Vera - 01.07.1994, Síða 6

BRAUTRYÐJANDINN
HIÐ ÍSLENSKA KVENFÉLAG
Kristín Ástgeirsdóttir
Staða íslenskra kvenna er afrakstur Iangr-
ar baráttu þar sem fjöldi kvenna og karla
kemur við sögu. Hinn 26. janúar sl. voru
100 ár liðin frá því að Hið íslenska
kvenfélag var stofnað en það var
fyrsta kvenfélagið hér á landi sem
hafði kvenréttindi á stefnuskrá sinni.
Þar voru að verki margar merkiskon-
ur sem við nútímakonur eigum skuld
að gjalda og vert er að minnast.
Þegar átta konur boðuðu til fundar í
janúarlok 1894 vegna málefna ís-
lensks háskóla bjuggu rúmlega 4000
manns í Reykjavík. Sjálfstæðisbar-
áttan stóð sem hæst og var næsti
áfangi hennar sá að ná framkvæmda-
valdinu inn í landið með íslenskum
ráðherra búsettum í Reykjavík eða
Kaupmannahöfn, en um staðsetning-
una var harðlega deilt. Á Alþingi átti
kvenréttindabaráttan skelegga tals-
menn í þeim Skúla Thoroddsen rit-
stjóra og Olafi Olafssyni fríkirkju-
presti sem fluttu frumvörp þing eftir
þing um ýmis réttindi konum til
handa. Utan dyra þingsins fóru kraft-
miklar konur með pilsaþyti um bæ-
inn, en þær höfðu ekki enn fundið
kvenfrelsisbaráttuni farveg í félög-
um og blöðum.
Árið 1893 samþykkti Alþingi
frumvarp Benedikts Sveinssonar um
stofnun háskóla á íslandi. Þegar mál-
ið kom fyrir konung var frumvarpinu
hafnað og vakti það mikla reiði
ákafra þjóðemissinna sem vildu ná
menntun embættismanna endanlega
inn í landið og stofna háskóla. I
Reykjavík var starfandi presta- og
læknaskóli, en menntun lögfræðinga og ann-
arra háskólaborgara fór fram í Kaupmanna-
höfn. Sem svar við synjun konungs var stofn-
aður sjóður til styrktar Háskóla íslands. í hópi
hinna reiðu var Þorbjörg Sveinsdóttir ljósmóð-
ir, systir Benedikts, en hún ásamt fleiri konum
ákvað að taka til sinna ráða, kalla saman fund
kvenna og hefja íjársöfnun í háskólasjóðinn.
Þetta var sjálfstæðismál, en líka kvennamál.
Peningunum sem konumar öfluðu með hluta-
veltu skyldi varið til að styrkja stúlkur til náms
í væntanlegum háskóla. Þetta var róttæk yfir-
lýsing, því konur höfðu ekki einu sinni fengið
rétt til að setjast á skólabekk í Lærða skólanum
við hlið pilta, en máttu þó lesa utan skóla til
stúdcntsprófs. Þama var á ferð krafa um mögu-
leika til aukinnar menntunar kvenna. Það gefur
auga leið að konumar litu svo á að það yrði
að. Félagið skipti sér af bindindismálum en um
þau vom afar heitar deilur sem lyktaði með því
að áfengisbann var samþykkt 1909 en skyldi
komið á í áföngum. Kvenfélagskon-
umar ræddu jafnrétti kynjanna og
ijármál giftra kvenna en konur réðu
litlu um þau þar til ný lög voru sam-
þykkt árið 1900. 1895 var safnað und-
irskriftum undir áskomn um að konur
mun auðveldara fyrir konur að stunda háskóla-
nám hér heima sökum efnaleysis en að halda
utan, enda kom í Ijós þegar Laufey Valdimars-
dóttir hóf nám við Kaupmannahafnarháskóla
1910 að hún hafði ekki aðgang að því styrkja-
kerfi sem bauðst öllum íslenskum karlstúdent-
um. Þar var ekki gert ráð fyrir konum!
Áskoranir og undirskriftir
Kvennafundurinn var haldinn 26. janúar 1894 í
Goodtemplarahúsinu við Tjörnina. Þangað
mættu um 200 konur og hlýddu á ræður Þor-
valdar Thoroddsen náttúrufræðings og Þor-
bjargar Sveinsdóttur um háskóla. í kjölfar
þessa fúndar var Hið íslenska kvenfélag stofn-
Kúgun kvenna og framboösmál
I upphafi var ákveðið að félagið gæfí
úl ársrit og koni það út í fjögur ár. I
því er að fínna bæði þýddar og frum-
samdar greinar sem tengja saman
kvenfrelsis- og þjóðfrelsisbaráttu
þessa tíma auk annars efnis. Þarna em á ferð
merkileg skrif vegna þess að verið var að
kynna hugmyndaheim kvennabaráttunnar og
ekki síður vegna þess að í ritunum er að finna
nokkrar af þeim örfáu greinum sem til eru eftir
konur um þjóðfrelsisbaráttu Islendinga. Þá er
ekki síður merkilegt að árið 1900 stóð félagið
fyrir útgáfu á einni helstu biblíu kvenréttinda-
hreyfíngarinnar, Kúgun kvenna eftir John Stu-
art Mill (The Subjection of Women, sem fyrst
kom út í Bretlandi 1869).
I byrjun árs 1908 gengu lög í gildi sem
veittu giftum konum kjósenda í Reykjavík og
Hafnarfirði rétt til að bjóða sig fram og kjósa
til bæjarstjórnar. Einn stærsti áfanginn í baráttu
fengju að njóta kennslu í Latínuskól-
anum (MR), skorað var á Alþingi að
endurskoða hjúskaparlöggjöfina og
þess krafist að konur fengju kosninga-
rétt og kjörgengi. Undir þessa áskorun
skrifúðu 2384 konur alls staðar að af
landinu.
Það sýnir áherslumar í félags-
starfmu að ákveðið var að senda full-
trúa á Þingvallafund 1895 en þeir
fúndir fjölluðu um stöðu sjálfstæðis-
baráttunnar. Olafía Jóhannsdóttir, sem
að dómi undirritaðrar er ein allra
merkasta kvenréttindakona okkar,
mætti til fundarins og var henni ætlað
að ræða fjögur mál: kvenréttindamál-
ið, háskólamálið, stjómarskrármálið
og bindindismálið. Það tvennt sem
verður þó að teljast merkast í starfi
Hins íslenska kvenfélags séð út frá
þróun kvennabaráttunnar var annars
vegar útgáfustarfsemi þess og hins
vegar þátttakan í framboðshreyfingu
kvenna á tímabilinu 1908-1916.