Helgarpósturinn - 15.12.1983, Blaðsíða 16

eftir Ingólf Margeirsson
Hafnarmegin á þridju hœd Hafnarhússins stendur Björgólfur Guömundsson uið gluggann
t forstjóraskrifstofu sinni, lítur í átt til Esjunnar, meðan hann reynir að koma orðum að eigin
lýsingu: ,,Eg er t raun eins og ég kem öðrum fyrir sjónir. Ég er ör — það eru sennilega efna-
skiptin — vinn hratt og er með margt ídeiglunni hverju sinni. Auk þess hefég gaman afótrú-
legustu hlutum og er til t nánast hvað sem er, allt frá júdó til sálarrannsókna, svo eithvað
sé nefnt. Ef til vill ráða tilfinningar hjartans jafn miklu í mér og heilinn. Ég er maður and-
stœðna en á auðvelt með að aðlagast nýju umhverfi og aðstœðum hverju sinni. Efég hefekki
gaman af því sem ég er að fást við, þá fer ég fljótt í eitthvað annað, sem er skemmtilegra
og meira skapandi. Trúlega vil ég vera í fararbroddi, en stendjafnframt á bak við góða menn
og málefni. Eg er sjálfstœðismaður, en get engu að stður stutt góða menn eða málefni
annarra stjórnmálaafla, eins og t.d. í Alþýðubandalaginu. En ég legg mikið upp úr því að
hlutirnir gerist hratt".
— Af hverju?
„Eru það ekki bara þessi öru efnaskipti?
Mér hefur alltaf legið mikið á. Það hefði
sennilega komið sér oft betur að fara aðeins
hægar yfir — það er satt og víst. En ég stríði
að staðaldri við að reyna að betrumbæta
mig; er að glíma við einkenni íslendingsins,
hégómaskapinn, dómhörkuna, meinfýsina
og slúðrið, en á langan veg ófarinn á þeirri
braut“.
— Eigum við að byrja á upphafinu?
„Attu við ævisögu Björgólfs Guðmunds-
sonar í máli og myndum? Ég er fæddur og
uppalinn Vesturbæingur. Við áttum heima
vestur á Framnesvegi. Foreldrar mínir voru
mikið reglufólk og uppeldi mitt var elskulegt
og gott, eins og þá gerðist á einföldum og
góðum alþýðuheimilum..."
— Er þetta þá dœmigerð saga fátceka pilts-
ins, sem breyttist t auðugan forstjóra?
„Nei, ég hef enga komplexa vegna upp-
runa míns og æsku, ef þú ert að ýja að því.
Nei, nei. Ég hef alla mína tíð haft óskaplega
gaman af að vera innan um fólk og að vera
í alls kyns stússi. Ég var ágætlega seigur við
að bjarga mér auralega séð og stóð í ýmsu
utan skólans. Ég var í blaðaútburði og bjó til
ýmsa smáhluti fyrir „Gull og gifs“ — manstu
nokkuð eftir því fyrirtæki? Það má segja að
ég hafi verið meiri athafna- og félagsmála-
maður en bókaormur, en var samt enginn
skussi í skóla. Svona í sæmilegu meðallagi.
Öll mín uppvaxtarár var ég auðvitað mikið
í KR, eða þangað til ég varð 17 ára. Og ekki
má gleyma sveitinni á sumrin. Hópvinna
hefur alltaf átt vel við mig og mér reynist
auðveit að eiga samskipti við fólk — alls kon-
ar fólk. Það er gott að vita af góðu fólki í
kringum sig“.
Gudfrœdin og pólitíkin.
Björgólfur lauk stúdentsprófi úr Verslun-
arskólanum árið 1962 og á árunum fram að
því var hann alvarlega að ígrunda það með
sjálfum sér hvort hann ætti ekki að ieggja
guðfræðina fyrir sig og verða þjónn kirkj-
unnar.
„Ég hef alltaf haft mikinn áhuga á guðfræð-
inni. Ég kem frá trúræknu heimili og sótti
mikið guðsþjónustur og hér á árum áður var
ég liðtækur í KFUM. Það var ekki köllunin
sem nærri var búin að reka mig út í guð-
fræðinámið, heldur má segja að heimspeki-
hlið trúarlífsins hafi heillað mig frá því ég var
unglingur, en engu að síður fannst mér að
prestsstarfið gæti átt vel við mig. Ég er óneit-
anlega mikill tilfinningamaður og ég leitast
við að vera góður maður og vil eðlilega láta
gott af mér leiða, þótt með misjöfnum
árangri sé“.
— En þú hœttir við guðfrœðina?
Já, ég féll fyrir lögfræðinni. Vinir mínir
margir lögðu lögfræðinámið fyrir sig og ég
fékk þá hugmynd að hún gæti reynst mér
praktísk. Mér fannst lögfræðin geta opnað
mér ýmsa góða farvegi í framtíðinni. Við-
skiptafræðin höfðaði t.d. aldrei neitt til mín.
Það má kannske segja að einhver öryggis-
kennd leyndist í lögfræðinni. En hvað sem
öðru leið þá tolldi ég einn vetur í þessu eftir-
sótta háskólafagi. Aður en ég vissi af var ég
kominn í vinnu á daginn í Dósaverksmiðj-
unni og starfið þar, ásamt öðru stússi, tók
sífellt meiri tíma frá náminu. Nú,ári eftir
stúdentspróf var ég kominn í það heilaga og
var skyndilega fjölskyldumaður með fjögur
börn. En ég sé ekkert eftir að láta lögfræðina
lönd og Ieið og hugsa enn sem svo, að ég geti
hætt að vinna og farið í nám á nýjan leik“.
Björgólfur var virkur þátttakandi í Sjálf-
stæðisflokknum á þessum árum og var t.d.
varaformaður Heimdallar, meðstjórnandi í
SUS og formaður í Verði, formaður uppstill-
ingarnefndar flokksins um tíma og átti sæti
í fjölmörgum nefndum flokksins. Nú segir
hann að sér hafi þá fundist stjórnmálavafstr-
ið vera lífið sjálft, en neitar alfarið að póli-
tískur frami hafi verið inni í þeirri mynd.
„Nei, blessaður vertu, ég ætlaði aldrei í
framboð eða neitt þess háttar. Mér þótti ein-
faldlega gaman að félagslegri hlið stjórn-
málastarfsins, eins og ég er búinn að vera að
lýsa fyrir þér. Á þessum árum þurfti ég á öllu
að halda til að tryggja mér og mínum lífsvið-
urværi. Rekstur Dósaverksmiðjunnar fór að
ganga illa um þessar myndir og mitt hlut-
verk þar margfaldaðist. Nýtt hlutafélag
keypti verksmiðjuna, ég var einn hluthafa
og varð jafnframt forstjóri — 27 ára gamall.
Við byggðum upp reksturinn frá grunni og
það var mikið starf. Þegar hjólin tóku að snú-
ast að nýju, keypti ég ásamt fleirum fyrir-
tækin Hansa og Bláskóga".
Enduruppbygging
skipafyrirtœkis
— Þú hefur snemma verið kominn á
grœna grein í lífinu?
„Það má kannske segja það, en þá var mér
farið að leiðast. Fljótlega varð ekki mikið um
að vera og ég hafði það á tilfinningunni að
starfið skilað mér engri lífsfyllingu. Ég varð
að fá einhverja flækju til að glíma við að
leysa. Ég sagði upp forstjórastarfinu og gerð-
ist stjórnarformaður um tíma, meðan ég var
að hugsa minn gang. Þetta var síðla árs '77.
Þá gerðist það að forráðamenn Útvegsbank-
ans komu að máli við mig og erindi þeirra
var að óska eftir því að ég tæki við rekstri
Hafskips hf„ sem þá var nýlega byrjað að
endurskipuleggja. Ég fann það strax á mér
að hér var verðugt verkefni í boði, þótt útlit
fyrirtækisins væri ekki upp á marga fiska.
Hafskip rambaði á barmi gjaldþrots og flest
sund virtust því lokuð. Eimskip drottnaði á
markaðnum og réð ferðinni í kaupskipamál-
um þjóðarinnar.
Möguleikarnir á að ná slagsíðunni af Haf-
skip, sem rak undan veðri og vindum, voru
spennandi, og um leið kjörið tækifæri til að
veita stórfyrirtækinu Eimskip verðuga sam-
keppni og nauðsynlegt aðhald, sem síðan
kom þjóðinni allri til góða".
Björgólfur tekur nú með enn meiri krafti
að segja frá enduruppbyggingunni og Haf-
skipsævintýrinu, sem enn er í fullum gangi
og langt frá að vera lokið. Sumir segja að það
sé e.t.v. rétt að byrja. Hann gengur enn að
glugganum og horfir út yfir gömlu Reykja-
víkurhöfnina, „sem um langan aldur hefur
verið þungamiðjan i milliríkjaverslun og
uppbyggingu sjálfstæðis íslensku þjóðarinn-
ar“, eins og hann kemst sjálfur að orði.
„Það fyrsta sem við gerðum var að íhuga
hverju þyrfti að breyta, hvernig það yrði
gert og hverjir gætu tekið áralagið með okk-
ur í öldurótinu framundan. Hafskip hf. hafði
að mestu stundað stórflutninga fyrir fáa en
stóra viðskiptaaðila. Siglingarnar voru
óreglubundnar og lífsnauðsynlegt var að
stækka viðskiptavinahópinn sem fyrst og
um leið markvisst. Ljóst var, að óraunhæft
var að byggja afkomuna á of litlum við-
skiptavinahópi og það var tvennt sem við
gerðum. í fyrsta lagi drógum við skipulega
úr stórflutningum og hófum að byggja upp
þétt áætlunarnet, sem þjónað gat fjölda flytj-
enda með mismunandi flutningaþörf og
breiða línu vörutegunda. í öðru lagi þurfti að
gera stórátak í hlutafjármálum og stækka
hóp hluthafa umtalsvert.
Þegar hér var komið sögu fékk ég til liðs
við mig Ragnar Kjartansson, mikinn og góð-
an vin minn, en hann var þá aðstoðarfram-
kvæmdastjóri hjá Skeljungi. Við höfum allar
götur síðan unnið þetta verk sem einn mað-
ur. Það getur verið hættulegt vináttubönd-
unum að tengjast of náið í starfi, en við höfð-
um eitt grundvallaratriði að leiðarljósi, og
það var að við vorum hvor um sig reiðubún-
ir að hætta og fara í störf annars staðar ef
þessi samvinna og samstarf færi að ögra ná-
mni vináttu. Það er rétt að geta þess, að
svona samstarf gengur því aðeins að hrein-
skilni, gagnkvæmur trúnaður og heiðarleiki
sé í fyrirrúmi og þannig hefur það verið alla
tíð.
Annað atriði í þessu verkefni, sem var
ekki síður mjög mikilvægt, var að ráðamenn
Útvegsbankans stóðu á bak við okkur sem
einn maður. Þetta er óvenjuleg samvinna,
kann einhver að segja, en náin hefur hún
verið og enn fylgist einn fulitrúi bankans
með rekstri okkar og kemur til okkar reglu-
lega til skrafs og ráðagerða. Þarna hefur
myndast einstakt trúnaðarsamband milli
fyrirtækis og lánastofnunar, og mættu marg-
ir taka það sér til fyrirmyndar að mínum
dómi.
Hafskip — hugsjón eöa
heimspeki
Þegar ég kom hingað í svartnættið, þá
gerði ég mér strax grein fyrir að fyrirtækið,
sem var að fjara út, hafði í raun upp á miklu
meiri möguleika að bjóða en einhæfan
markað og að það gæti fætt af sér nýja val-
kosti, sem ég t.d. eygði hvergi í iðnaði Dósa-
verksmiðjunnar. Eimskip var búið að vera
allt of lengi eitt á markaðinum og vantaði
alla samkeppni, og félagið forðaðist hana
sem heitan eldinn. Eftir að skriður komst svo
á okkar rekstur á ný, þá fór að bera á alls
kyns nýjungum og stefnubreytingu hjá Eim-
skipafélagsmönnum. Eimskip er í dag meðal
best reknu fyrirtækja landsins. Aðhald og
samkeppni í rekstri er lífnauðsynleg hverju
fyrirtæki. Menn gleyma sér ef aðhald skortir
og stöðnun tekur við. Sjáðu einokunarfyrir-
tæki hins opinbera og allt sukkið í kringum
þau. Það er verið að andskotast í fyrirtækj-
um sem ganga vel, en nær væri að taka til í
opinberum fyrirtækjum og stofnunum og
skikka þær til að taka upp hagkvæmari og
ódýrari rekstur landsmönnum til góðs, rétt
eins og skipafélögin hafa á undanförnum ár-
um unnið að því að bjóða upp á hagkvæmari
flutninga, sem vonandi skila sér út í verðlag-
ið.
Við höfum nú sex ár að baki í þessu verk-
efni og Hafskip varð 25 ára nú í nóvember.
Stór hópur manna er orðinn hluthafar í
félaginu og skipafélagið er nú með fjöl-
mennari almenningshlutafélögum þjóðar-
innar. Við vorum svo lánsamir að breyta
stjórninni í 14 manna stjórn og þangað vald-
ist hópur dugmikilla athafnamanna, sem
Dagblaðið kallaði á sínum tíma „breiðsíðu
Hafskips" og þeir hafa allir unnið heilla-
drjúgt starf fyrir félagið. Mig langar til að
minnast sérstaklega á einn stjórnarmann,
sem aldrei fer troðnar slóðir og býr yfir ótrú-
legum krafti, sem setur svip sinn á það sem
hann kemur nálægt, en það er góðvinur
minn Albert Guðmundsson.
Ekki má gleyma starfsmönnum félagsins.
Hingað hefur valist stór hópur af dugmiklu
fólki. Hafskip er ekki verk eins eða tveggja
manna; því fer fjarri. Heldur er hér um sam-
starf fjölda manna að ræða. Það ríkir hér sér-
stakur andi og hefur gert frá byrjun. Talandi
um hugsjón eða fílósófíu, þá ríkir allt annar
andi þegar andrúmsloft og allar dyr opnast.
Samskipti undir- og yfirmanna eru opin og
frjáls og öll tengsl manna náin og persónu-
leg. Við skulum bara orða það þannig, að
hér hjá Hafskip ríkja engir stælar. Það má
vera að erfitt verði að halda þessu þegar fyr-
irtækið stækkar og fólki fjölgar, en það kem-
ur þá í ljós. Vinnan og þroski hvers og eins
ræður. Við forðumst yfirskipulagningu. í
upphafi var keyrt hratt áfram og fastar deild-
arskiptingar voru út úr myndinni. Ég eyði
miklum tíma í að halda sambandi við allt
fólkið hér og slæ oft á létta strengi og tek
þátt í smá ærslum með samstarfsfólkinu.
Þannig fást nánari samskipti og gagnkvæm-
ur skilningur milli persóna. Við ráðum fólk
sem við teljum að falli vel inn í þennan anda
og hér er valinn maður í hverju rúmi og af-
köstin eru mikil vegna andrúmsloftsins sem
hér ríkir. Ánægður starfsmaður skilar oft
umtalsvert meira í starfi en óánægður eða
óöruggur starfsmaður. Ekki satt?“
— Er Hafskip framtíð þín?
„Nei, ekki endilega. Ég er opinn fyrir öllu.
Það er mér ekki endilega að skapi að halda
aðeins utan um það sem fengið er. Ég þarf að
vera í mörgu í einu. Veistu, ég yrði afspyrnu
lélegur bókavörður. Hraði og áhætta eru
mínar ær og kýr. Ég vil sjá hlutina fyrir mér
og fá tækifæri til að sannreyna þá. Gengur
dæmið upp? Gengur dæmið ekki upp? Ef til
viil leynist fjárhættuspilari í mér. Mér þykir
skemmtilegt að hafa mörg járn í eldinum og
fá að glíma við flóknar leikfléttur. í villta
vestrinu hefði ég e.t.v orðið liðtækur við
pókerborðið í kráarhorninu."
Öfugur kommúnismi
Þegar Björgólfur kemst á skrið með um-
ræður um markaðsmál, atvinnutækifæri,
verðmætasköpun og sjóðakerfi, er hann
nær óstöðvandi. Sérstaklega þegar hann
ræðir alla þættina samtímis og þá nægir ekki
að horfa út yfir Sundin, heldur verður hann
að ganga hratt um gólf og setjast öðru hvoru
á skrifborðshornið, beyja sig fram og horfa
í átt til viðmælandans.
„Sannleikurinn er sá að markaðurinn er
löngu mettaður hér. Menn verða að koma
með nýjar hugmyndir. Það gengur ekki að
fyrirtæki kalli það markaðsmál að rífa
kúnna hvert frá öðru. Sjáðu t.d. skipafélög
hinna Norðurlandanna. Þau sinna mörg lík-
lega um 10% af heimamarkaði, hitt er allt
þjónusta við aðrar þjóðir heims, sem þýðir
meira gull í ríkiskassann heima. Því ekki að
reyna? Við verðum að fikra okkur áfram úti
í hinum stóra heimi. Duga eða drepast. Við
erum í smæð okkar að halda því fram að við
séum ekki samkeppnisfærir erlendis. Þetta
eru orðin tóm. Nú hefur Hafskip fest kaup á
flutningamiðlunarfyrirtæki vestur í Ame-
ríku, sem heitir Cosmos. Við ætlum að sigla
í orðsins fyllstu merkingu inn í alþjóðavið-
skipti, hvað sem andstæðingar okkar segja,
og við leikum okkur að fleiri hugmyndum,
sem gefa lífinu gildi og efla undirstöður ís-
lensks fyrirtækis. Gleymum minnimáttar-
kenndinni. Við eigum að geta búið yfir krafti
og getu á borð við bestu þjóðir.
Sjáðu nú til, í þrengingum þeim sem ríkja
nú, er ekki um annað að ræða en að endur-
hæfa hugsanagang manna í þjóðlífinu. Fólk
hefur gjörsamlega glatað verðmætatilfinn-
ingunni; þvíverður að breyta.Og varðandi
gjaldeyrismálin, þá sjáum við tæplega út fyr-
ir landsteinana. Við verðum að taka upp nýj-
an hugsunarhátt og ala upp fólk sem getur
unnið mikilvæg störf fyrir Island á erlendri
grund. Við höfum því miður lokast inni og
verðum að hefja útrás.
Við skulum rétt skoða eignarréttinn. Land-
inu er ofstjórnað af opinberum embættis-
mönnum og yfirmönnum sjóða. Ef menn fá
hugmynd og vilja framkvæma hana, þá
verður hún fyrst að fara í gegnum hreinsun-
areld misviturra kerfiskalla, sem oft líta á
það sem hlutverk sitt að kæfa góðar hug-
myndir. Öðruvísi gerist ekkert á íslandi. í
Sovétríkjunum er það ríkið sem tekur
ákvörðun og felur einstaklingum fram-
kvæmdina. Á íslandi taka einstaklingar
ákvörðun og fela ríkinu framkvæmdina.
Hérlendis er því ríkjandi einskonar öfugur
kommúnismi. Eignarrétturinn hér? Eignar-
rétturinn liggur í sjóðunum. Eignamyndunin
á sér ekki stað í fyrirtækjunum. Ef rekstur
fyrirtækis gengur illa, þá er ríkið sett inn í
dæmið og sjóðamenn settir í stjórnina og
ekki spurt um hæfileika þeirra, heldur þurfa
þeir að vera lagnir sjóðasukkarar. Og allt
hverfur á ný inn í ríkið.
Það þarf stærri rekstrareiningar hér. Það
sem skiptir mestu máli er að fyrirtækin gefi
eitthvað af sér. Nóg er til af verkefnum og
það verður alltaf nóg af þeim. Stærri verk-
efnin á að leysa í samstarfi stærri aðila, sam-
starfi margra stærri og smærri fyrirtækja, en
ekki endilega á vegum ríkisins."
Útlendinga í forstjóra-
stólana
— Er búið að koma óorði á kapitalismann
á íslandi?
„Það ríkir enginn kapitalismi á íslandi. En
vandamáiið hér er ekki launþegastéttirnar.
Heldur þeir sem trúað er fyrir rekstri fyrir-
tækja og einstaklingsfreisinu. Þeir hafa
brugðist. Mér finnst miklu sárara að heyra
vælið í fulltrúum vinnuveitenda en laun-
þega. Það er spurning hvort forvígismenn
útvegsmanna og vinnuveitenda þurfi ekki
að endurskoða sinn eigin hugsunarhátt.
Margir þeirra eru stöðugt með þennan bar-
lóm og væl. Það er alltaf allt að og stjórn-
málamönnum einum kennt um allt milli
himins og jarðar. Nú verður að byggja upp
einstaklinginn og breyta um leið þessum
lamandi neikvæða hugsunarhætti. Menn
verða að hætta að nöldra. Menn eiga að vera
jákvæðir. Valdamennirnir í kerfinu, sjóðun-
um og samtökunum eiga ekki að sitja of