Morgunblaðið - 11.12.1970, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. DBSEMBER 1970
Minning:
Sigurður Benediktsson
miðlari bóka og listmuna
F. 10.7. 1911. — D. 1.12. 1970.
en bauð homuim tii Danmerkur
sem fyir segir, en hamn kom
að sem leiguMðar á örreytiskot- því ekki við að þiggja boðið
SIGURÐUR Bernedi ktsson, rruiðl-
arí fágætra bóka og ilistmuina,
fynrum blaðamaður og ritetjóri,
varð bráðkvaddur hinn 1. des-
erruber að heimill siníu, Skála-
hefiði 7 í Kópavogi, á sextugasta
alduirsári.
Með Sigurði er geniginn þjóð-
Ibumiiur maður lanigt fyrir aldur
fram. Það hefur verið sagt um
Sigurð með réttu, nú eftlr and-
liát hams, að hann hafi verið
einn þeirra manna, er sett hafi
svip á borgina síðustu áratug-
Sna.
Það máttá með sannd segja,
að Sigurður væri lifsreyndur
maður, sem mundi tvenna tím-
ana eins og islenzka þjóðin.
t t t
Hann var fæddur að Bama-
feiid i Köldukdnn i Ljósavatns-
hreppi á bökkum Skjálfanda-
fljóts, hinn 10. júdí 1911.
Foreldrar hans voru Benedikt
Sigurðsson, bóndi þar, fseddur
25. ágúst 1881, sonur Sigurðar
Amaisonar, bónda að Hálsd í
Kdnn og kanu hans Amfríðar
Frlðbjamardóttur, og kona hans,
Kristín fædd 25. júná 1888 að
Fagranesi í Öxnadal, Kristms-
dóttir, pósts Tómassonar, sem
bjó um skeið að Flautafeldd í
Þiistilfirði, en andaðist hátt á
itlræðisaiMri á Húsavík árið 1956.
Krdstinn var fæddur árið 1858
að Hraunhöfða í öxnadal.
Benedikt, faðir Sigurðar, var
bróðir Áma „poeta“, kaupmanns
og bæjarpósts á Húsavik, föður
Láru, siðari konu Snæbjamar
Jónssonar, bóksaía. Ámi var
orðhaigur maður og ættfróður
svo sem Lára dóttiir hans. Afa-
systir Sigurðar í föðurætt var
Rósa Árnadóttir, sem lengi var
ráðskona hjá Benedikt Sveins-
syni, sýsiuimanni að Héðins-
höfða og siðar hjá Einari Bene-
ddlktssynd að Stóra-Hofi á Rang-
árvöldum, er hann var sýsdu-
maður Rangæinga. Rósa var
önnur hömd Benedikts sýslu-
manns um langt árabil. Hún var
gáfuð kona, gædd frábærri frá-
saignargáfu og lék alit i hönd-
um hennar. Minnist ég hennar
frá æskudögum mínum, er hún
dvaddi i nokkur ár á Laugavegi
18, á heimdli Ragnhdddar Ólafs-
dóttur frá Emgey, ömmu minn-
ar, og eiginmanns hennar,
Bjama Magnússonar, verkstjóra,
stjúpföður móður minnar.
Foreddrar Sigurðar giftust 30.
júní 1910 og hófu búskap að
Bamafelld. Bjuggu þau þar í 24
ár, eða til ársdns 1934, að þau
flluttu búferlum að LandamótS-
seli I sömu sveát. Þar andaðist
Benedikt 16. apríl 1950, en
Kristim, móðir Sigurðar, er enn
á llfi og dveist hjá Braga syni
sínum að Landamótsseli.
AHls eignuðu'st þau hjón 8 böm
og var Sigurður þeirra elztur.
Em nú fimm systkinanna á Wfi.
Systkánd Sigurðar vom:
Ingimar, fæddur 13. apríl
1913, dáinn 9. des. 1914 úr kig-
hósta.
Inigimar, umsjónarmaður í
bamaskólamim við ÖMugötu í
Reykjavík, fæddur 8. maí 1915.
Bragi, bóndi að Landamóts-
sedli, f. 27. nóv. 1917, kvæntur
Önnu Maríu Valdimarsdóttur frá
Lamdamóti.
Amór, bómli á nýbýli úr landi
Landamótssels, f. 26. marz 1920,
kvæntur Maríu Tndriðadóttur
frá Skógum í Fnjóskadal.
ÞórhaWur. f. 26. sept. 1922, d.
23. okit. 1942.
Sigríður Ámína, f. 5. mai
1928, gift Ólafi Þorgrímssyni,
bílstióra 5 R°ykjavík.
Guðbjörg. f. 31. des. 1934, bú-
sett v'ð Eúrfel'l.
Þegar foreidrar Sigurðar
hófu búskan lá fátækt í iandi
og erf’trt v«r um jarðnæði. For-
eldrar ham. höfðu tekið höndum
sam«n um að bjóða fátækt og
örðugieikum byrginn og setrtust
inu Barnafeffii í Köldukinn á
bökikum Skjálfandafljóts. Næstu
býffin sunnan við voru Fremsta-
feffi og Hrifla.
t t t
Bamafeffi hét fyrrum Miðfell,
skv. því, sem hermár i Þjóðsög-
um Jóns Ámasonar, en hafði
breytt um nafn eins og fossin.n,
fyrir landi jarðarinnar, vegna
slyss, sem þar varð, fyrir rúm-
um þrjú bundruð árum. Böm
sem voru að iedk í snarbröttu
túnániu, sem hallaði að fljótmu,
köstuðust í tunnu ndðux túnið
fram af gilbarminum og drukkn-
uðu í fossieium, sem síðan kaffi-
asit ýrnást Bamafeffisfoss, eða
Bamafoss.
Bústofn unigu hjónanna að
BamafeMi var litiiffi. Þó björguð-
uist þau með bamahópinin sinn
vonum framar þar til árið 1924,
að um þverbak keyrði um af-
komuna. Búsrtofninn hafði ver-
ið ein kýr og kálfur, eirtt hross,
50 ær og 10 gemlingar. Vorið
1924 voru harðindi og heyskort-
ur og vaniþrdf mikill í fé. Af
gemffingunum tíu voru það
ekki nema tveir sem þrauikuðu
af veturinn og þeir fóru upp í
land-sskuldina. Um hauistið
voru ekki setrtar á fleiri ser en
18 í stað 50 áður. \
Veturinn 1926 hafðl slysið á
Bamafeffii nærri enduirtekið sig,
en Slgurður Beneddtotsson kom
í veg fyrir að svo færi. Sýndi
hann þá ótrúle.gt snarræði og
dirfsku með forsjá. Hlaut Sig-
urður hetjuverðlaun úr Came-
giesjóðnum fyrir björgunaraf-
rek sirtt, þá aðedns 14 ára að
aldri Inigimar bróðir hans, þá
10 ára, aðsrtioðaði hann við björg-
unarstarfið.
- Jón Sigurðsson, bóndl í Yzta-
feffii, hlutaðist tffi um að frásögn
af þessu afreki væri send stjóm
Caimegie-sjóðsins í Kaupmanna-
höfn.
Afreki Sigurðar er svo lýst í
blaði rúmum tveim árum siðar:
„Sigurður Benediktsson, 16
ára piltur frá Bamafeffii í Suð-
ur-Þingeyjarsýslu, er nú í heim-
sókn i Danmörku, en þangað
bauð danska blaðið Poffitiiken
honum i virðingarskyni fyrir af-
reksverk, er hann vainn fyrir
tveím árum, aðeins 14 ára gam-
affi. Atburður sá er hér um
ræðir, varð með þessum hætti:
Bærinn Bamafell stendur við
Skjálfandafljót vestanvert. Er
túnið snarbratt frá bænium
ndður á gljúfurbaim fljótsins,
þar sem Bamafoss steypist nið-
ur. Leggur stundum úða úr
fossinum upp yfir túnið svo að
hrimar í frosti og gerir flug-
'háiku af.
Dag einn vetuninn 1926 (í
janúar) var þriggja ára bróðir
Sigurðar (það var Bragi átta
'ára) að leika sér á hlaðinu.
Rann hann fram af varpanum
og ndður túnið og staðnaamdist
á tó, er stóð upp úr freranum
á gljúfurbarminum. Móðir
drengsins kom út og sá til hans.
Fór hún á eftir honum og vffldi
freisita að ná honum, en rann
sömuleiðis og fékk sitöðvað sig
með naumindum á sömu tónni.
Kallaði hún nú ákaft á hjálp.
Maður hennar var ekki heima,
en S’ gurður, elzrti sonurinn, var
staddur á Þingey handan fljóts-
ins og var á leið tii næsrta bæj-
ar. Hafði hann farið yfir fljót-
ið á Fossbogamum svonefnda,
en það var is- og snjóbrú, sem
lagði stundum í hörkum yfir
fossigljúfrið, þar sem það er
mjós't.
Brá hann þegar við og hljóp
upp fiuighála brekkuna að bæn-
um. Náði hann þar í reku og
reipi og tóksrt að höggva spor
í h jarnið niður t'ffi mæðginanna
og bjarga þeim. Þótti þetta
gert af tápi og ráðsndMd. Fyrir
þetta hiaut Sigu.rður verðlaun
úr Carnegie-sjóðnum, og Politik-
fyrr en nú, tveim árum síðar.“
Aniker Kirkeby, danskur rit-
höfundur, sikrifaði frásögn af
björigunarafrekd Siigurðar. Þótti
frásögnin og afrek Sigurðar
svo merkfflegt, að frásögnin var
tekin upp I lesibækur fyrir
dönsk sikólaböm. Afrek Sigurð-
ar er þanndig orðið kunnugt svo
að segja hverju mannsbamd í
Danmönku. Ágúsit Sigurðsson,
magister, hefur tekið frásögn
þessa upp í „Danska leskafla",
í 4. útgáfu þeirra, er hún á
bls. 35—37 með fyrirsögndnni:
Fn af hverdagens helte Sigurdur
Benediktsson.
Ég mánndst ekiki að hafa les-
10 þessa frásögn Anker Kirke-
bys í i.slenzkri þýðingu. Er ekki
kománn timi til þess að hún
komd í íslenzkar lesbækur sem
dansikar?
Þessi viðburður sikipti sköp-
un í lífi Sigurðar.
t t t
Verðlaun'in úr Camegie-
sjóðnum niámu 800 dönskum
krónum, sem var aiilmifcið fé
í þá daga. Notaði Sigurður féð
till að kosta ném siitt í Gagn-
fræðaskólanum á Akureyri, er
vairð Menntasíkóli haustdð
1927. Tók Sigurður gagnfræða-
próf við skólann vorið 1927 og
stundaði þar nám í 4. bekk vet-
urinn 1927 tffl ’28.
Svo sem áður er sagt, hafðd
danska blaðið Politiken • boðið
SigUT'ði tffl Danmerkur árið
1926, vegna hins frækilega
björgunarafreks, en hann átrti
eiigi heimanigengt sumrin 1926
og ’27. Það varð að heyja tffi
vetrarins svo að líf.sbjö.rgin
brygðist ekki f jötekyldunnd og
það munaði um mannsffiðið.
Einnig vffldi Sigurður mennta
Siig áður en hanm þægi boðið.
Sigffing hans drósrt þvi í tvö
ár. Árla sumars 1928 lagði hann
í förina, þá á saurtjánda aldurs-
ári. Fyrst sótti hann nám á
garðyrkjus'kóla. Siðar srtundaði
hann niám í blaðamennsku hjá
Pollirtiken í þrjú ár. Ritaði hann
greinar i blaðið.
Árið 1935 réðst hann sem
blaðamaður tffi Morguniblaðsins.
Siðar gerðist hanm stofmandi og
ritsrtjóri Vikunnar og flelri
blaða. Stundaði hann blaða-
mennsfcu og ritsrtjóm hér á
landi affis I um 18 ár við góðan
orðstír.
t t t
Sigurður hóf brautryðjanda-
srtarf sitrt í miðlum fágætra bóka
og Hstmuna árið 1953. Með upp-
boðum sínum á bókum og mun-
uim vann hann mrjög þarft
menninigarstarf. Hanm gætti af
miikiiffii samvizkusemi jafmit hags-
rruuna seljenda og kaupenda.
Hann bætti úr f járskorti margra
manna með srtarfsemd siinni,
ekki sizit ffisrtamanma. Kaup-
endur gerðu jafnan góð kaiup
að eigin marti. Hann vildi selja
góða vöru og ekkert rusi. Hann
gat um gaiffia á bókum og mál-
verkum, ef einhverjdr voru, og
sýndi sölumumina einn tffi tvo
daga fyrir frami, svo að þeir,
sem áhuga höfðu á kaupum,
gætu kynnt sér þá áður en upp-
boðið hæfist.
Uppboðsmundrniir komu víðs
vegar að, iwnanilands og urtan.
Margar merkar bækur og ffista-
verk hefðu aldred tdll Islands
kom'ið og önmur horfið úr landi,
ef Siguirðar hefði ekkd notið
við.
Þeim fór sifeffit fjölgandi sem
óskuðu miðlunar hans í þessu
efni og jafnam voru uppboð
hams vel sótt. Síðasta uppboð
hans fór fram i Súlnasalnium á
Hótel Sögu hinn 24. núvember
sl. fyrir húsfyffii. Var söluskrá-
in sú 171. í röðinni.
Sigurður hefur m.a. selrt
fjöMa málverka himna frægusrtu
íslemzku lisrtmálana, Ásgríms,
Jóns Stefánssonar og Jóhannes-
ar S. Kjarvals. Sum fyrir hærra
verð en kunnugt er um að feng-
izt hafi fyrir islenzk málverk á
öðrum vettvangi.
Um árabuiga skeið var Sigurð-
ur Jóhanmesi Kjarval mjög inn-
an handar. Kom það sér vel fyr-
ir listamanniinn, því að hann
sjálfur henrti stundum ekki reið-
ur á verkum sinum sem skyldi,
og taldi sumar myndir sínar
lítffi's sem einskis virði, sem lisit-
unmendur vffidu kaiupa háu verðd.
Mér er það vel kunrauigt, að Sig-
urðuir bjargaði mörguim periuim
Kjarvals frá glötum. Seldi Sig-
urður ótail málverka og teifcn-
inga eftár hann. Kjarval var svo
sem alkunnugt er, afflra ísienzkra
ffis’tmálara fjölhæfastur og mik-
ilvirkastur. Hefur hróður hans
farið sávaxand'i með þjóðinná
eftir því sem fram hafa liðið
stundir.
Eraginn mun hafa greirtt götu
Bisrtamanrasins beitur síðustu tvo
árartugina, en Sigurður Bene-
di'ktsson. Fyrir það og önmur
hffiðsrtæð störf stendur islenzka
þjóðin í þaikkarsku'ld við hann.
t t t
Sigurður kvæntist Guðbjörgu
Vigfúsdóttur, verkamanras í
Reykjavík Bjamasoraar frá Kálf-
holti í Holrtum hinn 15. okrt. 1938.
Móðlr Guðbjargar var Soiveig
Eiríksdótrtir frá Litlu-Háeyri á
Eyrarbakka, Guðbjörg liflir
mann sinn. Þeim hjónium varð
tveggja sona auðið: Vigfúsar
Úlfars, fliugmanns, sem kvænrtur
er Ágústu Siguiðardóttur, og
Beraedikts, námsmannis í Mennita-
skólamum við Tjömiina í Reykja-
vík.
Siðusitu 10 árin gekk Sigurð-
ur ekki heilffi ti'l skógar. Var
hann veill fyrir hjarrta og kölk-
un í mjaðmaigrind offli því, að
hann átrti erfitt með garag. Hann
tapaði þó ekki jafna'ðargeði sínu
og meðfædd’U glaðlyndi.
Glaður og relfuir
skyli gumna hverr,
unz s'imn bíðr bana,
segir í Hávamálum.
t t t
Sigurður hófst af eágin ramm-
leik úr sárustu fátækt og um-
komiuileysd till frama og állits
með þjóðinni, á hffiðstæðan hátt
og íslenzka þjóðin sjálf hefur
gerrt á þessari öM, í samfélagi
þjóðanraa.
Sigurður var mikiiffl gáfumað-
ur, fróður og glettinra. Hann var
manniþekkjari með afbrigðum,
prýðilega rirtfær og svo orðhepp-
í!nm að aif bar. Haran var ótrauð-
ur að segja ál'irt sitt um menn
og miáiefnii í hóp viraa og kunn-
iragja, em gerði það jafnan með
gærtrai og hefluðu málfari. 1 um-
gemgrai var Si’gurður manna
skemmrtilegasbur.
Fyrir rúmum tveim árum
heiirasótti Sigurður mig á
Landspítalann þar sem ég lá
um skeið hættulega veikur.
Mælrti ég þá tffi Sigurðar vinar
míns: „Hvers vegna kynmtum'St
við ekki fyrr?“ Höfðum við þá
þekkzt á annan tug ára.
Margir mumu hafa hugsað
þessu likt ttil Siigurðar. Þeir sem
kynmtus't honum mátu hann
miikils. Má með sann'i segja að
eiigi gæti hollráðari vin, en Sig-
uirð Beraediiktsson.
Því saikraa nú margir vinar i
stað við hiina sviiplegu brottför
hans úr þessum stundar heimá.
Við vindr hans kveðjum hann
með söknuði og óskum honum
fararhedffia tffi nýrra og betri
heimkyrana. Við sendum fjöl-
skyldu hans inrailegar samúðar-
kveðjur.
Sveinn Benediktsson.
KVEÐJUORÐ
SKYNDILEGT fráfall góðvinar i
myrkri skaimmdeigisiras fyllir
hugaran sorg og söknuði. Sér-
stæður pensórauleikd, sem setrti
síinn svip á borgarffifið, er horf-
iran af sjónansviði.
Lifsferill hvers manns. sýraisit
ótrúlega stuittur, þegar miiðað er
við tima og rúm. Við getum ekki
annað ein veitrt arthygli ósamræm-
irau rraiiffid ævffleragdar góðs drerags
og slóða þeirra huigljúfu endur-
miinrairaga er hann lærtur eftir
siig.
Sigurður Benediktsson var
gædduir viðamáklum og farsæl-
um gáfum, hispurslaus, rökfast-
ur, óvæginn, gletitinn og gaman-
samur en ekki ræt'iran, og eraginn
veifiskaiti. Hann bjó yfir traustri
skapgerð og einibeirt'tum vilja, en
að eðlisfari fáskiptinn og dulur.
Víðlasinn og fjölfróður um flest
þau málefrai er samræma mann-
viit og manragffldi, auk þess sem
hann hafði aflað sér víðtækrar
þekkingar á listaverkum og fá-
gætum bókum, enda brautryðj-
andi í meðhöndlun þeirra og
sölu. Lífsreynsla hans var mótuð
af skarpskyggwi og meðfæddri
atfhygffisgáfu, sem setti siran svip
á samiveru og samskipti við vini
og vandamienn. Skemmitilegur í
defflum og samræðum, óvæginn i
skoðuraum og engim tæpi'tuniga.
Lágkúruilegar hugmyndir og um-
ræður voru horaum víðs fjarri,
en fljótur að láta aðra njóta þess
sannmælis, sem þeim bar.
Það er alitaf sárt að sætita siig
við iögmál llfs og dauða, því þar
grípa inn í skapanornir og örlög.
En dauðiran getur líka verið
upphafið að öðru tllverust'igi, þvi
Framhald á bls. 19