Morgunblaðið - 29.10.1919, Qupperneq 1

1

6. árgangur, 328. tðlublað
Miðvikadag 29 október 1919
Isaioldarprentsmiðla
GAMLA BIO
Skóli lífsins
(Extravagance).
Ahrifamikill sjónl. í s þáttum
leikinn af r. fiokks ameiískum
leiknium.
Aðalhlutv. leikur
nin fræga rússneska leikkona
Olga Petrova.
2 sýningar í kvöld, byrja kl.
S'/a og 9V2
I
Nýkomið:
ELLAMS FJÖLRITARAR
(Duplicators)
til að margfalda mcð iiaud- og
vé'lritón, eru nú komnir aftur —
Sömuleiðis alt þeim tilheyrandi,
svo sem vax-pappír, blek og af-
ritapappír.
G. EIRÍKSS, Reykjavík.
Einkasali á íslandi.
Bændur cg Tfmiæit
Afneifanir
Menn liafa uú um nærfelt 2(0 ára
skeið kynzt „Tímanum“, fyrst með
nafni Guðbrands og síðan undir
stjórn Tryggva prests pórhallsson-
ar. Menn hafa séð alsaklausa menn
auri ausna í „Tímanum“ frá því
að liann var stofnaður. par hafa
menn séð tilraunir til þess að gera
menn að stórglæpamönnum. par
liafa meirn verið nefndir þeim
skainmaryrðum, sem tungan á ljót-
ust til. pað virðist svo sem þeim
mönnum, sem að „Tímanum“ standa
þyki alt þess kyns fullgott.
Blaðið þykist vera bivndablað.
Eftir framkomu þess að dæma, virð
ist það hafa sinn raælikvarða á
bamdastétt þessa lands, mælikvarða,
sem aðrir menn liafa árciðanlega
ckki.
Með því a'ð bjóða bamdastcttinm
viku eftir viku og ár eftir ár svo að
t segja í hverju einasta blaði ósönn-
i:ð og rakalaus illmæli um einstaka
nienn, ærulcysis aðdróttanir og
annað níð, hlýtur „Tíminn“ að gera
íáð fyrir því,&ð bændastéttin standi
svo lágt í andlegum skilningi, að
henni megi alt bjóða.
„Tíminn“ hlýtur að gera ráð
fyrir því, að bændastéttiu sé svo
eiuföld og svo spilt, að bún trúi
rakalausum illmælum, níði og rógi
um mcnn. Ef „Tíminn“ liefði eigi
þessa trú, þá mundi liann varla
bera ammð eins góðgæti fyrir fólkið
og lian gerir. Hann numdi varla að
iiðrum kosti hætta sér eins oft undir
s vi p u mei ð y r ð a I ögg j af ar i nnar og
raun er á orðin, ef hann liygðist
ekki að geðjast lesendum síuum,
sem liann segir aðailega vera bænda-
stéttina. ,
En „Tímanum“ hefir áreiðanlega
nijög' skjátlast. Hann liefir mælt
bændastéttina á alveg rangan mæli-
kvarða. Almenningur hér á landi er
áreiðanlega ekki enn þá orðinn svo,
þrátt fyrir „starfsemi“ „Tímans“,
að hann hafi nokkra ánægju af iát-
lausa níðinu og óþverranum, sem
„Tíminn“ hefir flutt um flesta
pólitiska andstæðinga sína og ýmsa
pólitiska vini sína, sem hann ætlar
sér að varpa fyrir borð, af því að
liann telur sig hafa „brúkað“ þá
nægilega. Hitt er heldur, að flestir
fh óbeit á þess konar atferii. Menn
undrai' það, að prcstur skuli vilja
ieggja, nafi* sitt við góðgæti það,
sem „Tíminn“ hei'ir að bjóða, og
yorkeaua bouum það, að hauíi skuli
LDAN
Fundur vetður haldinn í dag i Iðnó uppi ki 81/* síðdegis.
Dagskrá: 1. Samræmi milli islenzkra og danskra sjólaga.
2. Þingkosningarnar.
Allir félagsmenn verða að mæta.
Sfjornin.
vera við slíkt blað riðinn. Kuun
ingjar hans fortaka líka, að hann
skrifi sjálfur meiðyrðagreinarnar,
sem blaðið hefir verið svo einkar
auðugt af. Um það skal heldur ekki
neitt fullyrt. En hitt er víst, að
hann ber siðferðislegu ábyrgðina
íyrir að láta þær birtast í blaði, sem
bann leggur til nafn sitt á, og laga-
abyrgðina, ef einhver þeirra mörgu,
sem blað hans hefir reynt að rýja
mannorðinu, liefði svo mikið við,
að láta dómstólana klappa um liann.
Eins og vita mátti fyrirfram,
liafa mörg merki birzt þess, hverja
ébeit menn hafa fengið á „Tíman-
um“, nú undir Alþingiskosningarn-
ar. pegar „Tíminn“ fer að mæla
með vinum sínum til Alþingiskjörs,
þá er það hinn mesti bjarnar-greiði
Veslings þingmannaefnin, sem fyrir
þessú óláni verða, eru ueydd til að
þurka af sér meðmæli „Tímans“,
því að annars þurka þau af honum
fvlgið.
Svo hefir það t. d. verið með
Eirík Einarsson í Arnessýslu. „Tím-
inn“ hafði gert honum þannógreiða
— auð.vita'ð í góðu skyni — að mæla
með kosningu hans. En Eiríkur
hefir þóst neyddur til að afneita
„Tímanum“ hvað eftir annað í
heyranda hljóði á þingmálafundum.
Og má þó nærri geta, hversu geð-
felt honum muni vera það, að þurfa
að drepa jafn eindregið liondi við
greiða slíks vinar sein „Tíminn“ er
honum.
Sumir af þeirn frambjóðendum,
sem „Tíminn“ hefir fengið til að
bjóða sig fram, hafa líka orðið til
að afneita „Tímanum“ með öllu, t.
d. Jakob Líndal og Guðm. Olafsson
frambjóðeudur í Húnavatnssýslu.
Jafnvel svo vel metinn maður í
kjördæmi sínu sem Ólafur Briem
hefir ekki treyst sér til að ná kosn-
ingu í Skagafirði og því ekki boðið
sig fram. Og hvers vegna? Af því
að liann liefir talist í flokki með
„Tíma“-mönnum undanfai’ið. Slíkt
er álit manna á því blaði í Skaga-
firði. Aftur á móti telja allir Magn-
ús skrifstofustjóra Guðmundssyni
alveg vísa kosningu. En meðmæli
„Tímans“ draga hann ckki lieldur
uiður. Magnús er einn þeirra nxanna
sem „Tíininn“ hefir lagt í einelti.
Og hefir það eitt aukið honum fylgi
að miklum mun.
Ólafur Friðriksson er einn þeirra
manna, sein lent hafa í þeirri ógæfu
að hafa vináttu við „Tímann“.
„Klíkan“ hefir jafnvel hossað Ól-
afi svo hátt, að gera hann, ásamt
Jónasi frá Hriflu, að ráðgjafa
„Framsóknarflokksins* ‘ á þingi.
Ætla rnætti að Ólafur mundi launa
„Tímanum“ slíka vegtyllu ein-
bverju. Og' það gerir Ólafur vænt-
anlegá,cf lionum verður þingsetu
auðið því að við því er búist, að
jafnaðarmennirnir reykvíksltu muni
renna inn í „Framsóknarflokkinn11,
ef þeir komast á þing, eins og Jör-
nndur Brynjólfsson gcrði.
E11 núna fyrir kosningar ríður
Ólafi Friðrikssyni auðvitað mest af
öllu á því að þurka af sér vináttu
og meðmæli „Tímans“. Hér er, eins
og kunnugt er, að eins ein skoðun
á „Tímanum“. Og þá skoðun liafa
allir, hverri pólitiskri stefnu sem
þeir fylgja annars.
pess vegna hljóta frambjóðcndur
jafnaðarmanna að afneita „Tím-
anuin“ og öllu lians athæfi nú við
j kosn ingarnar.
„Smásaxast á limiua hans Björns
míns“, sagði pórdís kona Axlar-
Björns. pað er hætt við að „Tím-
inn“ megi bráðiun líkt segja um
fylgi sitt og álit í landinu, ef liami
heldur lengi uppteknum hætti.
o
Erl. símfregnir.
Khöi‘11 27. okf.
Bolzhewikkar taka Czarkoweselo.
Frá London er símað, að Bolzhe-
wikkar hafi náð Czarskoweselo aft-
11 r. Fiiinar skorast imdaii nokkurri
þátt-töku.
Judenitch undirbýr ums'átur .um
Petrograd.
Kolaskortur í Þýskalandi.
Frá Berlín er símað að stjórnin
í Bayern ráði til þess að stöðva
fólksflutninga með þýzkum járn-
brautum í hálfan mániið vegna
kolavaudræða.
Ríkisskuldir Þýzkalands.
Ríkisskuldir Þýzkalands eru nú
204 miljarðar, en voru fyrir stríðið
5 miljarðar.
■ ■ I I 0---l-H
Rembrandt
í þessum mánuði eru 250 ár liðin
síðan málarinn heimsfrægi, Rem-
brandt van Rijn, andaðist. Nútíð-
in lítur upp til meistarans mikla,
en samtíðarmenn hans litu hánn
smærri augum. Hann dó í örbyrgð
eg vesaldómi, maðurinn sem mestur
er talinn málari sem uppi liefir
verið, og sem alt af er viðbrugðið.
1 augum Hollendiuga, sem uppi
voru um það levti sem hann dó,
1669, var hann gamall, útlifaður
lístamannsræfill, sem um eitt skeið
æfi sinnar hafði átt óverðskulduðu
láni að fagna, en nú var sokkinn
í sorann og dæmdur gleymskunni,
bæði sem maður og listamaður.
pessi gamli maður hafði verið af
góðu fólki kominn. Foreldrar hans
voru malarahjón, faðir hans, sem
hét Harmen Gerritsz, átti nokkrar
jarðir við eina af kvíslum Rínar,
og því hét Rembrandt fullu nafni:
Rembrandt Ilarmeuszoon A'aii Rijn
(Rembrandt Hermannsson fráRín).
Hann kom ungur til Leyden og af
því að gáfa lians kom þá brátt í
ljós, var hami settur til lærdóms hjá
listmálara einum. En 18 ára gamall
livarf liann aftur heim til sín og fór
þá nð mála upp á eigin spýtur og
þótti mikið að honum kveða. Sjö
árum síðar — 1631 — fór hann tii
Amsterdam og komst þar í lióp
betra fólksins. par kvæntist hann
þremur áruin síðar ríkri stúlku áf
góðum ættum, er hét Saskía van
Uylenliurgh. Var nú hagur lians
hinn bezti. I Gyðingahverfinu í
Amsterdam fann Rembrandt hverja
fyrirmyndina annari fegurri, nafn
lians var á allra vörum, pantanirn-
ar streymdu inn til hans svo að
hann gat neitað hverju því verk-
efni, sem honum var eigi hugleikið,
og tæmt búðir forngripasalanna að
þeim gripum, sem dýrastir voru og
fegurstir. Hann þótti þá langmest-
ur niálari siiina samtíðarmanna.
Svo dó Saskía. Húu lét eftir sig
úl þúsuiid florinur, eu helniingur
þess fjár átti að ganga til sonar
þeirra, er Titus hét, ef Rembrandt
gifti sig aftur. Eigi leið á löngu
þangað til fór að ganga af honum.
Tízkan breyttist og viðskiftavinirn-
ir liættu að koma til Reinbrandts
— en hann var svo mikill gjálífis-
maður, að útgjöldin minkuðu ekki
að sama skapi.
Rembrandt kyntist brátt bónda-
stúlku, er Hendrijke hét, og var að
ýmsu leyti bezta stúlka. 'Vildi hann
gjarnan giftast henni, en hún tók
því fjarri og kvað það leggja böud
á listamannseðli lians. Einnig varð
að taka tillit til þess, að við gift-
ingiuia hefði hann mist helming
eigna sinna til sonar síns.
pau eignuðust dóttur og' árið
1654 var þeim stefnt fyrir hneyxl-
anlega sambúð. Tveim áriun síðar
var hann gerður gjaldþrota og varð
hann þá að flytja á gistihús með
vinkonu sinni. Hús lians, dýrgripir
allir og málverk var selt á uppboði
og fengust að eins fyrir það 5000
florinur.
ITendrikje og Titusi tókst þó að
láða. fram úr verstu vandræðunum.
pau ieigðu dálítið hiis á Rosen-
grachb og settu þar á stofn lista-
verzlun, sem meðal annars seldi
málverk eftir Rembrandt. Verzlun-
in gaf dálítið af sér, svo Rembrandt
gat lifað.
Ilonum var ait af að fara fram
í listinni. Hann var iðjusamur með
afbrigðum, enda liggja eftir hann
mörg hundruð málverk og 2—300
svartkrítartéikningar. En tekjurn-
ar lirukku að eins fyrir brýnustu
útgjÖldiiniim. Titus kvæntist 1668
cg sköuimu síðar dó hann. Sex mán-
uðiun fyrir dauða hans fæddi ekkja
lians dóttur, sem varð skírð Titia,
og liélt Rembrandt henni undir
skíru skömmu áður en hann dó.
Dauðadag Rembraiídts vita menn
ekki með vissu, en jarðarför lians
fór fram 8. okt. 1669.-----—
I þá daga kostuðu ósvikin Rem-
brandts-málverk 6 florinur livert.
pað var ekki fyr en 200 árum síð-
ar, að þessi snillingur náði viður-
kenningu á ný og nú kostar hvert
málverk hans nokkur hundruð þús-
und krónur.
-------0--———
Zahle- •
ráðuneytið vitt
Fyrir skömmu vítti einn þing-
maðurmn danski, Piper, sltjóni
Zahleráðuneytisins meðan á ófriðn-
11111 stóð, í ræðu er hann liélt á
stjórnmálaf undi. Vakti 'hún mik'la
atliygli og var af sumum klappað
lof í lófa.
Þiugmaðurmn mintist fyrst á, að
Zahlestjórninni væri þakkað það,
að Danmörk hefði sloppið við ófrið -
inu. En það væri síður en svo, því
það ráðuneyti hefði komist tilvalda
fyrir ógiftusamlega athurði. Það
liefði verið klaufastykki Kl.Bernt-
seus að kenna, að sá flokkurirm, er
minstan máttinn hefði haft, náði
völdimum midir sig, Þeir 'hefðu
að vísu nefnt sig eina starfshæfa
flokkinn. En Zahlestjórnin lieífci
þó jafnan liaft það fyrir reglu að
láta hlutina eiga sig fram að því
síðasta. Því í hvert sinn, sem ein-
hvern örðugleika hefði borið að
höndum, hefði ráðuneytið hopað á
hæl.
Þá gat Piper þess, að framkoma
ráðimeytisin í Vesturlieimseyja-
málinu væri gott tákn um fram-
kömn þess. Tveir mikiihæfustu
menn þess hefðu sagt, að það gerði
ekki svo mikið til, þó maður hall-
aði svolítið af veg'i saunleikans í
stjórnmálum. Þessi yíirlýsing, sagði
liann, að mnndi verða munuð.
Þá talaði Piper um íslandsmálin
og taldi, að þar hefði ráðuneytið
farið þannig að, að Danmörk hefði
orðið uiidir. íslendmgamir væru
hyggnari en Zahle. Og sæti ráðu-
neyti hans við völd, yrði endirinn
auðvitað sá sami með Færeyjar.
Því það styddi 'sjálfstjórnarvið-
leitnina af öllum mætti.
Sömuleiðis vítti hann framkomu
Zahle og ráðuneytisins í Jótlands-
málinu. Sagði hann að um leið og
útlit hefði verið fyrir sameiningu
þess við Danmörk hefði stjórnin
strax farið á stúfana, og reynt að
aftra því, að Danmörk fengi of
mikið af liinu gamla danska landi
aftnr.
Þá hefði stjórnina skort þrek til
til að skapa vinnu. En í staðinn
hefði hún útbýtt styrkveitingum á
báða bóga. Og hvað húsnæðisleysið
snerti, þá liefði ráðuneytið reynst
þar mjög óframsýnt. Ráðstafanir
þess hefðu reynst mjög lamandi
fyrir einstaklingsframkvæmdir.
Margt fleira fann Piper að ráðu-
neytinu. Hann taldi það hafa svikið
sína cigin stefnuskrá og eggjaði
mjög alla atkvæðisbæra menn til
þess að steypa stjórninni við næstu
kosningar og konna „konserva-
tivum“ að.
Baráttan
gegn tBolzhiwikkum.
Það á að kúga þá fjárhagslega.
Nýlega hefir þýzka stjóruin feng-
ið svolátandi tilkynniiigu frá vopna
hlésnefndinni:
Eftir skipun yfirherstjóra banda-
manna hefi eg þann iiciður að scnda
þýzku stjórniuni eftirfarandi til-
kynuingu frá friðarráðstefninmi ■.
1. Forseta friðarráðstcfnunnar
iiefir verið falið að skýra iilutlaus-
um þjóðum frá þeUn ákvörðanum.
sein vfirráð bandaiuanna liefir tclc-
ið 11111 að þröngva kosti Jiins bolzhe-
wistiska Rússlandá fjárlmgslega. Er
farið fram á það við þýzku stjórn-
ina, að liún geri þæv ráðstafanir,
sem fyrir or lagt í 2. grein.
2. Fjandskapur sá, sem Bol/.he-
wikkar hafa sýnt ölliun stjórmim
og kenningar þær sem þeir útbreiða
uiu alþjóðabyltingu, er stór hætta
fyrir allar þjóðir. pessi hætta eykst
í hvert sinn, sem bolmagn og mót-
stöðuafl Bolzhewikka magnast og
það væri þá æskilegt, ef allar þjóð-
ir, er vilja koma á friði og regln í
lieiminiun, tæki höndimi sainan til
þess að bei’jast gegn bolzliewism-
anum.
pcss vegna hafa liandameim cigi
viljað leyfa þegnum sínuin að taka
upp viðskifti við Rússa, 'j>ótt þeir
hafi upphafið hafnbannið á pýzka-
landi. Slílc viðskifti yrði og að sjálf-
sögðu að fara í gegn um hendur yf-
irstjórnar Bolzliewikka og iiún liefði
því yfirráð á þéim vörum er inn í
landið kæmi. Mcð því móti
mundi Bolzhewikkum aukast mjög
ásmegiu og þá jafnframt, herða
þá kúgun, er þeir hafa hnept hina
rússsuesku þjóð í.
NYJA BIO mmmm
Mýrarkotsstelpan
(Husmandstösen)
Sjónleikur í 5 þittum eftir sögu
Selmn Lagerlöf
Sýning i kvöld kl. 8«/«.
PantaSir aðgöngnmiðar af-
hentir frá kl. 7—8l/iy eftir
þann tima seldir öðrum.
Nýkomið:
COLUMBIA Grafofonar, plötur og
nálar. — Ennfremur allskonar
varahlutir í þessi áhöld. Yerðið
er það sama og áður.
G. EIRÍKSS, Reykjavík.
Einkasali á ísiandi.
Vegna þess liafa stjórnir banda-
manna beðið stjórnirnar í Svíþjóð,
Noregi, Danmörku, Ilollaudi, Finn-
landi, Spáni, Sviss, Mexiko, Chile,
Argentina, Columbia og Venezuela
að icgjast á eitt með sér í þessu:
Að konta í veg fyrir þa'ð, að
þegnar þeirra reki neina verzlnn við
Rússland og gefa tryggingar fyrir
því, að þær vilji fylgja þessu strang
lega fram.
a. Hverju því skipi, sem ætlar til
hafnar í Rússlandi þar sem Bolzhe-
wikar ráða, skal neitað um siglinga-
leyfi og liverju því skipi, sem þaðan
kemur, skal liannað að koma á höfn.
b. Samskonar ráðstafanir skulu
gerðar um allar vörur, sem á annan
hátt eiga að fara til Rússlands eða
koma þaðan.
c. Hverjum þeim manni, sem kem-
ur frá Rússlandi, eða ætlar þangað,
skal neitað 11111 vegabréf. pó má gera
undantekningar á þessu í samráði
við yfirstjórn bandamaima.
d. Ráðstafanir skulu gerðar til
þess að koma í veg fyrir, að bankar
eigi nokkur skifti við Rússland.
e. Hver stjórn neitar þegnum
sínum 11111 ívilnanr til þess að ná
samböndum í Rússlandi,hvort held-
ur með póst.i eða síma.
Yfirstjórn bandamaima tilkynn-
ir og að ensk og frönsk lierskip sé í
Eystrasalti og haldi uppi hafnbanni
á Rússlandi og að þau inuni stöðva
hvert það skip, sem þangað ætiar
að sigla.
Samræmi
í skattalöggjöf Norðurlanda.
I Kaupmannahöfn var nýlega
iuildin ráðstefna til þess að ræða
11111 samræmi í skattalöggjöí Norð-
urlanda. Fulltrúi Svía var þar fyr-
verandi fjármálaráðherra Carles-
son, fulltrúi Norðmanna Amundsen
sýslumaður og fulltrúi Dana
Micluiel Koefoed framkvæmda-
stjóri. Á ráðstefnu þessari var með-
al annars rætt um nauðsynina á
því, að ná tekjuskatti af útlend-
ingum, sem koma til stuttrar dval-
ar, og iirðu inenn sammála um það
hvernig iiægt mundi að koma því
við og hverjar breytingar þyrfti að
gera á núgildandi löggjöf til þess.
Eiunig var rætt uin að skattskylda
skipafélög og aðrar atvinnugrcin-
ar- sem reka alheimsstarfsemi. Hef-
ir það komið til orða í ýmsurn lönd-
um, að.láta slík félög vera háð sér-
stökum skattlögum, víðtækari en
áður hefir verið. Enn fremur var
rætt um það, hver nauðsyn væri á
því, að létta og auka viðskifti
Norðurlanda imibyrðis með því a'ð
lconia í veg fyrir tvöfaldan skatt
af vöriun, útflutniugsgjald í öðru
landinu, en innflutningsgjald í
öðru.