Morgunblaðið - 18.08.1945, Blaðsíða 2

Morgunblaðið - 18.08.1945, Blaðsíða 2
s MORGUNBLAÐIÐ Laugardagur 18. ágúst 1945 Knud Zimsen íyrv. borgarstjóri sjötugur í heimsókn. ÞAÐ ER BÆÐI fróðlegt og skemtilegt að sitja hjá Knud Zimsen íyrverandi borgarstjóra í hinni vistlegu og björtu skrif- stofu hans á heimili hans við Bjarkargötu 6 og ræða við hann um sögu Reykjavíkur síðustu hálfa öld. Á þessu tímabili hef- ir Reykjavík orðið það, sem hún er. Því allir vita hvernig hjer var umhorfs þegar 20. öld- in gekk í garð. En Knud Zim- sen hefir ekki verið áhorfandi þeirra verklegu framfara sem hjer hafa gerst. Hann hefir ver- ið meðal fremstu og mikilvirk- ustu forgöngumönnum í fram- förum Reykjavíkur. Sem nýútskrifaður verkfræð ingur um aldamót byrjaði hann að vinna fyrir bæinn að því, að gera uppdrátt að bænum. eins og hann var þá. Síðan varð hann byggingafulltrúi, bæjar- verkfræðingur, í bygginga- nefnd, heilbrigðisfulltrúi, bæj- arfulltrúi og síðan borgarstjóri í Reykjavík frá 1914—1932. Kirkjubækur segja afmælis- dag hans vera þ. 18. ágúst, þó hann sje fæddur daginn áður, eða þann 17. ág. En það er eins og presturinn í Garðasókn hafi fundið það á sjer, í ágúst 1875, að æfistarf þessa upprennandi þjóðfjelagsborgara ætti sjer- staklega að vera tengt við Reykjavík og þess vegna hafi prestur sett fæðingardag hans 1 kirkjubókina á afmælisdag Reykjavíkur, en þá, 18. ágúst 1875, voru liðin 88 ár síðan Reykjavík fjekk kaupstaðar- rjettindi. Þegar jeg í fyrradag sat um stund hjá Knud Zimsen og við ræddum um verklegar fram- kvæmdir í Reykjavík, bar ým- islegt á góma um vatnsveit- una, rafveituna og gasveituna, um hafnargerðina, um Talsíma fjelag Reykjavíkur. Af nógu er að taka. Vinsæiasta umbót í vatnslausum bæ. — Jeg held, segir Zimsen, að engri umbót hafi verið fagnað eins innilega eins og þegar vatnsveitan komst á. Það var eðlilegt. Ástandið var orðið ó- þolandi, og langt fram yfir það. Guðmundur Björnson land- læknir var öflugasti forgöngu- inaður þessa máls. Eins og eðli- legt var. Bæjarbúar voru í sí- feldri hættu. Hjer kom upp taugaveiki á hverju ári. Bakt- erían fór í brunpana. Svo var verið að loka þessum brunn- holum, ýmist til bráðabirgða eða fyrir fult og alt. — Og þegar farið var að bora fanst gull í staðinn fyrir vatn. — Onei. Við fundum vatn. En það var bara of volgt. Það var hjerna í Vatnsmýrinni. — Mig minnir að vatnið þar í jörð- inni hafi reynst 18 gráðu heitt. Bærinn hafði fengið lánaðan bor hjá firma í Odense, til að bora eftir vatni. Þetta var fall- bor. Var honum lyft og hann látinn detta niður í holuna. Jeg hafði umsjón með þessu. Þeg- ar holan var orðin nokkuð djúp, þá var sett púðursprengja í zinkhylki í holuna til þess að sprengja frá bornum, svo betur ynnist. Var kveikt í áprengiefninu með rafmagns- þræði er niður var komið. Þegar Reykjavík breyttist úr þorpi í borg Knud Zimsen, fyrverandi borgarstjóri, átti sjötugsafmæli í gær. Fjölda margir vinir hans og samstarfsmenn heim- sóttu hann í tilefni afmælisins. Fyrir hádegi kom þangað m. a. bæjarráð Reykjavíkur og borgarstjóri, og skýrði hon- um írá því, að bæjarráð hafi samþykt á fundi sínum daginn áður, að láta mála mynd af honum, og yrði hún varðveitt í salarkynnum hins fyrirhugaða ráðhúss. Meðal afmælisgestanna var stjórn K. F. U. M. hjer i bæ. en Knud Zimsen er heiðursfjelagi í þeim fjelagsskap, Stjórn Verkfræðingafjelagsins og Iðnaðarmannafjelagsins. í öllum þessum fjelögum hefir Knud Zimsen starfað mikið og vel. Þökkuðu stjórnir fjelaganna gott samstarf og ötula forgöngu margra nytsamra málefna. Stjórn kirkjugarðsins kom þar einmg tii að þakka honum vel unnin verk, en eitt af áhuga- málum hans nú, er að koma upp kapellu í kirkjugarðinum og fá breyting á útfararsiðum hjer í bænum. Fjöldi gjafa, mikil blóm og sægur skeyta bárust honum á afmælisdaginn. Gullið í mýrinni. Einn góðan veðurdag, þeg- ar borinn er tekinn upp, er hann logagyltur neðst. — Jeg hafði umsjón með verkinu fyr- ir hönd bæjarstjórnar. Hinn danski verkstjóri, sem var með borinn, sagði mjer ekkert frá þessari ,,forgyllingu“. En hann sneri sjer til járnsmiðsins, sem skerpti borinn, og þeir komu sjer saman um að þetta myndi vera gull. Fóru þeir síðan með þetta til manns, er hafði feng- ist við efnagreiningar. Hann var ekki frá því, að þarna væri vöttur af gulli, en greinlega fann hann þar kopar og zink. Maðurinn vissi ekki hvaða að- ferð var notuð við borunina og gat því ekki áttað sig á því, að það sem hann fann var úr hylkinu sem sprengiefnið var látið í. Svo segir sagan, að ein- hver kunni að hafa smeygt gull mylsnu í holuna. Og síðan ver- ið rannsakað. Og þá var gullið orðið mikið. Þá gaus upp gull- æðið með fregnmiðum á göt- unum um gullfundinn mikla. Allir vildu eiga ítök í Vatns- mýri og Norðurmýri og marg- ir vildu græða, en hver bora hjá sjer. Þessi gull-„feber“ gerði vart við sig víðar. M. a. í Vestmannaeyjum. Nokkrum árum síðar var stofnað hlutafjelagið Málmur, til þess að rannsaka hvað fæl- ist í Vatnsmýrinni. Fjelagið keypti bor og ljet bora og fann ekkert sem kvað að. En jarðborinn, sem þetta fje- lag átti, keypti bærinn síðar og með honum var borað eftir heitu vatni við Þvottalaugarnar áður en tilraunaveitan var gerð fyrir Austurbæjarskólann, Landsspítalann og Sundhöll- ina. Upp úr því kom Hita- veitan. Árnar og Gvendarbrunnar. — En hvert varð framhaldið í Vatnsveitumálinu? — Þá var farið að hugsa um' að taka neysluvatn úr Elliða- ánum. Þá voru árnar keyptar af Englendingnum Payne. En Mr. Payne hafði keypt þær af Thomsen og Ártún með. Síðar keypti sá breski Árbæ, Breið- holt og Bústaði. Það átti að sía árvatnið í vatnsveitu þessa. Svo kom Jón Þorláksson til sögunnar, og hann benti á Knud Zimscn. Gvendarbrunna. Þeir höfðu þá gleymst um skeið, eftir að nýi vegurinn var lagður hjá Geit- hálsi. En áður lá vegurinn aust an yfir Hellisheiði, fram með hraunbrúninni fram hjá Gvend ar brunnum um Elliðavatn. —■ Einnmitt vegna þess að Gvend- arbrunnar voru rjett við al- faraveg, vígði Guðmundur góði þessar uppsprettulindir, eins og ýmsar aðrar meðfram alfara- leiðum. Sumarið 1909 var vatnsleiðsl an komin inn að Elliðaám og vatnið tekið úr árnum, meðan leiðslan var lögð í „brunnana“. Var það mikil bót frá því, sem áður var. En erfitt reyndist að verja innrásina fyrir slíi. Átti maður að hreinsa ristarnar, sem voru fyrir pípuopinu einu sinni á klukkustund. Hann varð að vera þar allan daginn. Hugmyndin um Miðbæjar- lir.Yggju. — Hvernig var upphaf hafn- armálsins? — Það kann jeg ekki utan að, segir Zimsen. Ráðagerðir í því máli voru byrjaðar fyrir aldamót. Því vitanlega höfðu menn lengi sjeð, að við svo búið mætti ekki standa til lengdar. Það var t. d. alveg fráleitt að hafa hjer enga bryggju, allan tímann, sem skipaútgerðin var hjer. — Merkilegt að útgerðin skyldi haldast hjer, að menn leituðu ekki í aðra staði? — Það var vegna þess, hve auðvelt var að fá fólk hjer til að verka fiskinn, og hve mik- ið var hjer af stakkstæðum og tiltölulega ódýrt að gera hjer stakkstæði. Hjer var mikið af grjótholtum. Um aldamót datt engum í hug að gera stakk- stæði t. d. í Hafnarfjarðar- hrauni. Lengi framan af var aðallega talað um bryggjugerð. Tryggvi Gunnarsson vildi t. d. láta gera mikla bryggju út frá Miðbæn- um. Og láta þar við sitja. — Þetta hefði altaf verið ófull- nægjandi, meðan bryggja sú var óvarin. Jeg hafði fýrst bein afskifti af hafnarmálinu árið 1906. Þá var fenginn hingað norskur hafnarstjóri, Gabriel Smith til að segja álit sitt um- hafnar- gerð hjer. Hann lagði til að gerðir yrðu hjer garðar með svipuðum hætti og síðar var gert. En þessi mikla Miðbæj- arbryggja var í huga hans og hjelst í áætlunum'hafnarstjórna alt fram til þess að gerður var samningur við Monberg um framkvæmd verksins. Þá átti líka að vera bryggja við aust- urgarðinn. En ekkert samband á milli hennar og Miðbæjar- bryggju. Þá var jeg í hafnar- nefnd. Þar átti Sveinn Björns- son sæti. Við fengum þessu breytt. Að Monberg gerði breiða uppfyllingu 1 stað bryggju og Tryggvagata yrði gerð sem sam bands gata til eystra hafnar- bakkans. Til þess að breytingin frá fyrirhugaðri bryggju í haínar- uppfyllingu yrði ekki altof dýr, þurftum við að hafa svo veik járn í bólvirkinu, að það átti ekki að endast nema í 15 ár. En við reiknuðum það út, að endurnýjun eftir það árabil kostaði minna en vextir af því fje, sem styrkara bólvirki kost- aði. Það fór allt eins og ráð var fyrir gert. Rafmagn og gas. — Hvernig stóð á því, að raf- virkjun var ekki látin sitja fyr- ir gasstöð? — Það er saga út af fyrir sig. Um rafveitu hafði hjer verið talað lengi og ýmsar tillögur komið fram. M a. frá Frímanni B. Arngrímssyni, er hann kom hingað heim frá Ameríku fyr- ir rúmlega 50 árum. Það mun hafa verið árið 1906 að Eggert Claessen gekkst fyrir samtökum manna hjer í bæ, með það fyrir augum, að þeir kæmu hjer upp rafstöð. Þá voru nokkrir menn komnir hjer með rafmagnsmótora til heimabrúks. Nauðsynlegt var að koma hjer upp heildarkerfi. Fjelagi Eggerts Claessen reyndist örðugt að fá fje til fyrirtækisins. Hann komst í samband við þýska firmað C. Franke, og kom sonur eigand- ans hingað til að athuga allar kringumstæður. Firma þetta bygði bæði raf- stöðvar og gasstöðvar. Þá var íarið að tala um að byggja bæði rafstöð og gasstöð. En það varð úr, að Franke taldi að skil yrði væru hjer ekki fyrir raf- stöð, því hún yrði of dýr fyrir bæinn, eins fámennur og hann var þá. Bæjarstjórn tók síðan upp samninga við Franke um bygging gasstöðvar. Að hann bygði gasstöð fýrir reikning bæjarins, og var tekið veðdeild- arlán til þess að koma stöðinni upp. Firmað bæri reksturshall- ann fyrstu árin, en skilaði bæn- um hagnaðinum, er hann yfir- stigi halla fyrstu áranna. Bær- inn gat tekið stöðina, er honum sýndist. Það varð 1916. Þá neit- uðu Englendingar okkur um kol til stöðvarinnar vegna þess, að Þjóðverjar rækju hana. Þá var Franke úr sögunni. En stöðin hefir orðið bænum drjúg tekju lind og bæjarbúum til hag- ræðis. Þegar Elliðaárstöðin kom til sögunnar 1918, var hætt að hugsa um að auka gasið. En rafmagnið frá Elliðaánum gat aldrei nægt bæjarbúum til suðu. Hvað þá meira. Þó var æði erfitt að fá það fje, sem þurfti til hennar. Á 3. miljón króna. Það var mikið fje árið 1918. Að nota heita vatnið. — Hvenær var farið að ráð- gera hitaveitu hjer? — Það er langt síðan mönn- um var það ljóst, að jarðhitinn hjer yrði notaður. Menn gerðu sjer ekki grein fyrir hver hátt- ur yrði hafður á notkun hans. Þegar Páll Einarsson var hjer borgarstjóri voru t. d. erfða- festulönd meðfram Laugalækn- um afhent með því skilyrði. að bærinn gæti tekið endurgjalds laust ræmu meðfram læknum undir gróðurhús. Tilraunaveitan úr Þvotta- laugunum var komin á 1930. — Árið 1932 gerði jeg samning við eigendur Reykja í Mosfells- sveit um kaup á hitavatni þar. En þau skilyrði voru í samn- ingnum, að ákyeðið vatnsmagn reyndist vera í uppsprettunum þar. Þegar vatnsmagnið var mælt, kom í ljós að það var minna en ráð var fyrir gert. Svo samniugur þessi fjell niður. Jón Þorláksson tók málið svo upp að nýju við eigendur Reykja. Ekki var auðhlaupið að því að fá leiðbeiningar frá útlönd- um notkun jarðhitans. Bæjar- stjórn fjekk t. d. Þorkel Þor- kelsson til þess að fara til ítal- íu og fá vitneskju um það þar: hvernig jarðgufa er notuð sem orkulind. Hann fekk ýmsar upp lýsingar. En hann fjekk aldreS að koma á svæðið þar sem jarð gufan er virkjuð. >, Hitaveitan verður bænutrj vonandi drjúg tekjulind þegar fram líða stundir, með öllum þægindunum sem hún veitir bæjarbúum. Tvær byggingasamþyktir. Nú vjekum við talinu acS fyrstu árum Kn. Zimsen hjer í bæ. Hann tók sæti í bygginga nefnd árið 1903, og samdi að mestu leyti frumvarpið að þeirri byggingasamþykt, sem gekk í gildi 1. jan. 1904. Era sú samþykt gildir enn. Liggur nú fyrir að samþykkja nýja, er Knud Zimsen vann lengi aS með Sigurði Pjeturssyni og Ein- ari Erlendssyni. i Mjer þótti gaman að því, seg- ir hann, að fá tækifæri til þesg að vinna að nýrri byggingasam- þykt eftir öll þessi ár. Gamla bygingasamþyktin var sniðin við þá tíma. Þó hefði jeg viljað Frainhald á bls. 10, /

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.