Tíminn - 28.06.1989, Blaðsíða 12

Miðvikudagur 28. júní 1989
12 Tíminn
Söguleg þáttaskil
Ræða Jóns Baldvins Hannibalssonar, formanns Alþýðuflokksins, á 18. þingi Alþjóðasambands
jafnaðarmanna í Stokkhólmi 21. júní.
Herra forseti
Hvaða lærdóma getum við num-
ið af 100 ára baráttu stjórnmála-
hreyfingar lýðræðisjafnaðarmanna
fyrir friði, mannréttindum og
jöfnuði lífskjara? Hafa hugmyndir
okkar um dreifingu hins efnahags-
iega valds, undir lýðræðislegri
heildarstjórn, staðist dóm reynsl-
unnar? Hversu vel munu hug-
myndir okkar, mótaðar af þessari
reynslu, duga mannkyninu sem
leiðarhnoða, á 21. öldinni? Þessar
spurningar vakna ósjálfrátt, þegar
við minnumst aldarafmælis Al-
þjóðasambandsins, sem var stofn-
að árið 1889.
Eitt er víst: Enginn jafnaðar-
mannaflokkur hefur nokkru sinni
tekið völd í neinu þjóðfélagi með
ofbeldi. Við höfum aldrei þröngv-
að hugmyndum okkar um þjóðfé-
lag jafnaðarstefnunnar upp á
nokkra þjóð. Okkar sigrar í 100 ár
hafa aldrei verið unnir á vígvellin-
um. Allir okkar sigrar hafa verið
unnir með röksemdum og sannfær-
ingarkrafti í trú á gildi góðs máls-
taðar á vettvangi umræðu og upp-
lýsingar. í þessum skilningi er
heimshreyfing lýðræðisjafnaðar-
manna mesta friðarhreyfing okkar
tíma.
1.
En hvemig getum við þóst vera
sannfærðir um yfirburði okkar hug-
mynda umfram hugmyndir og
kenningar annarra stjórnmálaafla,
sem keppa við okkur?
Leyfið mér að bera fram vitni í
þvf máli.
Fyrir meira en 70 árum sátu tveir
útlægir rússneskir menntamenn í
litlu þorpi uppi í Tatarafjöllum,
við landamæri Póllands og Tékkó-
slóvakíu, og deildu hart um réttu
leiðina fyrir rússnesku byltinguna,
sem báðir sáu þá í hillingum.
Annar þessara manna hét Vla-
dimir Ilich Ulyanov - kallaður
Lenín. Hann er heiminum kunnur
sem brautryðjandi rússnesku bylt-
ingarinnar og stofnandi Sovétríkj-
anna. Hinn hét Júlíus Martov,
leiðtogi mensévíka, rússneskra
sósíaldemókrata. Nafn hans er
flestum fyrir löngu gleymt og
grafið. Málstaður hans varð undir,
í átökum við bolsévíka Leníns. Og
það eru sigurvegararnir sem skrá
söguna.
Þetta kvöld, fyrir meira en 7
áratugum, eftir harðar deilur við
Lenín, skrifaði Júlfus Martov eftir-
farandi í dagbók sína:
„Ég hef lengi verið sannfærður
um að Lenín hefur rangt fyrir sér.
Geldar formúlur hans um heraga
byltingarflokksins; um hina sjálf-
skipuðu framvarðarsveit flokksins;
og um alræði öreiganna eftir valda-
töku, - allar eru þessar kenningar
kolrangar. En það var ekki fyrr en
í kvöld sem það rann upp fyrir
mér, hvers vegna Lenín fer svo
villur vegar, þrátt fyrir viljastyrk,
einbeitingarhæfni og atorku.
Mannskilningur hans er ómennsk-
ur. I hans huga eru manneskjur
eins og hverjar aðrar vörur. Þær á
að skipuleggja, móta og hnoða inn
í fyrirfram steypt steinsteypumót
hugmyndafræðinnar. Ef fólkið
passar ekki inn í kerfið, þá er það
verst fyrir fólkið.“
Og hann bætir við:
„Eg finn það á mér að Lenín og
hugmyndir hans munu sigra. Við
munum tapa. En hvílíkarægifómir
mun það ekki kosta rússnesku
þjóðina - tilgangslausar blóðfóm-
ir.“
Sjálfur hlaut Júlíus Martov að
.gjalda. ósigms 5út5 jn&ðJífi.sínuflg
samstarfsmanna sinna. Nafn hans
féll í gleymsku og dá.
2.
Nú, meira en 70 árum síðar,
spyrjum við: Hversu vel hefur
hugmyndakerfi sigurvegarans í
deilum þessara tveggja einstak-
linga staðist dóm reynslunnar?
Leyfið mér enn að leiða fram
vitni.
Nú er kominn fram á sjónarsvið-
ið nýr leiðtogi í Sovétríkjunum, -
maður sem ber á herðum sér
skikkju hinnar lenínsku arfleifðar
- Mikhail Gorbatsjov. Og hann er
hylltur á Vesturlöndum sem hinn
nýi Messías friðar og umbóta.
Og hver er hans boðskapur?
★ Hann segir að það hafi verið
hræðileg mistök að smala bænda-
lýð hins frjósama Rússlands inn í
Jón Baldvin Hannibalsson.
gervöllum hugmyndaarfi lenínism-
ans, þótt enn sem komið er séu
hlutimir ekki kallaðir sínum réttu
nöfnum. Með því hefur hann sýnt
mikið pólitískt hugrekki, athafna-
dirfsku ogleiðtogahæfileika. Hann
er sá stjómmálaleiðtogi á okkar
dögum, sem gegnir stærsta sögu-
lega hlutverkinu. Að viðurkenna
gjaldþrot Sovétkommúnismans,
eftir 70 ára blóði drifna tilrauna-
starfsemi, og að freista þess á
elleftu stundu að bæta fyrir hin
sögulegu mistök.
3.
Kaldhæðni sögunnar lætur ekki
að sér hæða. Júlíus Martov, hinn
sósíaldemókratíski martýr, kann
að hafa tapað baráttunni um að
hafa áhrif á framgang rússnesku
byltingarinnar. En hugmyndir
hans, sem hann rökræddi við
Gorbatsjov.
Lenín.
samyrkju- og ríkisbú, en leiða þá
til slátrunar eins og búfénað ella.
Afleiðingin er sú að enn í dag, 70
árum síðar, geta Sovétmenn ekki
brauðfætt sig.
★ Hann segir að það hafi verið
hræðileg mistök að koma á mið-
stýrðum áætlunarbúskap, mið-
stýrðu fyrirskipanakerfi alríkisins í
efnahagsmálum undir fomstu út-
valinna flokksgæðinga. Afleiðing-
amar blasa við: Sovétríkin em að
vísu hervætt risaveldi en efnahags-
lega á brauðfótum. Kerfið hefur
ekki skilað vömnum. Það er úrelt
- staðnað. Og leiðtoginn boðar
tilraunir með valddreift markaðs-
kerfi í staðinn - blandað hagkerfi?
★ Hann segir að það hafi verið
hræðileg mistök að þagga niður
alla umræðu, skoðanaskipti og
gagnrýni og að breyta Flokknum í
þrælahjörð, sem notið hefur for-
réttinda í skjóli valds.
★ Hann segir að það hafi verið
hræðileg mistök að svipta þegna
Sovétríkjanna mannréttindum:
Skoðanafrelsi, tjáningarfrelsi,
samtakafrelsi, ferðafrelsi.
Hann hefur komist að þeirri
niðurstööu að Perestroika - kerfís-
breytingin - verði aldrei að vero-
. leika, nema á .undan. fari Glasnost.
- opnun þjóðfélagsins fyrir nýjum
Iýðræðisstraumum, þar sem m.a.
verði tekið eðlilegt tillit til sjólf-
stæðisþrár og sjálfsvirðingar þeirra
þjóða, sem byggja Sovétríkin.
Hann segir í stuttu máli að hið
leníníska kerfi hafi í reynd leitt til
siðferðilegrar bæklunar og efna-
hagslegrar stöðnunar. Sá þjóðar-
leiðtogi er vandfundinn í heimin-
um í dag, sem trúir því að þjóðir
heims geti leitað fyrirmyndar í
reynslu Sovétríkjanna við að leysa
sín eigin vandamál. Þvert á móti.
Sjötíu ára saga rússnesku bylting-
arinnar er öðrum þjóðum víti til
vamaðar.
Mikill stjómmálaleiðtogi í öðro
landi og á öðrom tíma sagði af
öðro tilefni:
Þú getur blekkt alla á stundum,
þú getur blekkt suma ævinlega, en
þú getur ekki blekkt aUa ávallt og
ævinlega.
Mikhail Gorbatsjov hefur kom-
ist að þeirri niðurstöðu að það sé
ekki lengur hægt að halda áfram að
blekkja sjálfan sig og Sovétþjóð-
imar um að Sovétkerfið eigi fram-
tíð fyrir sér, hvað þá heldur að það
standist samjöfnuð við lýðræðis-
þjóðfélög Vesturlanda.
Hann hefur Lreynd vísað á.bug..
Lenín, um valddreifingu, lýðræði
og opið þjóðfélag, byggðar á virð-
ingu fyrir mannréttindum, - þær
hafa unnið. Sá vinnur að lokum,
sem tapar.
Hversu oft höfum við ekki orðið
vitni að þessari kaldhæðni sögunn-
ar. Hinn háaldraði hálfguð kín-
verska kommúnistaflokksins,
Deng Xiao Peng, kann að halda að
hann geti tortímt lýðræðishugsjón-
um milljónanna á Tianamentorgi
með skriðdrekum og aftökum, án
dóms og laga. En hann á eftir að
komast að því fullkeyptu, áður en
lýkur. Það er vissulega hægt að
hindra útbreiðslu hugmynda um
sinn með ofbeldi og kúgun. En ef
þessar hugmyndir bera sannleikan-
um vitni, munu þær reynast lífseig-
ari en allir heimsins harðstjórar.
Þegar við nú verðum vitni að því
að þýskur almenningur hyllir for-
seta Sovétríkjanna sem hinn nýja
Messías friðarins þá verður það
kannski best skilið með málfari
Biblíunnar: Að meiri fögnuður
muni ríkja yfir einum syndara sem
iðrast en yfir hinum 99 réttlátu.
Um leið og við fögnum sinna-
skiptum Sovétleiðtoganna og met-
um af raunsæi þau sögulegu þátta-
sfcij,. SW^ fcufflqvitpi..að^ber
að segja það umbúðalaust úr þess-
um ræðustól, á þessu þingi, að
atburðarásin í Sovétríkjunum er
órækur vitnisburður um sannleiks-
gildi og lífseiglu þeirrar grundvall-
argilda lýðræðisjafnaðarstefnu
sem byggja á virðingu fyrir mann-
réttindum og frelsi og sjálfsvirð-
ingu einstaklingsins.
Þeir menn sem halda að lýðræði sé
lúxus, sem einungis ríkar þjóðir og
þróaðar geta leyft sér, hafa rangt
fyrir sér. Leikreglur lýðræðisins
hafa ekki einungis gildi í sjálfu sér.
Þær eru praktísk nauðsyn ef við
viljum virkja fólk til dáða og hvetja
það til að rísa af eigin rammleik úr
örbirgð til bjargálna. Svo einfalt er
það.
Við lifum nú á sögulegum tíma-
mótum. Uppgjöf sovétkommún-
ismans boðar endalok hundrað ára
hugmyndastríðs milli lærisveina
Leníns og Stalíns annars vegar og
málsvara lýðræðisjafnaðarstefn-
unnar hins vegar.
Þau sögulegu þáttaskil boða
endalok kalda stríðsins. Þau sögu-
legu þáttaskil vekja okkur vonir
um að tvískipting Évrópu, sem var
staðfest sem afleiðing tveggja
heimsstyrjalda, heyri senn sögunni
til. Lok kalda stríðsins ero um leið
byrjun nýs kafla í mannkynssög-
unni. Hið nýja tímaskeið á ekki
einungis að færa okkur sameinaða
Evrópu heldur einnig nýtt tímabil
afvopnunar og friðsamlegrar sam-
búðar þjóðar, innan vébanda um-
samins öryggiskerfis.
Ég spurði í upphafi: Hvemig
getum við þóst þess fullvissir að
grondvallarhugmyndir lýðræðis-
jafnaðarstefnunnar haldi gildi sínu
fyrir þjóðir heimsins þegar við nú
nálgumst nýja öld - nýtt árþúsund?
Svarið er það, að grondvallarhug-
myndir okkar lýðræðisjafnaðar-
manna um valddreifingu, lýðræði
og virðingu fyrir mannréttindum
hafa staðist dóm reynslunnar. Þær
ero ekki bara draumórar velvilj-
aðra manna heldur hugmyndir sem
hafa verið reyndar í hörðum skóla
lífsins og sannað varanlegt gildi
sitt. Ekki aðeins með iðnvæddum
þjóðum, heldur ekki síður meðal
hinna snauðu þjóða, sem vilja
brjótast út úr vítahring örbirgðar-
innar til bjargálna. Þess vegna
getum við horft með bjartsýni og
reisn til nýrrar aldar, fullvissir þess
að alþjóðahreyfmg okkar lýðræðis-
jafnaðarmanna á enn eftir að gegna
mikilvægu sögulegu hlutverki á
nýrri öld.
★★★
Júlíus Martov og samherjar hans
innan hreyfingar rússneskra sósíal-
demókrata töpuðu vissulega orr-
ustunni 1917. En hann reyndist
hafa rétt fyrir sér í rökræðum
sfnum við Lenín. Hugmyndir hans
- hugsjónir okkar lýðræðisjafnað-
armanna - hafa borið sigurorð af
hindurvitnum lenínismans. Þessar
hugsjónir sýnast því lfklegar til að
vinna stríðið. Ekki með vopna-
valdi, heldur vegna þess að þær
reyndust bera sannleikanum vitni.
Þær hafa staðist hinn hlutlæga dóm
reynslunnar. Hið vígvædda valda-
kerfi lenfnismans er að hrynja
innan frá, af því að það byggði
tilvero sína á ranghugmyndum og
siðleysi.
Þess vegna sjást þess þegar
merki að jörðin, sem við öll byggj-
um sameiginlega, er nú friðvæn-
legri en nokkro sinni frá lokum
seinni heimsstyrjaldar. Það stað-
festir að alþjóðahreyfing okkar
lýðræðisjafnaðarmanna er voldugt
friðarafl. Hún er mannréttinda-
hreyfing okkar tíma.
, L'lHlt.v &9 É t "