Tíminn - 17.07.1931, Blaðsíða 4

4
TlMINN
ir öðrum í kyrþey og á ekki við
að slíkt sé fært í nánari frásög--
ur.
Einnig hefir félagið sinnt and-
legri starfsemi. Það beittist fyr-
ir því að haldið var hjúkrunar-
námsskeið á Eiðum af hálfu
Rauða kross íslands, svo sem
fleiri félög gerðu hvert í sínu
umdæmi á Austurlandi vorið
1928. Það hefir og ásamt ýms-
um ungmennafélögum greitt fyr-
ir lestrafélögum ágætra manna
víðsvegar um Fljótsdalshérað. —
Fundi hefir féiagið haft og sam-
komur, svo sem tök hafa verið,
þar sem rædd hafa verið ýms fé-
lagsmál og erindi flutt um sögu-
leg og félagsleg efni. Það tók og
allmikinn þátt í Héraðshátíð
Austurlands síðastl. sumar.
Tvennt er það sem félagið hef-
ir lagt drög til, þótt hvorttveggja
sé enn í bernzku eins og félagið
sjálft. Annað er náttúrufræðis-
leg og fagurfræðisleg könnun á
Eiðaþinghá og nágrannasveitun-
um, hitt er að veita nokkra að-
hlynningu uppeldi barna.
Það er sífellt að vekja meiri
athygli, þeiiTa sem sjá og skilja,
hve Island er fjölbreytt og mik-
ils háttar að uppruna og eðli og
yfirbragði, og um fegurð eitt hið
fremsta meðal byggðra landa.
Nokkur sönnun hefir fengist
fyrir því í Samvirkjafélaginu,
að almenningi — að minnsta
kosti til sveita — er þetta mikið
hugðarefni. r .
Vorið 1928 fundust tveir
skessukatlar í svokölluðu Gilsár-
gljúfri upp frá einum næsta bæ
víð Eiða, sem heitir á Oi’ms-
stöðum. Þeir voru næstum
barmafullir af möl og sandi, svo
aðeins sást móta fyrir þeim.
En er búið var að moka upp
úr þeim og hreinsa þá, reyndust
þeir hvor um sig 2 metra djúpir,
holaðir beint niðúr í tinnuharða
blágrýtisklöpp, rétt fyrir ofan
foss í ánni, sem gljúfrið dregur
nafn af.
Þótti okkur, sem fundum og
grófum upp katlana, sem slíkt
væri vel fallið til þess að vekja
eftirtekt á þeim öflum. er mót-
að hafa landið og enn halda því
starfi áfram.
Vissum við að slíku er gaumur
gefinn í öðrum löndum, þar sem
merkir skessukatlar hafa fundist,
svo sem er í Svíþjóð og Sviss.
Rétt á eftir vildi svo vel til, að
hr. Pálmi Ilannesson rektor var
á ferð til náttúrufræðisrann-
sókna á Fljótsdalshéraði. Skoð-
aði hann katlana og hafði hann
til þess tíma, hvergi hér á landi
séð svo stóra skessukatla né svo
fagurlega unna — með regluleg-
um skrúfugöngum frá barmi til
botns. Varð þessi skoðun Pálma
enn til þess að styrkja þann á-
setning okkar, að örfa fólk í
Samvirkjafélaginu til að sjá fá-
gæta náttúrusmíð á fögrum stað.
Höfðu flestir félagsmenn og ýms-
ir aðrir gert sér ferð til þess að
skoða skessukatlana áður en
sumarið - var liðið. Kona ein
merk, sem þá var komin á átt-
ræðisaldur, sagðist ekki sjá eftir
því sem hún hefði á sig lagt, til
þess að klöngrast ofan í gljúfrið,
svo merkilegu og nýju ljósi
fannst henni þessi sýn varpa yf-
ir þróunarsögu sveitarinnar og
héraðsins, þar sem hún hafði al-
ið allan sinn aldur. Svo fór flest-
um. Mönnum varð ósjálfrátt litið
aftur í rökkur löngu liðinna ár-
þúsunda bak við alla skráða og
sagða sögu, og margir undruð-
ust afrek iðninnar, því það varð
öllum ljóst, að vatninu hafði unn-
izt þessi völundarsmíð fyrir þol-
gæði margra alda en ekki fyrir
áhlaup eins augabragðs.
Ári síðar, sumarið 1929 var
valinn útisamkomustaður fyrir
félag'ið þar í sveitinni, sem fjöldi
félagsmanna hafði ekki komið
áður. Þar eru skógarbrekkur
skínandi fagrar og sér þaðan yf-
ir mikinn hluta Fljótsdalshéraðs.
En ekki voru það sízt vegsum-
merki elds og vatns, sem fólk-
inu þótti mest um vert. Sérstak-
lega fossar tveir, Fardagafoss og
Gufufoss. Minna þeir einkenni-
lega mikið á tvo alkunna fossa
á Suðurlandi, Seljalandsfoss og
Skógafoss. Hefir sá fymefndi
helli mikinn og háan að baki sér.
Má ganga beggja vegna við foss-
inn inn í hvelfingu sem rúmar
mörg hundruð manna. En Gufu-
foss steypist af sléttri bergbrún
lík og Skógafoss ofan í fagurt
gljúfur.
Þótti samkomumönnum sveitin
fögur og þeir ríkari eftir en áð-
ur, þegar þeir kvöddu skógar-
brekkuraar um kvöldið, hellinn,
fossana, gljúfrin og hina fögru
útsýn yfir héraðið.
í fyrstu var að eins fáu hægt
að sinna af hálfu félagsins. Þó
setti það þegar í stað uppeldismál
barnanna efst á stefnuskrá sína.
Helztu störfin í þeirra þágu hafa
verið bamasamkomur, önnur að
vetri, hin að sumarlagi. Samkom-
ur þessar hafa verið vel undir-
búnar og tekizt ágætlega. Hefir
félagið haft athvarf fyrir vetrar-
samkomur sínar á heimili eins af
helztu starfsmönnum ungmenna-
félagsins, sem leysti Eiðahólmann
úr álögum. Og þótt næstum öll
böm úr sveitinni hafi komið, þá
hefir eindreginn heimilisblær ver-
ið yfir þessum skemmtistundum.
Nokkrir unglingar úr sveitinni og
nemendahóp Eiðaskólans hafa
hjálpað til að halda uppi máttar-
viðum skemmtunarinnai' og elztu
börnin hafa lagt til sinn skerf.
Minningamar um þessar barna-
samkomur eru meðal hinna ágæt-
ustu félagslegu minninga, sem ég
á frá Austurlandi.
Útisamkoman uppi við fossana,
sem ég nefndi áður var einkum
gerð fyrir bömin.
Nokkru áður höfðu tvö böm í
félaginu unnið verk, sem höfð
voru til frásagnar á samkomunní,
og ég hygg að hafi haft meiri
áhrif á hin börnin en flest að-
fengin efni. Stúlka 10 ára hafði
gei't snotra smásögu og lítið leik-
rit en furðuvel samið, sem þar
var lesið, án þess þó að nafns
hennar væri getið. En drengur 9
ára hafði unnið giftusamlegt af-
reksverk. Með því að stofna sér
í lífshættu og með frábæru snar-
ræði hafði hann bjargað bróður
sínum 6 ára gömlum úr hyldjúpri
og straumharðri á, þeirri sömu
sem gert hafði skessukatlana.
Þessi drengur hefir nú í vetur
hlotið hetjuverðlaun fyrir snar-
ræði sitt og bróðurþel.
Eins og félagið hefir þegar bent
til stefnunnar um að finna lögmál
og fegurð í ríki náttúrunnar í
sveitinni sjálfri eins vakir fyrir
því að veta skjól örfun og við-
fangsefni göfugum hæfileikum
barnanna. Það verður eitt mikil-
vægasta verk Samvirkjafélagsins
á ókomnum tímum. Félagið mun
vinna að því á ýmsan hátt.
Það mun gera það með því
að sýna viðurkenningu sína og að-
dáun á því sem vel er hugsað og
gert af hálfu bamanna á heimil-
unum.
Það mun gera það með því að
hlynna að trjárækt og blómrækt
á hverjum bæ.
Það mun gera það því að
sjá um bókaval í safni því, sem
fyi'ir nokkrum árum var stofnað
handa börnum og unglingum í
sveitinni. Það mun gera það með
því að veita þeim verlcefni til
heimaiðju og félagsstarfsemi eft-
ir upplagi hvers um sig, auk
skyldunáms þeirra og skyldu-
starfa.
Og það mun gera það með því
að sameina göfgina og gleðina,
fegurðina og frelsið í skemmtun-
um þeirra.
Ef þetta tekst, þá mun Sam-
virkjafélagið aldrei eldast til
hnignunar heldur til þroska.
Æskunni verður ljúft að minn-
ast hins bezta frá bemskuárun-
um. Fullorðna fólkið kastar ekki
á glæ eplum Iðunnar og snýr
aldrei baki að sinni sönnu æsku,
sem vel getur enzt með hinum
æðsta hætti til svokallaðra elli-
ára. Þá mun skilningur og sam-
úð ríkja milli æsku og elli.
Þá mun löng og fjölbreytt lífs-
reynsla, auðug af göfugu sam-
starfi meðal annara manna, sí-
fellt vekja tilfinningar í innstu
fylgsnum sálarinnar, líkar þeim
Meðal afkastamestu tónskálda vprra
má eflaust tclja vestur-íslenzka tón-
skáldið Björgvin Guðmundsson.
B. G. er einn þeirra manna, er gera
lítið að því að hefja sjálfa sig. Hann
héfir eins og rnargir af efnilegustu
iistamönnum vorum átt við talsverð-
an fjárskort að l)úa öll sín námsár,
sem orðið hefir þess valdandi, að
sáralítið af vcrkum lians hefir komið
fyrir almenningssjónir.
Með því að þessi góðkunni landi
vor, sem dvalið hefir nú um 20 ára
skeið vestan liafs er fiestum ókunn-
ur hér heima, þá virðist eigi óvið-
eiganda að hans sé getið hér að
nokkru og þá um leið nokkurra at-
riða úr iífi hans, sem einna örlaga-
ríkust geta talist.
Björgvin Guðmundsson er fæddur
26. aþríl 1891 að Rjúpnafelli í Vopna-
firði og þar ólst hann upp unz hann
fluttist vestur um haf 19 ára að aldri
árið 1910. Foreldrar hans voru sæmd-
ai'hjónin: Anna Margrét þorsteins-
dóttir frá Glúmsstöðum í Fljótsdal
og Guðmundur bóndi Jónsson, er
lengst af bjó að Rjúpnafelli, — var
hann sonur Jóns bónda að Hauks-
stöðum Sigurðssonar frá Hróarsstöð-
um og er öll sú ætt vopnfirzk.
Eftir að Björgvin fluttist vestur um
iiaf, gat liann ekki sökum fjárhags-
örðugleika lagt’ þegar stund á tón-
list, sem hann mun þó hafa gert
sér vonir um, er liann hvarf af landi
brott.
Fyrstu fjögur árin dvaldi Björgvin
í Winnipeg og lagði þá stund á tré-
smíðar jafnframt því, sem hann
varði öllum tómstundum sínum til
]>ess að auka þekkingu sína á sviði
tónlistarinnar.
Er Björgvin hafði dvalið um
fjögra ára skeið í Winnipeg fluttist
hann vestur til Leslie í Saskacbewen-
héraði, til bræðra sinna og vann
hann þar livað sem fyrir kom, þó
einna mest við siníðar. Laust eftir
fermingu mun Björgvin fyrst hafa
eignast ldjómfræði og fór liann þá
um sama leyti að semja iög.
Árið 1915—16 byrjaði Björgvih fyrst
að semja stór tónverk. það ár samdi
hann meðal annars lög við alla
„Strengleika" Guðm. Guðmundsson-
ar í „oratori“-formi og er það all-
mikið verk um 250 bls.
Veturinn 1918—19 samdi Björgvin
geisimikið verk, er liann nefnir:
„Friður á jörðu“. Er það rúmar 300
bls. að stærð — auk þess samdi hann,
þann sama vetur mörg smærri verk.
Af smálögum lians hafa aðeins tvö
verið prentuð: „Serenade" (1923—24)
og „Kvöldbæn" (1928). Auk þess eru
alluinn mörg lög hans, einkúm meða!
landa vorra vestan hafs svo sem:
„þótt þú langförull legðir". „Móður-
soi'g“, „Dapurt er dauðs manns sund-
ið“. „Sol'ðu unga ástin mín“. „Að-
fangadagskveld“, „Góða nött“ o. fl.
o. fl.
Er Björgvin hafði dvalið nærfeltt
sjö ár hjá bræði'um sínum í Leslie
fluttist hann aftur til Winnipeg árið
1922 og vann fyrir sér eins og áður
við trésmíðar og aðra algenga vinnu.
Björgvin hafði nú á þessum árum
aflað sér nokkurrar tónfræðilegrar
þekkingar, sem einna greinilegast
kemur í ljós, er hann veturinn 1924
ritar verk það er hann nefnir: „Ad-
veniate regnum Tuum“ í „kantötu"-
formi, sem útleggst: „þitt ríki komi“.
Verk þetta þótti svo glæsilegt er það
var flutt, undir stjórn Björgvins, í
Winnipeg veturinn 1926, að söngvinir
meðal íslendinga þar í borg hófust
handa og styrktu Björgvin til tón-
listanáms í hinum konunglega tón-
listaskóla í London: „The Royal
College of Music“ árin 1926—28.
Frammistaða Björgvins í tónlista-
skólanum, er eitt merki þess, hversu
óvenju góðum hæfileikum liann er
gæddur. Námstími skólans er frá
sem við vitum að hafa verið veg-
legust aðalseinkenni íslenzkra
karla og kvenna frá dögum Ás-
dísar á Bjargi og sem knúðu fram
þessa játningu til lands og þjóðar
hjá einu af okkar snjöllustu og
göfugustu skáldum:
En þó fegurst og kærst
og að eilífu stærst
ertu’ í ást og í framtíðar-
draumum barnanna þinna.
5—6 ár, en Björgvin lýkur þar námi
i tónfræði á röskum tvcim árum og
hlýtur að nafnbót: A. R. C. M. (Asso-
ciate of the Royal College of Music“).
Dugnaður Björgvins og þrautseigja
allt frá því er hann fór að heiman
árið 1910 er aðdáunarverð. þrátt fyrir
ýmsa örðugleika, sem orðiö liafa á
vegi þossa gáfaða tónlistamanns,
hefir hann ekki látið bugast — held- t
ur stöðugt frei't sig nær og nær því (
takmarki, er honum var þegar í (
æsku hjartfólgnast — og með tak- ,
markalausri elju daglaunamannsins j
sigrað alla örðugleika.
Eftir að Björgvin hafði lokið námi
fluttist hann aftur til Winnipeg og
stofnaði litlu síðar eða seint á árinu
1928 „Ivarlakór íslendinga'1 þar í
borg, sem hefir nú röska 40 félaga.
Björgvin er ennfremur söngstjóri fyr-
ir blönduðum kór: „Tlie Icelandic
Choral Society", sem hefir nær 80
manns. þá liefir Björgvin verið org-
Björgvin Guðmundsson.
anleikari við „Tlic First Icelandic
Federated Church" og æft þar um
30 manna söngflokk.
B. G. var, sem kunnugt er orðið,
einn þeirra tónskálda, er þátt tóku
í samkeppninni um hátíðarsönginn
síðastl. sumar. þetta verk Björgvins
sem og verk margra mætra íslenzkra
tónskálda, hlaut þann stranga dóm,
að jiað gæti eigi talizt samkeppnis-
fært. Að vísu tel ég dóm þennan mjög
óverðskuldaðan — bæði gagnvart
verki Björgvins og ánnara, því eins
og ég mun síðai' sýna fram á, þá
hefir slíkur dómur um verk Björg-
vins, ekki við nein rök að styðjast.
— „Kantata" Björgvins, sem var um
109 bls. að stærð, var steinprentuð
(litograferuð) á síðastl. sumri og
hafa nokkur eintök af lienni verið
send hingað heim. Björgvin hefir nú
á síðastl. vetri unnið að því að æfa
vei'kið og var það flutt í cinu lagi
með aðstoð hljómsvéitar af kór þeim
(„The Icelandic Choral Society”) í
öndverðum marzmánuði s. 1. að „The
First Lutheran Cliurch" í Winnipog.
Með því að mér hefir borizt í hend-
ur ummæli tveggja amerískra hlaða,
um verkið, þá langar- mig til, þótt
rúmið sé takmarlcað, að birta hér út-
drátt úr þeim.
í blaðinu „F r e e Press" frá 4.
marz s. 1. segir meðal annars:
„... Mr. Guðinundsson hefir með
þcssu tónverki samið mjög merki-
legl verlc, er skipar iionum lieiðurs-
sess meðal tónskálda þessa lands ...
það væri afar æskilegt, að tónsmíð
þessi næði því, að vera sungin með
fullkomnasta hljóðfæraundirspili, að
öllu leyti. og myndi það þá sannar-
lega njóta sín til fullnustú. L. S.“.
þá birtist 6. s. m. eftirfarandi um-
mæli í „T li e W i n n i p e g E v e n-
ing Tribun.e":
„... Tónverk þetta ber frá söng-
fræðilegu sjónarmiði vott um heil-
steypta listamanrissál, og hefir inni-
falinn þann tilfinningakraft og
frumleik, er liver hlýtur að skilja
og meta þótt eigi sé af íslenzku
bergi brotinn. það er afar auðvelt
að heyra, að Mr. Guðmundsson hefir
auk meðfæddrar listlineigðar á þessu
sviði, óvenjulega víðtæka söngmennt-
un, sýnir það þróttur sá og vald, er
hann hefir yfir tónum og sannsetn-
ingu verksins yfir höfuð. það lýsir
tilfinningaríkri listrænni sál höf-
undarins, er túlkar tilfinningar sín-
ar hreinar og djúpar, hispurslaust,
með þeirri snilld, sem listamönnum
einum er gefin. Tónsmið þessi skipar
fyllilega sess meðal þeirra söng-
verka, er tónsmíðasnillingar og lista-
menn á því ^sviði viðurkenna og dá.
A. A. A.“.
])að kemur manni nokkuð á óvart
að hcyra slíka dóma um eitt þeirra
verka er kantötu-dómnefndin segir
um meðal annars: ... „það var oss
hverjum um sig brátt ljóst, að af
öllum þeim verkum, er send voru
mundi ekki vera nema milli tveggja
að velja, er báru tvímælalaust af
öllum hinum ..(En það voru verk
þeirra hr. Páls ísólfssonar og hr. E.
Thoroddsen).
því verður ekki neitað, að rétt hefði
verið fyrir dómnefndina að láta eigi
þau orð falla um verldn, við dóms-
úrskurðinn, er ekki gætu staðist
dóma framtíðarinnar, því nú verður
hún að hnjóta um sín eigin orð, þar
eð verk Björgvins Guðmundssonar
hefir samkvæmt framanrituðum um-
inælum vakið aðdáun meðal óhlut-
drægra listdómenda amerískra stór-
blaða. Minna var ekki hægt að krefj-
ast af nefndinni en að liún færði
þeim einhvern vott þakklætis, er sýnt
liöfðu einlægan vilja og getu á því
að verða þjóð sinni að liði á þessu
merkisári 1930, því hver sú mann-
eðlisrækt, sem tilvera hinnar skap-
andi Íistar krefst og liinn almenni
áhugi, sem slík list lifir og hlómgast
við, hjá vorri fámennu þjóð, er gjöf
til hennar, sem engum má líðast að
lítilsvirða.
Bjöi'gvin Guðmundsson er ennþá á
bezta aldri, varð fertugur 26. apríl s.
1. og á liann því eflaust eftir að
vinna þjóð sinni mikið gagn og þarf-
legt með útgáfu fjölda ágætra tón-
verka sinna. 1 seinni tíð hefir hann
samið allmikið af helgisöngvum og
mun honum liafa tekizt það sérlega
vel að dómi þeirra, sem heyrt hafa.
Ég hefi nú í fáum dráttum getið
þessa liægláta og prúða listamanns,
sem verið hefir nú um nokkur ár
einn veigamesti þátturinn í sönglífi
meðal íslendinga í Winnipeg — enda
þeir liaft miklar mætur á honum.
það mun gleðja alla vini Björgvins,
að hans skuli nú vera von hingað
lieim í sumar.
Björgvin hefir nú verið ráðinn
söngkennari við Menntaskóla Akur-
eyrar, og er það vel farið að svo hefir
skipast, því einskis mun hann hafa
óskað sér frekar en að mega gista
Frón sem fyrst, ef þess væri kostur.
Að lokum vil jeg óska, að koma
Björgvins Guðm. hingað heim megi
verða til þess að vekja almennan
áliuga manna íyrir því að sem flest-
ir af tónlistamönnum vorum, sem
heyja harða baráttu við atvinnuleysi
nú á tímum, verði látnir sitja fyrir
útlendum tónlistamönnum, ef þjóðin
eða einstaklingar hafa aðstöðu til
þess að veita þeim einlivern starfu.
Undanfarin ár hefir sú alda risið upp
hér í liöfuðstað vorum, sem barizt
hefir óþarflega milcið fyrri því að fá
hingað erlenda tónlistamenn. Menn
skilji þó eigi orð mín svo, sem ég
sé hér að amast við þessum góðu
gestum, því þeir munu allflestir
hingað komnir að tilhlutun einstakra
manna, sem virðast æði skammsýnir
á skyldur þjóðarinnar gagnvart sín-
um eigin tónlistamönnum. Flestir
munu líta svo á, sein íslendingum
beri fyrst og fremst nokkur skylda
til þess að sjá sínum eigin tónlista-
mönnum fyrir einhverjum starfa
frekar en veita árlega þúsundir króna
til þess að halda hér uppi fjölda út-
lendinga, sem sízt munu færari í
sinni ment, en sumir af löndum vor-
um, Ég vona að flestir séu mér sam-
mála í þessu efní — sammála um
það, að gera ekki útlendingum hærra
undir höfði en löndum vorum, sé
þess kostur.
það getur og verið álitamál, eins
og sakir standa, hvort vér gctum ein-
göngu komizt af með okkar eigin
tónlistamenn.
Sv. G. Bjömsson.
Ritstjóri: Gísli Guömundsson,
Ásvallagötu 27. Sími 1245.
Prentamiðjan Acta.
Björgvin Guðmundsson
tónskáld í Winnipeg.