Morgunblaðið - 31.12.1986, Blaðsíða 13

Jón Baldvin Hannibalsson, formaður Alþýðuflokksins:
Hjöðnun verðbólgu er
besta kjarabótin
1
Fyrst skulum við átta okkur á
því að þessi aukni hagvöxtur er
meira í ætt við happdrættisvinning,
vegna hagstæðra ytri skilyrða, en
árangur viturlegrar stjórnarstefnu.
Astæðumar eru í höfuðatriðum
fimm: Góð aflabrögð, hátt afurða-
verð, verðhrun á olíu og lækkun
vaxta á erlendum lánamarkaði. Við
bætist svo fimmta ástæðan: Hún
er sú, að fyrir tilstuðlan samnings-
aðila á vinnumarkaðnum hefur
tekizt að nýta þessar óvenjuhag-
stæðu ytri aðstæður til að draga
úr verðbólgu. Hjöðunun verðbólgu
er bezta kjarabót jafnt launþega
sem fyrirtækja. Spumingin um það,
hvort góðærið reynist okkur
skammgóður vermir eða nýtist okk-
ur til að hefja nýtt framfaraskeið
í efnahagsmálum, ræðst af stefnu
og stjómsemi ríkisstjórnar á næsta
ári. Einmitt þar blasa hættumerkin
við. Fjármálastjórn ríkisins hefur
brugðizt. Áætlaður fjárlagahalli
ríkissjóðs tvöfaldaðist frá fmmvarpi
til fjárlaga og er nú um 3 milljarð-
ar. Þensluhallinn á ríkisbúskapnum
í heild mælist nú um 5 milljarðar.
Hann á fyrirsjáanlega eftir að vaxa
enn meir vegna vanáætlaðra út-
gjalda, aukafjárveitinga á kosn-
ingaári og Hafskipsskattsins upp á
milljarð. Þetta er höfuðvandamál
í íslenzkum efnahagsmálum um
þessar mundir. Úr því sem komið
er bíða lausnir nýrrar ríkisstjómar.
Ný stefna í ríkisfjármálum er for-
senda þess að ávinningur góðæris-
ins nýtist. Það á fyrst og fremst
að gera í tvennum tilgangi: (1)
Leiðrétta tekjuskiptinguna þeim í
hag, sem skarðastan hlut hafa bor-
ið frá borði, þ.e. taxtafólki og
lífeyrisþegum og (2) ná hagstæðum
velli með jákvæðri uppbyggingar-
stefnu í stað niðurrifsstarfsemi
markaðshyggjunnar.
5
Það er gott að sendiráðið í Bmss-
el sinni viðskiptamálum í auknum
mæli og hafi annað að gera en að
snudda í kringum NATO-fundina.
íslendingar eiga að hafa vinsamleg
samskipti við Evrópubandalagið og
nauðsynlegt er að endurskoða
tollaákvæði á fiskafurðum. Ekki
getur komið til greina að ísland
verði aðili að EB. Ástæðann er sú
að Rómarsáttmálinn stríðir gegn
sjálfsákvörðunarrétti þjóðanna.
Þess vegna hafa nokkrar smærri
þjóðir í Vestur-Evróðu kosið að
vera utan EB, en í sérstöku við-
skiptabandalagi smáríkjanna,
viðskiptajöfnuði, en það er forsenda
þess að hægt sé að lækka erlendar
skuldir. Til þess að þetta takist
þurfa tillögxir okkar jafnaðarmanna
í ríkisijármálum að komast til fram-
kvæmda. Það þarf að skilgreina
hlutverk ríkisins upp á nýtt, afla
ríkissjóði meiri tekna með því að
takmarka skattívilnanir fyrirtækja
í góðærinu, dreifa skattbyrðinni
með réttlátara hætti eftir greiðslu-
getu, draga úr millifærslum til
atvinnuvega af almannafé, byija á
kerfísbreytingu í ríkisreksti með því
að leggja niður óþarfar ríkisstofn-
anir og ætla öðrum meiri sértekjur.
Og loks að greiða niður erlendar
skuldir.
2
Meginskýringarnar á þeirri við-
horfsbreytingu, sem merkja má hjá
samningsaðilum á vinnumarkaðn-
um að undanfömu, eru að mínu
mati þtjár: Hin fyrsta er sú, að al-
menningur er uppgefinn á þeirri
aðferð að spenna upp kaupið að
krónutölu og kalla síðan yfir sig
verðbólguöldu í kjölfarið. Haldleysi
slíkra launaákvarðana kom glögg-
lega í ljós haustið 1984. Ónnur
skýringin er sú, að samningsaðilar
voru í þann veginn að glata með
öllu frumkvæði að og áhrifum á
launamyndun í landinu. Þeir leita
því sameiginlega leiða til að endur-
heimta fyrri áhrif til að réttlæta
tilveru sína. í þriðja lagi hafa þeir
séð sér leik á borði að ná áhrifum
með því að fylla það tómarúm, sem
stefnuleysi núverandi ríkisstjórnar
hefur skapar. Það er t.d. athyglis-
vert, að fylgiaðgerðir kjarasamn-
inga í febrúar 1986 áttu sér a.m.k.
öfluga talsmenn meðal stjómarand-
stöðuflokka sem stjórnarflokka.
Það em að vísu ekki ný tíðindi að
yfirlýst markmið stjómvalda og
samningsaðila séu svipuð. Það em
hins vegar aðferðir og aðgerðir, en
ekki orð, sem skipta máli. Þar hef-
ur sú stjóm, sem nú situr, verið í
hlutverki taglhnýtings en ekki
frumkvöðuls.
3
Nær lagi væri að segja að tekju-
öflunarkerfi ríkisins sé í rúst —
fremur en í deiglu. Því miður er
lítill smiðsbragur á þeim, sem nú
fara með ríkisfjármálin. Ef eitthvað
eitt einkennir skattstefnu þessarar
ríkisstjómar, þá er það stefnu- og
aðgerðarleysi. Hvað eftir annað
hefur verið varpað fram hálfkömð-
um hugmyndum um nýja skatta og
skattbreytingar, sem svo hefur ver-
ið fallið frá, vegna þess að stefnu
og sannfæringu skorti. Miðað við
þann málabúnað, sem þessi ríkis-
stjóm hefur haft uppi í skattamál-
um, em ekki miklar líkur á því að
staðgreiðsla skatta komi til fram-
kvæmda 1. janúar 1988, þótt það
væri æskilegt markmið að keppa að.
Upptaka virðisaukaskatts, sem á
að bera ríflega helminginn af tekju-
öflun ríkissjóðs, verður að vera liður
í heildarendurskoðun skattakerfís-
ins. Vel undirbúinn virðisaukaskatt-
ur, sem miðaði að því að losa
landsmenn við þá mismunun sem
leiðir af undanþágufargani og und-
andrætti núverandi söluskattskerf-
is, væri æskileg breyting. Því miður
er virðisaukaskattsfmmvarp fjár-
málaráðherra, sem nú liggur fyrir
Alþingi, flausturslegt og meingall-
að. Með þeim tillögum er stefnt að
því að stórauka millifærslur og nið-
urgreiðslur til hefðbundins land-
búnaðar og auka skattbyrði í því
skyni. Það væri óæskileg þróun.
Heildarendurskoðun skattakerfís-
ins er því eitt stærsta verkefni, sem
bíður nýrrar ríkisstjómar. Stefna
ber að því að skattleggja allar tekj-
ur eins, hvort sem þær em af
eignum eða atvinnu. Þangað til slík
skipan er á komin getur verið nauð-
synlegt og sanngjamt að leggja á
tímabundinn stóreignaskatt tii að
ná réttmætum sköttum af þeim,
sem safnað hafa óskattlögðum auði
á undanfömum verðbólguámm.
4
Reynsla Austur-Evrópuþjóða er
óljúgfróður vitnisburður um að mið-
stýrð ofstjómarkerfi af þessu tagi
lama fmmkvæði einstaklinga og
leiða hvarvetna til stöðnunar.
Kvótakerfi brýtur í gmndvallar-
atriðum í bága við þá stefnu okkar
jafnaðarmanna, að ríkisafskipti af
atvinnulífínu eigi að vera takmörk-
uð við að setja atvinnulífínu
almennar leikreglur og móta því
heppilegt starfsumhverfí. Hins veg-
ar eigi ríkið að forðast sértæka
íhlutun og mismunun atvinnugreina
— einatt í þágu sérhagsmuna. Þar
á móti á ríkið að vanda vel til verks
á þeim sviðum, sem það vill ein-
beita sér að, svo sem á sviði
samgangna, skólamála, heilbrigðis-
þjónustu og almannatrygginga.
Tölur tala ským máli um það að
landsbyggðin hefur átt erfítt upp-
dráttar á undanfömum ámm. Til
marks um það em fólksflutningar
til höfuðborgarsvæðisins, samdrátt-
ur í úrvinnslu sjávarafla og kreppa
frystiiðnaðarins, samdráttur í bygg-
ingastarfsemi og verðfall fasteigna.
Kvótakerfið, einkum í landbúnaði,
á hér stóran hlut að máli. Hins
vegar má ekki gleyma því, að hóf-
laus skuldasöfnun hins opinbera og
sjvarútvegsins fyrr á ámm er helzta
Jón Baldvin Hannibalsson
undirrót þess misvægis, sem
myndazt hefur milli ofvaxtar þjón-
ustugreina á höfuðborgarsvæði
annars vegar og útflutnings- og
samkeppnisgreina, sem em burðar-
ásar atvinnulífs á landsbyggðinni,
hins vegar. Innstreymi erlends láns-
fjár hefur skapað „falskar tekjur"
í ýmsum greinum verzlunar og
þjónustu. í krafti þessa hafa fyrir-
tæki í þessum greinum getað
ástundað yfírborganir og launa-
skrið, sem leitt hefur til stórfellds
fólksflótta úr útflutningsgreinum á
landsbyggðinni og valdið sjávarút-
veginu þungum búsifjum. Þama
hefur myndazt enn eitt sprengirými
misvægis, þenslu og verðbólgutil-
hneiginga.
Kvótakerfí, sem byggir á úthlut-
un afla á skip eftir meðaltali margra
ára, býður heim hættunni á stöðnun
í sjávarútveginum, fái það að
standa til frambúðar. Þegar til
lengdar lætur dregur kvótakerfí af
þessu tagi úr framleiðni og eykur
tilkostnað við veiðar, af því að það
byggir á þeim gmndvallarforsend-
um að úthluta of mörgum skipum
takmörkuðum afla. Ella væri það
væntanlega óþarft.
Kvótakerfíð í landbúnaði og
tengsl þess við verðákvörðunarkerfí
og verðábyrgðir ríkisins á búvöm-
framleiðslu er til þess að festa í
sessi óhagkvæman landbúnað og
er bændastéttinni sjálfri til óþurft-
ar, þegar til lengri tíma er litið.
Næsta ríkisstjórn þarf að fram-
fylgja gmndvallarstefnubreytingu í
landbúnaði þar sem byggt verði á
ítölu á afréttum og almenningum,
en ekki búmarki. Auk þess þarf
ríkið að draga sig út úr verðákvörð-
unum og verðábyrgðum, hætta
fjárfestingar- og rekstrarstyrkjum
til hefðbundins landbúnaðar, losa
um tengslin milli vinnslustöðva og
styrkjakerfis og beina byggða-
stuðningi til fólks og þjónustu —
ekki fyrirtækja.
5
Evrópubandalagið er mikilvæg-
asta markaðssvæði Islendinga.
Meira en helmingur inn- og útflutn-
ingsverzlunar okkar er við lönd
EFTA.
En raunar þarf að endurskoða
alla utanríkisþjónustuna með tilliti
til markaðsstarfsemi og útflutn-
ingsmála. Viðskiptaráðuneytið á að
efla og setja á fót útflutnings- og
markaðsstofnun atvinnuveganna
eins og Alþýðubandalagið hefur
gert að tillögu sinni.
Ég er ánægður með þá niður-
stöðu Kirkjuþings að sinna beri
þjóðmálum betur en áður. Hvemig
á líka annað að vera, þegar stór
hluti þjóðarinnar er undir fátæktar-
mörkum, þegar fleiri og fleiri leita
á náðir félagsmálastofnana, þegar
aðstoð íslands við þróunarlöndin er
skorin niður við trog — þá hlýtur
Kirkjuþing að hafa skoðun. Það
hefur vakið athygli að Kirkjuþing
hafa einnig gert samþykktir í ut-
anríkismálum, sem telja verður
jákvæðar, þó að meirihluti Alþingis
hafi ekki þorað að taka undir með-
Kirkjuþingi, til dæmis . að' þvQ^
varðar málefni Nikaragúæ / , •-•-v;
Guðrún Agnarsdóttir, formaður þingflokks Kvennalistans:
Grott tækifæri til að ná
meiri jöfnuði launa
Sá hagvöxtur sem nú blómstrar
hérlendis á að öllum líkindum fyrst
og fremst rætur í erlendum jarð-
vegi, þ.e.a.s. umhverfi sem við
ráðum ekki yfír.
Mestu skiptir lækkun vaxta og
olíuverðs á heimsmarkaði, aukin
sala sjávarafurða og hækkað fisk-
verð. Einnig leggst okkur þó til
hvert metaflaárið af öðm. Góðærið
, ér því eins og óvæntur happdrættis-
i varðar að tapa ekki áttum
>sér út í ótímabærar fjár-
festingar en hyggja fremur að því
að treysta grunninn.
Nú gefst gott tækifæri til að
koma á meiri jöfnuði launa og er
hreint siðleysi í þessu dæmalausa
góðæri að fínna ekki ráð til þess í
kjarasamningum að borga fólki
laun sem duga til framfærslu fyrir
fullan vinnudag. Einnig má
grynnka á skuldum þjóðarbúsins
en jafnframt byggja það upp og
viðhalda því með hefðbundnum að-
ferðum til hagstyrkingar.
Árangúrsríkast í þessu sambandi
er að efla. fyekitiframfarir og -nýý-
ungarí 'Það verður þó ekki gert á
einni nóttu heldur m.þ.a. fjármagn
rannsóknir og mynda vaxtarskilyrc
og andrúmsloft þar sem hugvit fæ
notið sín.
Jafnframt verðum við að ger
okkur grein fyrir því að í menntu
og þekkingu liggur eitt mest
hreyfíafl framfara og þar liggu
einnig besta fjárfesting okkar fyri
framtíðina. Þar höfum við því miðu
sofnað á verðinum enda mörg
ábótavant í skólamálum okkar ein
og gestsaugun frá Efnahags- o
þróunarstofnun Evrópu, sáu o,
greint er frá i skýrslu :þaðan.
Ennfremur þuffum við’ að fiáet
innan EB, eftir að Spánn og Portúg-
al bættust í hóp aðildarríkja. Aðild
Spánar og Portúgals að EB hefur
í för með sér að ytri tollur banda-
lagsins gagnvart saltfiski og skreið
hefur verið lagður á að nýju. í þessu
felst að samkeppnisaðstaða íslands
í mikilvægum markaðslöndum Suð-
ur-Evrópu (Spánn, Portúgal, Ítalía,
Grikkland) hefur versnað. Við þurf-
um því undir EB að sækja meira
en áður af þessari ástæðu einni. Á
móti kemur að fríverzlunarsamn-
ingur íslands við EB nær nú til
stærri markaðsheildar, sem gæti
bætt markaðsmöguleika okkar á
öðrum sviðum síðar. Þá ber að hafa
í huga að flest aðildarríki EB eru
í vamarsamstarfi við okkur innan
NATO. Við þurfum því að hafa góð
samskipti við þessar þjóðir, fyrir
utan viðskipta- og efnahagsmál.
Vamarsamstarfíð getur hins vegar
styrkt stöðu okkar á fleiri sviðum.
Augljóst virðist að samstarfið innan
EB verður stöðugt mikilvægara og
nær til æ fleiri sviða. Þess vegna
er mikilvægt að betur verði fylgzt
með starfí EB en verið hefur.
Spurningin er hins vejgar, hvernig
það verði bezt gert? Eg tel að við
eigum að endurskipuleggja utanrík-
isþjónustuna með hliðsjón af
breyttum aðstæðum. Sendiráð eiga
að vera í Washington, Moskvu,
Kaupmannahöfn og hjá NATO. Þar
fyrir utan eigum við að hafa mark-
aðsráðgjafa starfandi á helztu
mörkuðum, sem ríki og samtök at-
vinnuveganna kosta sameiginlega.
Að svo stöddu verður ekki séð
að þörf sé á grundvallarendurskoð-
un á afstöðu íslands til EB, en
málefni tengd viðskiptum við
bandalagið verða stöðugt mikilvæg-
ari. Fari svo að fleiri Norður-Evr-
ópuríki bindist EB nánari böndum,
t.d. á sviði evrópska myntbanda-
lagsins, gæti það gefið_ tilefni til
endurskoðunar af hálfu Islendinga.
Samskiptin við EB eru ekki sízt
vandasöm vegna þeirrar viðleitni á
síðari árum að tengja saman fisk-
veiðiréttindi og viðskiptafríðindi.
Þeirri stefnu eru Islendingar
andvígir og eiga að vera áfram.
6
Svarið við þessari spumingu er
að finna í Heilagri ritningu, nánar
tiltekið í Mattheusarguðspjalli, en
þar segir: „Faríseamir vildu flækja
meistarann frá Nazaret í orðum og
sögðu: Meistari, vér vitum, að þú
ert sannorður og kennir guðs veg
í sannleika og hirðir eigi um neinn,
því að ekki fer þú að mannvirðing-
um. Seg oss því, hvað virðist þér?
Leyfist að gjalda keisaranum skatt,
eða ekki? En Jesús þekkti illsku
þeirra og sagði: Hví freistið þér
mín, hræsnarar? Sýnið mér skatt-
peninginn. En þeir færðu honum
denar (þeirrar tíðar dollar). Og hann
segir við þá: Hvers mynd og yfír-
skrift er þetta: Þeir segja við hann:
Keisarans. Þá segir hann við þá:
Gjaldið þá keisaranum, það sem
keisarans er, og guði það, sem
gnðs er. Og er þeir heyrðu þetta
undruðust þeir, og þeir yfírgáfu
hann og gengu burt.“ Er nokkm
við þetta að bæta?
Guðrún Agnarsdóttir
Sjá næstu síðu