Vikuútgáfa Alþýðublaðsins - 31.05.1932, Page 1

31. maí 1932.
Gefið út af Alþýðuflokknum.
29. tbl. VI. árg.
Flsktarlngurmn,
Copland og Claessen.
Það er nú meir an ártugur sið-
an almenningur fyrst heyrði tal-
aö um Fiskhringinn, eii það var
þegar Sigurður Jónasson bæjar-
fuiltrúi, sem þá var ungur stúd-
ent, birti greinar um hann hér i
Alþýðublaðinu.
Réttu nafni hét Fiskhringurinn
tyf Geo Copland & Co.,.og var
pað skráð með 250 pús.. kr..
filutafé. Félag petta átti pað sam-
rnerkt við Andvara á Sóibakka,
uð pað. voru margir af helztu
útgerðarmönnunum, í pví, 'sem pá
jafnframt voru stoðir og styttur
ihaldsflokksins, og er það meðal
annars ein skýringin á pví live
laust fé bankans var fyrir, peg-
«r þetta félag vantaði gjaldmiðil.
Reyndar er sá stóri munur á
Þessu félagi og. „Andvara“, að fé-
lag petta hefir geysileg viðskifti
með höndum, en þar sem víxlar
Fiskhringsins voru alt aö tífalt
hærri en hæ'stu víxlar „Andvara"
(það er 2 milj. kr. víxlar í stað
200 pús.) og ekki lá á bak við
Þetta nema 250 pús. kr. hlutafé
(ef pað pá hefir veriö nokkurn-
tíma nema á pappírnum), þá er
þetta hvorttveggja það, sem menn
hafa ekki treyst sér til pess að
kalla neinu íslenzku orði, en hafa
táknað með útlenda orðinu suind-
4l.
Viðskifti fiskhringísins við fs-
landsbanka hafa hafist seint á
árinu 1918 eða snemma árs 1919,
þvi 30. rnarz 1919 fellur 2 milj. kr.
víxill sampyktur af Copland og
gefinn út af nokkrum stærstu út-
gerðarmönnunum hér í Reykja-
vík, og annar víxiil með sömu
smáræðis-upphæð fellur 30. maí
og eru báðir borgaðir.
En pað er ekki fyr en árið
eftir (3. apríl 1920), að Geo. Cop-
land tilkynnir Islandsbanka að fé-
lagið hafi tekið við verzlun sinni,
og hefir pað pvi ekki orðið fyr
en frá 1. jan. 1920.
1 stuttu máli sagt, pá lánar
bankinn félagi pessu mestan
hluta af handbæru fé sínu, pann-
% að mánuðina maí og júní petta
ár falla 12 vixlar, er bankinn
hefir keypt af félaginu fyrir sam-
tals 9 miljónir króna.
Af pví fisksala gengur stirðlega
•og Fiskhringnum gengur illa sal-
an og sumpart gerir sér von um
hærra verð með pví að bíða með j
söluna, verða hér miklir fjármála- j
örðugleikar eins og eðlilegt er,
par sem Islandsbanki, sem pá var
aðal-bankinn að fjármagni, var
búinn að lána Fisk’nringnum svo
að segja alt laust veltufé sitt.
Um líaustið fara tveir fjármála-
spekingar utan til pess að reyna
að greiöa eit.thvað með nýjum
.lánunr úr vandræðum peim, sem
Fiskhringsviðskifti Islandsbanka
eru búin aö koma bankanum og
öllu landinu í. Þessir tveir fjár-
málaspekingar voru Tofte banka-
stjóri (páverandi í Islandsbanka)
og einn af helztu fjármálasér-
fræðingum íhaldsins, Magnús
Guðmundsson, páverandi fjár-
málaráðherra.
Um pað bil sem þeir Magnús
og Tofte eru að fara utan, sikrif-
aði bankinn Copland bréf (paö
var 25. sept. 1920) og segir hon-
um frá utanförinni og jafnframt
er hann beðinn að sjá um að
greitt veröi sem allra fyrst and-
virði fiskjar pess, sem pegar er
bíiið að selja, en sem Copland
eða hringurinn ekki var búinn
að gera bankanum skil á, en pað
er eftir því sem segir í bréfinu
hálf önnur miljón. 1 öðru bréfi,
sem bankinn ritar Copland mán-
uðj seinna, er hann beöinn um að
skjótast nú sem fyrst inn í bank-
ann með pað fé, er bankanum
hafi \eriö lofað að borgað yrði
um pær rnundir, en pað eru 4
eða 41/2 milj. króna. Er reynt aö
herða á Copland með þvi að sýna
honurn fram á að pessi greibsJu-
tregða standi í \;egi fyrir starfi
bankans hér á landi og leggi
einnig hömlur á samningatiiraun-
ir, sem sé verið að gera erlendis
í parfir bankans eigi síður en
allra landsmanna í' heild. Er
fróðlegt fyrir almenning að vita
að bankastjórnin skuli parna í
pessu bréfi játa, að hún með við-
skiftum sínum við Fiskhringinn
hafi leitt fjárhagsvandræði yfir
aimenning, en vafalaust hefir
ekki verið búist við pá, að al-
menningur nokkru sinni fengi
vitneskju um petta bréf. Það var
dagsett 20. okt. 1920.
Hér verður nú að fara nokkuð
fljótt yfir sögur. Viðs-kifti Fisk-
hringsins við bankann halda á-
fram, þó með vaxandi erfiðleik-
um er kemur fram á áriÖ 1921.
1 byrjun júní falla prír víxlar,
sem eru samtals á fiimtu miljón
króna, og eru þá sameinaðir í
einn víxil að upphæö 4 milj. 350
«
pús. kr. til 25. júlí. Saimþykkjandi
á þessum víxli var Geo Copland
& Co., en útgefandi h/f Is-land, en
ábekingar voru Geo Copland,
Loftur Loftsson, útgerðarfélagið
Haukur, P. J. Thorsteinsson, 0.
fl. útgerðarmenn. Bankinn til-
kynnir svo Copland, að renturnar
af prenr víxlum um 11 þús. kr.
og af nýja víxlinum um 27 þús.
kr. hafi hann fært í reikning fé-
lagsins 1920 (árið áður). Bréfið
dags. 22. ág. 1921.
Árið eftir hverfur þessi 4 milj.
350 þús. kr. víxill úr sögunmi. Ot-
gefandi og ábekingar taka að sér
liðlega 2 milj. og 400 pús., en
1 milj. 933 pús. er gefi-ð eftir.
Virðist sem G-eo. Copland sé orð-
i'nn einn eftir í Fiskhrinignum
(Geo. Copland & Co.), og hefst
nýtt tímabil þetta ár (1922) í
sögu pessia fyrirtækis, er svo
mjög hefir komið við fjármála-
sö-gu vora. Bankinn heldur áfram
aÖ veita Geo. Copl-and & Co.
relrstrarlán, en félagið tapar á
árunum 1. júlí 1922 til 1. júlí
1925 1 % milj. eftir því sem fé-
lagdð telur fram til tekju- og
eigna-skatts, og er skuld félags-
ins og Coplands sjálfs við bank-
ann í byrjun árs 1926 um 2 milj.
140 pús. kr.
Þetta ár er hinn 6. marz gerður
mjög einkenniliegur samningur
má-Mi Coplands og íslands-banka.
Samningur pessi gengur út á
það, að Copland . fái eftirgefið
af skuldum sínum alt nem-a 500
pús. kr., og gefi hann út víxil
fyrir peirri upphæð.. Síðan fái
hanp nýtt lán, 125 þúsund krón-
ur, er hann 1-eggi í hlút-afélag
gegn að m-insta kosti jafnstórri
upphæð ann-ars staðar frá. Af
stærra lán-inu reiknast að eins
5o/o v-extir, en Copland er ekki
skyldugur að gr-eiða pá né af-
borganir af pví, og heldur ekki
vexti né afborganir af nýrra lán-
inu, n-ema að svo miklu i-eyti
sem hann geti borgað pað af á-
góðahluta af pessrun 125 pús. kr.,
sem han-n átti a'ð leggja í vænt-
anlegt hlutafélag. En þar s-em
tekið er fram í samni-ngnum, að
bankinn gæti ekki haft á móti
pví að hlutafélagið greiði Cop-
land 35 þús. kr. árslaun, pá var
harla ólíklegt að mikið yrð-i borg-
að inn ví bankann. Samningarnir
\’oru pví þannig í raun og veru,
að um leið og Copland féklí alt
eftiigefið n-ema 500 pús. kr. var
ákveðið að hann pyrfti hvorki að
borga pær né rentur af þeim, og
jafnframt var ákveðið að hann
jjyrfti hvorki að borga nýja lánið
né vexti af pví! Hann fær því
eftirgefna alla miljónaskuldina og
125 pús. kr. í peningum í þokka-
bót!
Félagið, sem Copland stofnaði,
„Hlutafélagið Copland“, hafði
aldr-ei n-eitt annað innborgað
hlutafé en þes-sar 125 pús. krón-
ur, er bankinn 1-agði fram, en
þ-egar hlutafél-agið var „stofnað"
lagði Copland frarn nafn sitt
(Goodwill), og er pað dýrt nafn,
pví hann m-at I>að á 150 pús.
krónur. •
Sam-a dag og s-amningarnir eru
gerðir fær Copland skjal undir-
ritað af Cla-essen, þar s-em stend-
ur að Copland hafi pann dag
greitt upp í skuld h/f G-eo. Cop-
land & Co. við ban-kann 1 126234
kr. og 49 aura, og sé honurn
framseldur kröfuréttur bankans á
hendur hlutafélaginu, að því er
snertir pessa upphæð. Virðist
bankinn hér hafa veriö að leggja
jupp í hendurnar á Copland skjal,
er gæti litið út sem væri pað
nokkurs virði, og s-etja mætti
sem tryggingu fyrir nýju láni er-
lendis par sem kunnugleikarnir
á ban.kaástandinu á Islandi væru
ekki nóg pekt-ir. Þess má geta,
að í sam-ningnum mil-l-i Coplands
og bankans er ákveðið, að ágrein-
ingur út af samningnum skuli
korna fyrir gerðardóm, og rneðan
htutafélagið reki starfsemi, s-em \
svari til þess að það hafi 350 pús.
kr. hlutafé, pá geti bankinn ekki
krafist borgunar fram yfir á-
góðahlutann af pessum 125 pús.
kr. Varð petta t-il pess að bankiinn
gat ekki einu sinni krafist borg-
unar á stimpilgjaldi af fram-
Iengingarvíxlunum, en varð að
bæta pví við víxlana eins og
rentunum.
Hlutafélagiið var tekið til ski-fta-
meöferðar 17. f-ebr. 1931 sem
protabú, samkvæmt beiðni félags-
ins sjáifs, eða réttara sagt Cop-
land-s, pví félagið var aldrei ann-
að en hann. Skuldaði félagið
bankanum pá 704 812 kr. 95 aura,
sem alt var tapa'ð, og hefir bank-
inn afskrifað skuldina.
Sam-ningur milli bankans og
Coplands 6. marz 1926 hefir pví
k-ostað bankann pessar 125 pús.
krónur, sem látnar voru, og rent-
ur af þeim, fram yfir það sem
verið h-efði, ef skuldin h-efði
hreinlega verið strikuð út.
En alls hefir Islandsbanki tap-
að á Geo. Copland & Co. (Fisk-
hringnum) og á Geo. Copland *
3 250 873 kr. 46 cmr.,
og er pað álitlegur skildingur,
enda nemur pað um sjötta hluta
af öllum töpum bankans á ár-
unum 1920—30.