tímar.
Frá miðjum nóvember til marz-
loka er dagsverkið 9 tímar. Þegar
styztur er dagur, mánuðina des-
ember og janúar, verður dags-
verkið sjaldan meira en 7 til 8
tímar, ef unnin er útivinna.
Aukavinnu hafa fangarnir unnið
alls 259,25 dagsverk.
En hvað hefir verið unnið ?
Liggur nú nokkuð eftir fangana?
munu menn spyrja.
Það er alkunna, að menn eru
yfirleitt misjafnir til vinnu, þótt
þeir vinni frjálsir fyrir fullu
kaupi. . Þegar þess er gætt, að
menn þeir, sem settir eru á hælið
fara þangað nauðugir, og sumir
þeirra teknir beinlínis fyrir slæp-
ingsskap, og aðrir fyrir afbrot,
sem að meira eða minna leyti
stafa af vínnautn og iðjuleysi, þá
geta menn séð að hér eru aðrar
ástæðui' fyrír hendi en þar sem
venjulegir verkamenn vinna,
enda er því ekki að neita, að
sumir af föngunum hafa verið
mjög lítilvirkir, en nokkrir þeirra
hafa líka verið ágætir verkmenn,
og margir lagt alúð við vinnuna,
þótt dugnaðurinn hafi verið niis-
jafn.
Aðalvinnan, sem framkvæmd