Morgunblaðið - 28.12.1968, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. DESEMBBR 1968
BOKMEITIR - LISTIR
- TISTIR
BOKMEiTIR - IISTIR
-, EISTIR
Ný fornritaútgáfa
ÍSLENZKAR FORNSÖGUR I.
Grímur M. Helgason og Vé-
stein Ólason bjuggu til prent-
unar. 431 bls.
Skuggsjá — 1968.
SKUGGSJÁ hefur hafið út-
gáfu íslendingasagna — )rmeð
nútímastafsetningu", eins og seg-
ir framan á kápu. Ekki var
seinna vaenna að gefa þær þann-
ig út í heild, og verði framhald
á þeasari útgáfu, seon maður hlýt
ur að vona, avo vel sem hún fer
af atað, getur hún imarkað tíma-
mót í útgáfu íslenzkra fornrita.
Nú er liðinn eitthvað um ald-
arfj órðungur, síðan (Halldór Lax-
ness gaf fyrst út fornrit með nú-
tímastarfsetning, og varð af
fjaðrafok mikið — að sumu
leyti akiljanlegt — þar eð mörg
« einföid sál trúði þá í sakleysi
sínu, að samræmda stafsetningin
svo kallaða væri tekin beint úr
munni Grettis og Skarphéðins,
og væri þeiim rómuðu görpum
að sögurnar væru dagsannar og
las þær með það sjónarmið fyrir
augum (þannig ias fól'k að vísu
allar bækur, einnig þýdda reyf-
ara, fyrst eftir að þeir komu til
sögunnar; lét sig trúa, að allt
væri satt og rétt, sem á bækur
var letrað). Svo komu fræði-
menn og báru brigður á sann-
fræði sagnanna og stríðnir rirtihöf
unidar bættu gráu ofan á svart
með því að segja, að þær væru
einber skáldskspur. Þvarg og
þref um slíka hluti va'kti síður
en svo áhuga unga fólksins á
þessum bókmenntum. Mér finnst
þeir, Grímur og Vésteinn eins og
tala fyrir munn sinnar kynslóð-
ar, þar sem þeir segja í ágætum
inngangi fyrir þessari útgáfu:
„Deilan um það, hvort íslend-
ingasögur séu sannar eða ekki, er
ekki svo mikilvæg sem mörgum
kann að virðast. Menn geta haft
á því ólíkar skoðanir, hvort þeir
atburðir hafi igerzt, sem fró er
greinit í íslendingasögum, og
vísurnar og lesa í þeirna stað út-
leggingarnar, og er ekkert við
því að segja. Skólanemendur og
grúskarar finna svo sínar skýr-
ingar aftast í bókinni.
í>á tel ég, að skýringar á orð-
um og orðasamböndum komi að
beztum notum á þann veg, sem
þær em prenitaðar í þessari bók:
í stafrófsröð og í einu lagi á eft-
ir öllum Sögunum.
í því sambandi vil ég geta
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
SKREF TIL BAKA
Jakobína Sigurðardóttir.
SNARAN. 120 bls.
Heimskringla. Rvík 1968.
STÓRIÐJUVER er risið á ís-
lenzkri grund, reist og sitarfrækt
af erlendum auðhring, stjómað
af útlendingum, en íslenzkir
verkamenn mega sveitasit þar
blóðinu við erfiðisivinnuna. Út-
lendingamir, Ameríkumenn og
Þj óðverj ar, em að ná hér und-
intökunum. Ríkisstjómin lýtur
þeim í reynd, „af því að ríkið
getur ektoert án þeirra,“ alþýðu-
samtökin sömuleiðis. Hinir er-
lendu herrar stefna að kiúgun á
verkalýðnum, t alaö er um að
afnerna verkfallsréttinn, kaupið
er lækkað, svo verkamennimir
rétt draga fram lífið. Kommún-
isitaiflokkurinn hefur verið bann-
aður (hann leniti í snörunni). Og
ekki bætir úr skák, að Hringur-
inn hefur hrófað upp lélegum
húsum yfir verkamenn og ofcr-
ar á leigunni. Hinir útlendu yfir-
menn eru mddalegir við sína ís-
lenzku undirmenn. Að kvarta og
bveina — það væri gagnslaust, úr
því sem komið er, því enginn hef-
ur lengur í fullu tré við útlend-
ingana.
Landslýðurinn venst á hyskni,
þrælsótta og óheiðarleika. Það er
svo sem sýnilegt, að runnið er
upp skeið niðurlægingar, spilling
ar og eymdar.
Og landið, niáttúran — einnig
hún forpestast af eitrun frá stór-
iðjunni. Þau spjöll valda þó
minni skaða en áður hefði orð-
ið, því landbúnaðurinn hefur
skipulega verið lagður niður,
þar e@ ódýrara reynist að flytja
búvörur inn frá útlöndum.
Al'It gamalt og gott er horfið,
fornar dygðir eru ekfci lengur í
heiðri haldnar. Þeir fáu íslend-
ingar, sem enn sýna snefil af
manndómi og hætta á að standa
uppi í hárinu á útlendingunum,
eiga hefnd yfir höfði sér, at-
vinnumissi t.d. Og þá er ekfci í
önnur hús að venda, því aðrar
atvinnugreinar em fyrir bí, skilst
manni. Þannig blasa málin við
augum í stórum dráttum í skáld-
sögunni SnöruinnL
Texti sögunnar er lagður í
munn verkamanni hjá iðjuver-
inu, og er látið sem hann tali
við annan aðila (samviztou
sína?), er lítur 'tortryggnari aug-
um á hlutina. Sögumaður rekur
endurminningar sínar jafnhliða
því sem hann lýsir skoðunum
sínum á ástandinu. Hvers konar
mann þessi sögUþulur hefur
upphaflega að geyma, það er
rra'Jiiiald á bls. 15
ekki meiri avívirðing ger en
neyða þá til að lina tungutak
sitt til samræmis við blauðan
nútíma.
Er vitanlega óþarft að rekja
þær deilur, sem stafseting forn-
ritanna olli þá. Þær skipta okkur
ekki svo miklu máli nú. En á
þeim tíma, sem liðinn er, síðan
fyrstu fornritin voru gefin út
með nútímastafsetning, hefur sú
skoðun jafnt og þétt unnið sér
fylgi, að þannig skuli fornritin
gefin út handa aknenningi og
* engan veginn öðru vísi. Þessi út-
gáfa Skuggsjár kann að binda
endahnúitinn á þá þróun, og mun
samræmda stafsetningin þá brátt
teljast til fortíðarinnar.
Sá tími er löngu liðinn, að fs-
lendingaisögur væru almennt
lesnar til skemmtunar og af-
þreyingar. Einungis elzta núlif-
andi kynslóð íslendinga má hafa
notið sagnanna þannig, tæpast
þeir, sem yngri eru en fimmtug-
ir, og alls ekfci þeir, sem enn eru
undir fertugu.
Álhugaleysi okkar á fornritun-
um undanfarna áratugi hefur átt
sínar eðlilegu orsakir — fleiri
orsakir en hina alræmdu sam-
ræmdiu staísetning. Vitanlega
var stafsetningin ein orsökin. En
- fleira má telja, t.d. margis kon-
ar rótgróið og staðnað viðhorf,
sem reynt hefur verið að inn-
ræta ungu fólki varðandi þessar
bókmenntir fram undir þennan
dag. Gamla fólfcið (sem nú er)
átti í uppvexrti sínum hægt með
að setja sér fyrir sjónir vett-
vang þessara bókmennta, þar eð
svo marigt var óbreytt frá þeim
tíma, sem þær gerðust og voru
í lertur færðar. Sögumar segja
frá fólki í dreifbýli og skírskota
til staðhátta, sem auðvelt var að
átta sig á, meðan þjóðin átti öll
heima í sveitum. Sögurnar héldu
afþreyingargildi sínu, meðan
hvorki útvarp né bvikmyndir né
ofgnótt reyfara og annarra
' skemmtibókmennta gl'öptu fyrir.
En eftir að það var allt komið
til sögunnar, tjóaði ekki lengur
að ráðleggja t.d. áhugalitlum
unglingum að lesa íslendinga-
sögurnar sér til skemmtunar
einnar saman. Þeir fundu ekki í
þeim þá skemmtun, sem eldri
fcynslóðin lofaði svo mjög, Hall-
gerður mátti þoka fyrir Grétu
Garbo, og Grettir hitti loks fyr-
ir ofjarla sína, þar sem voru
Clark Gaible og aðrir hans líkar.
Alþýða manna trúði lengi vel,
hvort þeir hafi gerzt nákvæm-
lega eins og sögurnar segja. IÞað
skiptir liitlu máli fyrir okkur,
sem lesum þær okkur til ániægju.
iHitt skiptir mi'klu rneira miáli, að
þær eru „sannar“ í æðri merk-
ingu. Slú veröld, sem þar er
brugðið upp fyrir okkur, er í
samræmi við einhvern dýpri
sannleik í lífinu, í samræmi við
innsta eðli mannsins".
Þetta segja þeir, Grímur og
Vésteinn ,og fleira viturlegt.
En við vorum að tala um
álhiugaleysi á sögunum. Mig lang-
ar að minna á eitrt enn í því sam-
'bandi ,semsé, hve hæpna með-
ferð þær fengu löngum í skólum
landsinis, þar sem þær voru
einkum, ef ekki einvörðungu
sums staðar, notaðar sem mál-
söguleg sýnidhorn og málfræði-
leg og setnimgafræðiileg æfinga-
verkefni. Að vísu skaðar þær
ekkert að vera notaðar sem slík-
ar, þegar þörf krefur. En séu
margra haifa íslendinigaisögur
ávallt átt sinn trygga lesenda-
hóp og eiga enm.
En þrátt fyrir ábugaleysi
fyrstu kynnin af þeim í engu
öðru fólgin, freiata þau ekki til
ýtarlegri viðkynningar.
Þá eru aðrir, sem stilla þeim
upp sem stofudjásni. Mörg sýnd-
armennskan er hégómlegri.
Meira að segja er vafasamt,
bversu tekiat hefði að boma
þeim á prent í nýjum útgáfum
síðustu áratugina, ef svo mörg-
um hefði ekki þótt svo nauðsiyn-
legt að láta þær „prýða heimil-
ið“. Sfcuggsjá hefur auðisjáanlega
hliðsjón af þessu viðhorfi og
gerir þessa útgáfu svo úr garði,
að hún sómi sér í hillum. En ég
held — það er að vísu ekki nema
van og trú — að þessi útgáfa
eigi lika eftir að hreyfaet, vera
lésin, enda er hún öðrurn útgáf-
um betur til þess fallin. Inngang-
ur Gríms og Vésteine er hæfi-
lega stuttur, en höfðar einmitt
prýðilega til ungs fólks, sem hef-
ur ef til vill af lítinn áhuga á
þessum fornu fræðum, en er alla
vega fordómalaus gagnvart þeim;
þeir segja allt, sem segja þarf.
Skýringum er ekki bíað úit um
hverja síðu jheldiur eru þær
prentaðar aftan við textana. Und
antekningar eru þó sturttar út-
leggingar á vísunum, prenrtaðar
hver með sinni vísu, og er þar
skynaamtega að ráði farið, því
margir, sem lesa sögumar sér til
afþreyingar, munu hlaupa yíir
þess, þar eð fslendingasögur eru
nú nokkuð lesnar í skólurn lands
ins — á öllum stigum — að ég
þekki ekki aðra útgáfu, sem bet-
ur mundi henta til skólanáms.
Fjórar sögur og einn þáttur er
prentaður í þessu fyrsta bindi:
Egils saga, Hænsna-Þóris saga,
Gunnlaugs saga ormstungu,
Bjarnar saga Hítdælakappa og
Gisls þáttur Ulugasonar. Þetta
eru sem isagt Borgfirðingasögur.
„Flokkun íslendingasagna eftir
héruðum á sér gamla hefð“,
segj a umsjónarmenn útgáfunn-
ar, „og hún er ekki verri en
hver önnur flokkun, má m.a.
finna henni það til ágætis, að
þá flokkast saman sögur, þar
sem sagt er frá frændum og jafn-
vel að nokkru leyti sama fólki“.
Erlendur Jónsson.
Sigurður Haukur Guðjónsson skriíar um
BARNA- OG UNGLINGABÆKUR
Dularfulli njósnarinn.
Höfundur: Ólöf Jónsdóttir.
Prentun: Prentverk Akra-
ness hf.
Ægisútgáfan.
ÞETTA er saga um vini tvo, Pál
og Gunnar, er lenda í hinum
furðulegustu ævintýrum. Höf-
undi tekst ágætlega að magna
söguna þeirri dul, að unglingar
miunu hafa gaman af. Það Verð-
ur jafnvel trúlegt, að gamalt hof
finnist í Heiðmörk og hvergi
fann ég þráðinn slítna, þó sögu-
sviðið færðist til ókunnrar eyjar
suður í höfum. En hvar sem
þeir ferðast, vinimir, hvort sem
er í lofti á láði eða legi, þá eiga
þeir í höggi við leyndardóms-
fullan mann, njósnara, halda
þeir.
Höfundur segir vel frá og
kann þá list að segja aðeins það
sem segja þarf. Þó vil ég benda
honum á, að betur má hann aga
frásögnina á stundum. Dalnr sem
er í hrauni hlýtur að vera girtur
hrauni, og því óþarfi að taka
slikt fram í einni og sömu setn-
ingu. Ef eftirvænting er dular-
full, þá getur hún ekki verið
eins konar dularfull. Tveir menn
mynda ekfci kór nema fleiri
komi til. Að glápa úr sér augun
mun merkja að stara. Það hefði
hæft betur að velja innihaldi
maga, svo prúðra drengja, annað
orð en gert er á síðu 67. Þetta
er allt lágvaxinn arfi innan um
kjarnagróður. Höfundurinn gnæf
ir svo langt yfir meðalmennsk-
una, að bann má ekki láta slíkar
snurður hlaupa á þráð sinn. Ég
vona, að höfundur haldi áfram
að gleðja heilbrigð ungmenni
með ævintýrum sínum.
Prentun hefir tekizt vel og
pappírinn þokkalegur, þó langt
frá frábær.
Teiknara er ekki getið og er
slíkt miður. Ég hefi fyrir satt,
að myndimar hafi gert Hringur
Jóhannesson. Þetta eru einfaldar
blekteikningar, snotrar og senni-
legar, ef frá er talin myndin á
síðu 58.
Hafi Ægisútgáfan þökk fyrir
góða bók.
Pipp fer á sjó.
Höfundur: Siv Roland
Þýðing: Jónína Steinþórsd.
Prentun: Offsetprent h.f.
Kápa: Prentverk Þorkels
J óhan n essonar.
Bókaútgáfan Fróffi.
ÞETTA er fimim/ta bókin um
söguhétjuna Pipp. Ósvikin ævin-
týrabók. Frásögnin hröð ag mynd
auögi hennar vel við hæfi 5—10
ára barna. SögU'pensónurnar eru
allar virðutegar mýs, er sfcríða
upp í heim manrtvizkunnar og
klæðast háttum og bjástri manna.
Anton frændi er persónugerfing-
ur gortarans, sem alit heífir gert
og al.lt getur, meðan ©kki reynir
á. Það er jafn óhugsandi að reyina
að læða orði frá sér í nálægð hans
og staðið væri í ösknum fossins
Drynjanda. Gort gamla mannsins
verður til þess að hann er sendur
á haf út, til þess að kenna ung-
um drengjum undirstöðu sjósókn-
ar. Fljótlega fcemur í ljós, að eng
inn er hann maður til að fylla útí
getulýsingar sjálf sín, og hrekur
þvlí slkipið stjórnlaust fyrir vind-
uim. Þetta veitir höfundi tækifæri
t.þ.a. boma víða við og víst er
um það, að engium leiðist í ná-
lægð hans. Vair.t þarf að taka fram
að allt fer vel að lokum og aiuð-
vitað er það dugnaði Pipps að
þafcfca.
Þetta er efcbi rismikil sfcáld-
sfcapur en hins vegar vei sögð
saga. Þýðing hefir tefcizt mæta
vert. Að vísu eru of margar vill-
uir í bókinni, en eklki veit ég við
hvern þar er að sakast. Trúi því
vart, að þýðandinn hafi nuglazit i
kynjurn sögupersónanna eins og
fyrir kemiur á síðu 49. Mjög fal-
leg lýs'i.ng er „Skarður mláni . . .“
en, er slíkt orð birtist í barna-
bók, aetti þýðandi að útsfcýra orð
ið neðarnmiá'ls. Gnunar mig, að
margt foreldrið geti ekki dkýrt
Framhald á bLs. 15