Alþýðublaðið - 30.12.1987, Blaðsíða 16

16
Miðvikudagur 30. desember 1987
MINNING
GUÐMUNDUR í. GUÐMUNDSSON
/. 19. júlí 1909 — d. 19. desember 1987
Guömundur í. Guömunds-
son fyrrv. varaformaöur Al-
þýðuflokksins, alþingismaöur
og ráöherra, lést að heimili
sinu aðfaranótt laugardags
19. des. sl. 78 ára að aldri.
Guðmundur naut snemma
viðurkenningar jafnt sam-
herja sem andstæðinga fyrir
góða greind, trausta laga-
þekkingu, harða málafylgju
og óvenjuleg pólitisk hygg-
indi viö að koma fram mál-
um. Þessir kostir komu hon-
um aö góðu haldi á löngum
starfsferli sem málflutnings-
maður, alþingismaður og sló-
ar ráðherra, allt frá kreppuár-
um fram undir miðbik við-
reisnar.
Guömundur átti drjúgan
hlut að þvl að byggja upp
traust og vaxandi fylgi Al-
þýðuflokksins áSuðurnesj-
um, þar sem Alþýðuflokkur-
inn hefur löngum verið helsti
keppinautur Sjálfstæðis-
flokksins um fylgi og manna-
forráð. En það sem lengst
mun halda nafni Guðmundar
á loft, vegna þeirra pólitlsku
verka sem hann vann, er höf-
undarréttur hans að vinnu-
löggjöfinni, sem staðið hefur
óhögguð I meira en hálfa öld.
Seinasta hálfan annan ára-
tug starfsferils slns gegndi
Guömundur sendiherraem-
bættum I ýmsum þjóðlönd-
um, þ.á m. I Bretlandi, Banda-
rlkjunum og Svlþjóö og sein-
ustu tvö starfsárin sem fasta-
fulltrúi íslands hjá Atlants-
hafsbandalaginu. Flestir
munu hins vegar minnast
hans sem utanrlkisráðherra
Viðreisnar, I ráðuneytum
Ólafs Thors og Bjarna Bene-
diktssonar frá 1959 til 1965.
Færri muna að hann gegndi
embætti fjármálaráóherra
tæpt ár I ráðuneyti Emils
Jónssonar 1958 til ársloka
1959, en minnihlutastjórn
Emils Jónssonar greip ein-
mitt tíl árangursrlkra efna-
hagsaðgerða og lagði meö
þvl traustan grundvöll að um-
bótastarfi viöreisnarstjórnar-
innar næstu árin.
Þeir eru trúlega fáir sem
muna að Guðmundur hóf
starfsferil sinn sem ungur
lögfræðingur I þjónustu
verkalýöshreyfingarinnar. Það
kom I hans hlut sem lög-
fræðings Alþýöusambands-
ins að annast formennsku
milliþinganefndar sem samdi
frumvarp til laga um stéttar-
félög og vinnudeilur á árun-
um 1936—38. Þetta var I
stjórnartlð „rlkisstjórnar
hinna vinnandi stétta". Þessi
löggjöf var mjög umdeild á
slnum tlma. Kommúnistar
þeirrar tlöar og jafnvel ýmsir
málsvarar vinstri arms Al-
þýðuflokksins börðust
hatrammlega gegn frumvarp-
inu og kenndu við „þræla-
lög".
I reynd var þetta mannrétt-
indaskrá verkalýðshreyfingar-
innar, enda leitaði Guðmund-
ur einkum fyrirmynda I vinnu-
löggjöf annarra Noröurlanda-
þjóða þar sem verkalýðs-
hreyfingin og jafnaðarmanna-
flokkarnir voru þegaroröin
ráöandi stjórnmálaöfl. Hálfri
öld slðar stendur þessi lög-
gjöf óhögguð. Þeir hinir
sömu og harðast börðust
gegn löggjöfinni á sinni tlð
hafa áratugum saman beitt
sér gegn öllum breytingum á
henni af alefli. Höfundur
vinnulöggjafarinnar má vissu-
lega vel við una, þótt trúlega
hefði hann fyrstur manna
játað nauðsyn breytinga nú,
svo mjög sem þjóöfélagið
hefur tekið stakkaskiptum á
liðnum áratugum.
Annað mál sem Guðmund-
ur í. átti stóran hlut að og
varðar mjög kjör sjómanna-
stéttarinnar á l’slandi verð-
skuldar að þvl sé haldið til
haga þegar Guömundar er
minnst. Hér er átt við laga-
legar forsendur fyrir hluta-
skiptasamningum sjómanna
og útgerðarmanna i stað
fastakaups eða „premiu"
sem áður tiðkaðist. Náinn
samstarfsmaður Guðmundar
á Suðurnesjum, Ragnar Guð-
leifsson, fyrrv. formaður
verkalýðs- og sjómannafélags
Keflavlkur, rifjaði upp þetta
mál á sjötugs afmæli Guð-
mundar 1979. Á þjóðstjórnar-
árunum voru sett lög um al-
mennar efnahagsráðstafanir
þ. á m. um breytta gegnis-
skráningu. Lögfræðingur ASÍ
kom mjög við sögu við undir-
búning þeirrar löggjafar. Fyrir
hans tilstilli voru sett ákvæði
I lögin sem heimiluðu sjó-
mönnum að taka hlut úr afla,
ef þeir óskuðu og samningar
um slfk kjör tækjust.
Á þessum tlma voru kjör
sjómanna, aðallega fasta-
kaup eða „premla". Sjómenn
sóttu mjög eftir hlutaskiptum
en gekk treglega aö ná fram
samningum. í samningum
verkalýðs- og sjómannafélags
Keflavlkur voru þó ákvæði
um hlutaskipti en samþykki
útgerðarmanna skorti. Fyrir
vertlðina 1940 ákvað félagiö
að allir félagar þess, sem
ráðnir yrðu á vélbáta frá
Keflavlk og Njarðvlkum
þessa vertlðina skyldu taka
hlut úr afla. Eftir gengisbreyt-
inguna höföu útgerðarmenn
enn minni áhuga en áður á
að láta sinn hlut og reyndu
þvl að sniöganga lögin og
samþykki félagsins með þvl
að semja sérstaklega viö
háseta um sölu á aflanum
upp úr sjó.
Af þessu spratt alvarleg
deila milli verkalýösfélagsins
og útgeröarmanna og kom til
málshöfðunar. Guðmundur
tók að sér mál sjómanna og
vann það með stuðningi
áðurnefnds ákvæðis I
gengislögunum og vinnulög-
gjafarinnar. Að mati Ragnars
færði þetta sjómönnum á
Suðurnesjum kjarabætur
sem námu á annað hundrað
milljónum króna miðað viö
verðgildi peninga nú. Upp úr
þessu var réttur sjómanna til
hlutaskiptasamninga ekki
vefengdur.
Sigur Guðmundar I þessu
deilumáli mun hafa átt stóran
þátt I þvl að Alþýöuflokks-
menn á Suöurnesjum leituöu
til hans um þingframboð
1942 og veittu honum slðan
að málum I tæpan aldarfjórð-
ung. Upp frá þvl gegndi Guð-
mundur fjölda annarra
trúnaðarstarfa fyrir Alþýöu-
flokkinn; hann átti sæti I
miðstjórn flokksins frá 1940
og var varaformaður hans
1954 til 1965 þegar hann
hætti afskiptum af stjórnmál-
um.
Þann 19. sept. 1942 gekk
Guðmundur að eiga Rósu
Ingólfsdóttur, hina ágætustu
konu og varö þeim fimm
barna auðið.
Að leiðarlokum vil ég fyrir
hönd Alþýðuflokksins færa
Guðmundi í. Guðmundssyni
þakkir fyrir störf hans i þágu
Alþýðuflokksins og verka-
Iýðshreyfingarinnar um leið
og ég flyt konu hans og niðj-
um þeirra samúðarkveðjur.
Jón Baldvin Hannibalsson,
formadur Alþýðuflokksins
t
í dag fer fram frá Dómkirkj-
unni i Reykjavlk útför Guð-
mundar í. Guðmundssonar
fyrrverandi utanrikisráðherra.
Hann lést að heimili sínu I
Reykjavlk hinn ,19. des. s.l.
Guðmundur í. setti svip á
Islensk stjórnmál um langt
skeið. Hann var I forystusveit
Alþýðuflokksins I hálfan
þriðja áratug, lengstum sem
þingmaður, og ráðherra-
embætti gegndi hann í rúm
níu ár. Á fyrri hluta starfs-
ferils slns og hinum slðasta
starfaði hann sem embættis-
maður ríkisins. Hann var
sýslumaður i Gullbringu- og
Kjósarsýslu frá 1945-1956,og
sendiherra frá 1965-1979. í öll-
um þessum störfum reyndist
Guðmundur í. einkar farsæll
og úrræðagóöur. Hann lauk
miklu og vönduðu dagsverki
til gagns fyrir land og þjóð.
Fyrir það stöndum við öll I
þakkarskuld við hann að
leiðarlokum.
Guðmundur var fæddur I
Hafnarfirði 17. júll 1909.
Foreldrar hans voru Guö-
mundur skipstjóri Magnús-
son sjómanns I Hafnarfirði,
Auðunssonar og Margrét
Guömundsdóttir útvegs-
bónda á Brunnastööum á
Vatnsleysuströnd ívarssonar.
Guðmundur lauk stúdents-
prófi frá Menntaskólanum I
Reykjavlk 1930 og, lögfræði-
prófi frá Háskóla íslands
1934. Fyrstu árin eftir lög-
fræðipróf starfaði hann á
málflutningsskrifstofu Stef-
áns Jóhanns Stefánssonar
og Ásgeirs Guðmundssonar,
fyrst sem fulltrúi en slðar
sem meöeigandi allt til þess
er hann var skipaður sýslu-
maður árið 1945.
Guðmundur í. vakti
snemma á sér athygli fyrir
góða lögfræöikunnáttu og
afdráttarlausa málafylgju.
Tiltölulega nýútskrifaður lög-
fræðingur var hann skipaður
formaður nefndar til að gera
tillögur um vinnulöggjöf.
Þetta var áriö 1936. Þá voru
miklar ýfingar I stjórnmálum
og innan verkalýöshreyfingar.
Háði Guðmundur marga hildi
við kommúnista á þessum ár-
um, en þeir fundu tillögunum
hans flest til foráttu. Tillög-
urnar I formi frumvarps urðu
að lögum 1938, lögum um
stéttarfélög og vinnudeilur
og stendur sú löggjöf enn
næsta óbreytt. Er hún einn
minnisvarði af mörgum um
ágætt starf Guðmundar.
Árið 1942 fór Guðmundur I
framboð fyrir Alþýðuflokkinn
I Gullbringu- og Kjósarsýslu
og var I framboði fyrir hann
þar meöan hin gamla kjör-
dæmaskipan hélst en sfðan (
Reykjaneskjördæmi, seinast
1963. Þegar Guðmundur fór
fyrst i framboð var Ólafur
Thors þingmaður Gullbringu-
og Kjósarsýslu. Tókust þeir á
fund eftir fund um hverjar
kosningar. Þótti Guðmundur
kænn og slyngur og hitti
Ólafur þar fyrir veröugan and-
stæðing. Kunna menn enn
aö segja sögur af viðureign
þessara tveggja stjórnmála-
garpa, sem siðar gerðust
samstarfsmenn ( rlkisstjórn.
Guðmundur sat á Alþingi
frá 1942-1965 að frátöldum
þremur árum, en þá var hann
varaþingmaður. Hann var
utanrfkisráðherra f nærfellt
áratug eða frá 1956-1965, en
auk þess fjármálaráðherra
1958-59 f ráðuneyti Emils
Jónssonar. í utanrikisráö-
herratfö Guðmundar var
„kalda strlðið" f hámarki.
Sumir minnast liklega bréfs-
ins sem Khrústsjov skrifaði á
slnum tíma rfkisstjórn ís-
lands og snöfurlegs svars
íslenzku rfkisstjórnarinnar.
En við stóðum Ilka I öðru
strföi á þessum tfma, þorska-
strfði, þegar við ákváðum 12
mflna landhelgi 1958. Sú
viðureign stóð I tvö og hálft
ár. Bretar sendu herskipaflota
á íslandsmið og er talið að
þegar herskip þeirra voru
hvað flest hafi þau verið um
30 talsins og allt að 5000
breskir sjóliðar við störf á
þeim. Þá var Guðmundur I
eldlínunni, talsmaður lands-
ins út á viö f snörpum
snerrum og sfðan einn aðal-
samningamaður íslendinga
þegar viö tryggöum okkur
sigur.
Seinustu 14 ár starfsferils
slns var Guðmundur í. Guö-
mundsson sendiherra
íslands á erlendri grund,
fyrst með aðsetur f London
slðan Bandarfkjunum, þá Svf-
þjóð og loks l Belgfu sem
fastafulltrúi íslands hjá
Atlantshafsbandalaginu.
Eins og tltt er I Islenzku
utanrlkisþjónustunni fylgdi
sendiherrastarf I mörgum
löndum hverjum þessara
pósta. Þar við bættist aö á
sendiherraárum slnum I Svl-
þjóð var Guömundur fulltrúi
Islands á Helsinki-ráðstefn-
unni um öryggi f Evrópu. Á
þessum árum heyrði ég oft til
þess vitnað hversu vel og far-
sællega Guðmundur leysti
sendiherrastörfin af hendi.
Til þess var tekiö hve skil-
merkilegar skýrslur hans
voru af gangi mála I hverju
þvl þjóölandi þar sem hann
var fulltrúi og ekki sfst af
Helsinki-ráöstefnunni. Sömu-
leiðis þótti aðdáunarvert, hve
greiðan aögang Guðmundur
haföi aö æðstu embættis- og
stjórnmálamönnum hvar-
vetna þar sem hann var
sendiherra.
Má þetta vera til marks um
góða hæfileika Guðmundar.
Þegar ég man fyrst eftir
mér var Guðmundur f. bæjar-
fógeti f Hafnarfirði og sýslu-
maöur I Gullbringu- og
Kjósarsýslu. Sýslumanns-
kontórinn var rétt neðar I
götunni þar sem ég ólst upp
en bústaöur Guðmundar var I
Brekkugötu undir Hamars-
brúninni. Gönguleið sýslu-