Samvinnan - 01.08.1969, Síða 53

fyrra var ,,Galdra-Loftur“) var að ýmsu leyti nýstárlega uppfært;
til dæmis var sviðið flutt framí áhorfendasalinn og áhorfendum
skipað kringum það á þrjár hliðar. Viðfangsefnið var sambland af
gömlu og nýju, þar sem gripið var til „leiksins innan leiksins":
Hópur ísienzkra leikara er að æfa „Galdra-Loft“ á ensku til flutnings
í Ástralíu, en verður í miðjum klíðum leiður á æfingunni og byrjar
að leika sér, þ. e. a. s. leika atburðarásina í gömlu íslenzku kvæði,
„Skipafregn" eftir Árna Böðvarsson, og varð það megininntak sýn-
ingarinnar, en undir lokin snúa leikendur sér aftur að upphaflegu
verkefni. Sýningin var þannig allbrotakennd og galt þess. Samfelld-
ust og heillegust var hin gamla þjóðlega saga úr kvæðinu, og var
sá þáttur víða fjörlega fluttur við ágæta tónlist Jóns Ásgeirssonar.
Sem fyrr bar Arnar Jónsson af öðrum leikendum, en Karl Guð-
mundsson dró einnig upp skemmtilega lýsingu á „sveitamanni“, og
hópatriðin heima í kotbænum voru hin kostulegustu.
Upphaf sýningarinnar, þar sem leikflokkurinn æfði „Galdra-Loft“,
var að sínu leyti gott og bjó yfir tímabæru ádeiluefni, sem hagnýtt
var á hugkvæman hátt, en niðurlagið var miklum mun síðra, þannig
að sýningin varð einkennilega endaslepp. Miðbik hennar var greini-
lega of langt og niðurlagið of tilþrifasnautt. Meginljóður sýningar-
innar var að minu viti samsuða óskyldra efna, sem sjálfsagt má með
góðum vilja tengja saman, en hér leiddi hún til þess að sýningin
brotnaði í þrjá ósamstæða parta. Niðurstaðan varð því neikvæð frá
leikrænu og listrænu sjónarmiði, en hún má ekki skyggja á þá
gleðilegu staðreynd, að leikgleði og listræn alvara leiksmiðanna var
smitandi og gaf fögur fyrirheit, sem eiga víst ekki eftir að rætast
sökum tilfinnanlegs fjárskorts. Þarmeð hefur enn einn efnilegur
tilraunaflokkur lokið sögu sinni — flokkur sem lofaði meiru en
flestir fyrirrennarar hans vegna þess hve samstæður og einhuga hann
var í viðleitni sinni og vinnubrögðum.
Óperuflokkurinn sem til var stofnað vorið 1968 lét ekki til sín
heyra á liðnum vetri, og fengu Reykvíkingar því enga óperusýningu
þetta árið, ef frá er talin barnaóperan „Rabbi“ eftir Þorkel Sigur-
björnsson, sem Leikfélag Reykjavíkur færði upp í samvinnu við
Barnamúsíkskólann, vissulega lofsverð og velþegin nýbreytni.
Þegar allt er saman talið, urðu frumsýningar í Reykjavík og
Kópavogi 25 talsins á leikárinu, auk verkefna sem tekin voru upp
aftur frá fyrra ári. Þetta er ærin leikstarfsemi í ekki stærra byggð-
arlagi. Láta mun nærri að 130.000 manns hafi sótt Þjóðleikhúsið og
Iðnó á vetrinum, sem er nálega 50% hærri tala en samanlagður
íbúafjöldi á svæðinu. Þetta ber vitni frábærlega miklum leiklistar-
áhuga, sem á sér óvíða á byggðu bóli neina hliðstæðu. Þeim mun
ískyggilegra er, að ekki skuli vera betur vandað til verkefnavals en
raun ber vitni, því það leikur naumast á tveim tungum, að með
markvissum vinnubrögðum og eljusamri uppfræðslu og áróðri mætti
móta smekk íslenzkra leikhúsgesta á þann veg sem Leikfélag Reykja-
víkur hefur leitazt við að gera með allgóðum árangri.
Margt bendir til þess að góð leikhúsverk eigi greiðari aðgang að
almenningi en menn almennt gera sér ljóst. Ég sannfærðist að
minnstakosti um að svo væri, þegar ég sá sýningu Leikfélags Húsa-
víkur á alþýðuleik Bertolts Brechts, „Púntila og Matti“ undir
stjórn Erlings E. Halldórssonar, í vor. Sýningin var sannkallaður
leiklistarviðburður, fyrst og fremst fyrir frammistöðu Sigurðar Hall-
marssonar í hlutverki Púntilu, en margir leikendur aðrir stóðu sig
einnig með ágætum. Það vekur kannski enn meiri furðu, að hægt
skuli vera að sviðsetja slíkt verk í tvöþúsund manna bæ og sýna
það hátt í tíu sinnum. Þegar ég sagði frá þessu á alþjóðaráðstefnu
leiklistargagnrýnenda í París í maí, áttu margir viðstaddir mjög bágt
með að trúa mér, ekki sízt Frakkar og Hollendingar.
Ýmis önnur leikfélög landsbyggðarinnar færast í fang verðug við-
fangsefni, þó delluleikritin séu enn í miklum meirihluta. Leikfélag
Sauðárkróks sýndi til dæmis „Mýs og menn“ í vetur, Leikfélag
Seyðisfjarðar sýndi einþáttunga Darios Fos, að ógleymdu myndar-
legu átaki leikfélaganna á Selfossi og í Hveragerði, sem sýndu
„Skálholt” Kambans undir stjórn Gísla Halldórssonar og fóru með
það til Færeyja. Það sem skortir tilfinnanlega er skipulegt starf í
þágu leikfélaga utan Reykjavíkur, til dæmis leiklistarmiðstöð sem
sjái leikfélögum fyrir góðum verkefnum og hæfum leikstjórum.
Fjármagn er fyrir hendi, en því virðist vera sóað af handahófi í
allskyns vitleysu. Bandalag íslenzkra leikfélaga er vitamáttlaus
stofnun, sem er sennilega fremur til skaða en gagns. Verkefnin,
sem Bandalagið býður leikfélögunum uppá, eru vægast sagt lítil-
fjörleg, en hlutverk þess ætti einmitt öðrum þræði að vera mennt-
andi, fræðandi, uppbyggjandi. Til þess að svo geti orðið, þarf vita-
skuld að hafa hæfan og leikhúsmenntaðan framkvæmdastjóra, en
nnkiö vantar á að svo sé einsog sakir standa.
Oneitanlega væri fróðlegt að íá um það ýtarlega greinargerð,
hvernig félagsheimiiin margumtöluðu eru hagnýtt á ári hverju, hve
mikil menningarstarfsemi ter þar fram árlega, og hve oft þau eru
notuð fyrir skröll og skemmtanir. Hlutverk félagsheimilanna átti,
ef mig misminnir ekki, að vera það fyrst og fremst að efla menn-
ingarstarfsemi og heilbrigt félagsnf í byggðarlögunum. Eg er hrædd-
ur um að talsverður misbrestur hafi orðið á þvi, og er löngu
kominn tími til að huga nánar að starfsemi þeirra. Á því eiga ís-
lenzkir skattgreiðendur kröfu, því þau eru að meginhluta reist
fyrir opinbert fé.
Og hvernig rækir Þjóðleikhúsið það hlutverk sitt að kynna góða
leikiist um byggðir landsins? Heldur hefur frammistaðan verið aum
á undanförnum árum, og er hér þó um lögboðna skyldu að ræða.
Tími virðist vera kominn til að taka til rækilegrar endurskoðunar
alla löggjöf um leiklistarstarfsemi i landinu og skipuleggja hana
að nýju i samræmi við þarfir og aðstæður nútimans.
Skriður virtist vera að komast á undirbúning leiklistarskóla rík-
isins, og var lagt fram frumvarp um efnið sem dagaði uppi í nefnd
á Aiþingi. Menntamálaráðherra skipaði síðan nefnd „sérfróðra
manna“, sem undirbyggju lög um ríkisleiklistarskóla, og er for-
maður hennar Vilhjálmur Þ. Gíslason(!) og annar nefndarmaðui'
Guðlaugur Rósinkranz(l), svo varla var nema von að Sveinn
Einarsson færðist undan að taka að sér hlutverk í þessháttar skrípa-
leik. Leiklistarskóli ríkisins á því enn langt í land og verður senni-
lega aö bíða nýs menntamálaráðherra og nýrra forráðamanna í Þjóð-
leikhúsi.
Silfurlampi Félags íslenzkra leikdómenda var veittur í fimmtánda
sinn á þessu vori, og var hann afhentur að aflokinni síðustu sýningu
Þjóðleikhússins, mánudagskvöldið 30. júní. Það var að sjálfsögðu
Róbert Arnfinnsson sem hreppti gripinn í þetta sinn, en hann hafði
fengið Silfurlampann einu sinni áður, árið 1956 fyrir túlkun sína
á góða dátanum Svejk. í þetta sinn greiddu sex leikdómendur dag-
blaðanna og Samvinnunnar atkvæði um bezta leik liðins vetrar, og
var Róbert í efsta sæti á öllum atkvæðaseðlum, hlaut samtals 600
stig — 400 fyrir Púntilu og 200 fyrir Tevje. Hefur það aðeins gerzt
einu sinni áður að sami leikari væri í efsta sæti á öllum atkvæða-
seðlum, þegar Þorsteinn Ö. Stephensen hlaut Silfurlampann fyrir
túlkun sína á Crocker-Harris í „Browningþýðingunni" 1957.
Þau fimmtán skipti sem Siifurlampinn hefur verið veittur hafa
tólf leikarar hlotið hann, þrír þeirra í tvígang, auk Róberts þeir
Valur Gíslason og Þorsteinn Ö. Stephensen. Sé litið yfir atkvæða-
greiðslurnar öll fimmtán skiptin og stigatölurnar lagðar saman, fæst
þessi niðurstaða:
1. Valur Gíslason 1700 stig (Silfurlampinn 1955 og 1958)
2. Róbert Arnfinnsson 1700 stig (Silfurlampinn 1956 og 1969)
3. Herdís Þorvaldsdóttir 1650 stig
4. Þorsteinn Ö. Stephensen 1600 stig (Silfurlampinn 1957 og 1966)
5. Helga Valtýsdóttir 1500 stig
6. Guðbjörg Þorbjarnardóttir 1225 stig (Silfurlampinn 1961)
7. Gunnai' Eyjólfsson 1225 stig (Silfurlampinn 1963)
8. Brynjólfur Jóhannesson 1175 stig (Silfurlampinn 1959)
9. Lárus Pálsson 1150 stig (Silfurlampinn 1967)
10. Helga Bachmann 1100 stig (Silfurlampinn 1968).
Ofanskráðir 10 leikarar höfðu allir hlotið yfir 1000 stig samanlagt,
en fjórir lampahafar voru undir 1000 stigum, þeir Gísli Halldórsson
(875 stig,) Helgi Skúlason i(800 stig), Steindór Hjörleifsson (550
stig) og Haraldui' Björnsson (475 stig). Það einkennilega við þessa
útkomu er, að meðal fimm stigahæstu leikara eru tvær leikkonur,
þær Herdís Þorvaldsdóttir og Helga heitin Valtýsdóttir, sem aldrei
hrepptu Silfurlampann, og er vitaskuld ekkert við því að segja annað
en það, að hendingin getur á stundum verið æði kaldhæðin og leikið
menn grátt, þó reynt sé að hafa skipulag og skynsamlegt vit í hlut-
unum.
í ár féllu atkvæði þannig, að Róbert hlaut sem fyrr segir 600
stig, Jón Sigurbjörnsson 200 stig fyrir kónginn í „Yvonne Borgund-
arprinsessu", Arnar Jónsson 150 stig fyrir Galdra-Loft, Brynjólfur
Jóhannesson 75 stig fyrir séra Sigvalda í „Manni og konu“, Herdís
Þorvaldsdóttir 75 stig fyrir Candidu, Brynja Benediktsdóttir 50 stig
fyrir Jo í „Hunangsilmi“, Guðrún Ásmundsdóttir og Pétur Einarsson
50 stig hvort fyrir hlutverk sín í „Yfirmáta ofurheitt“, Xnga Þórðar-
dóttir og Valdimar Helgason 50 stig hvort fyrir Staða-Gunnu og
Hjálmar tudda í „Manni og konu“.
53