Morgunblaðið - 05.11.1975, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. NÓVEMBER 1975

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Hvaðan skyldi Al-
þýðublaðinu koma sú
vizka, að „verkalýðshreyf-
ingin hefur enn einu sinni
boðið samstarf en núver-
andi ríkisstjórn hefur ekki
virt það tilboð svars, frekar
en önnur af svipuðu tagi
sem henni hafa verið
gerð,“ eins og segir í
forystugrein Alþýðublaðs-
ins í gær? Hvers vegna er
svona 'vitleysa borin á borð
fyrir þjóðina? Sannleikur-
inn er nefnilega sá, að það
hefur um langt árabil verið
ein helzta þungamiðjan í
stefnu og störfum Sjálf-
stæðisflokksins að hafa
beri sem nánast samráð við
verkalýðssamtökin í land-
inu, sem og við hinn aðila
vinnumarkaðarins, vinnu-
veitendur. Þær ríkisstjórn-
ir, sem Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur átt sæti í og verið
í forystu fyrir hafa ekki
látið sitja við orðin tóm í
þessum efnum.
Það er t.d. alkunna, að
mestan hluta viðreisnar-
tímabilsins var mjög náið
samráð milli viðreisnar-
stjórnarinnar og forystu-
manna verkalýðssamtak-
anna. Þar var ekki um
formlegt samband að ræða,
heldur óformlegt samráð,
sem hins vegár skipti
miklu og réð kannski
úrslitum um, að þjóðinni
tókst að ráða bug á þeim
vandamálum, sem upp
átti Alþýðuflokkurinn
aðild að viðreisnarstjórn-
inni.
Þegar núverandi ríkis-
stjórn var mynduð, lýsti
Geir Hallgrímsson for-
sætisráðherra yfir því, að
ríkisstjórnin vildi hafa sem
nánast samráð við verka-
lýðssamtök og. vinnuveit-
endur og enginn sanngjarn
maður getuf haldið því
fram, að ekki hafi verið
staðið við þau orð. Haustið
1974, þegar ríkisstjórnin
gerði ákveðnar efnahags-
ráðstafanir, fóru fram ítar-
leg samtöl milli forystu-
manna ríkisstjórnar og
verkalýðssamtaka og
óþarft er að hafa mörg orð
um þá staðreynd, að ríkis-
stjórnin, og forsætisráð-
herra sérstaklega, höfðu
mjög náið samráð við
forystumenn verkalýðs-
vallaratriði í stefnu og
störfum ríkisstjórnarinnar
á næstu mánuðum að hafa
sem nánast samráð við
aðila vinnumarkaðarins.
Það er þess vegna á mikl-
um misskilningi byggt,
þegar Alþýðublaðið heldur
því fram í forystugrein, að
ríkisstjórnin hafi ekki virt
svars tilboð frá verkalýðs-
hreyfingunni um samstarf.
Þvert á móti hafa forsvars-
menn ríkisstjórnarinnar á
þessu hausti átt persónu-
legar og óformlegar við-
ræður við forystumenn
verkalýðshreyfingarinnar
og enginn vafi leikur á því,
að vilji ríkisstjórnarinnar
stendur til þess að eiga
slfkt samstarf við verka-
lýðshreyfinguna á næstu
mánuðum, enda væri sá
stjórnmálamaður blindur,
Samstarf ríkisstjórnar
og yerkalýðshreyrfingar
komu á árunum
1967—1969. Segja má, að
náið samband hafi tekizt
milli viðreisnarstjórnar og
forystumanna verkalýðs-
samtaka, þegar júní-
samkomulagið var gert
1964 og ’því var haldið
áfram allt stjórnartímabil
viðreisnarstjórnarinnar.
Þetta ætti Alþýðublaðinu
að vera vel kunnugt, enda
samtakanna allan siðastlið-
inn vetur, þegar gera
þurfti margvíslegar ráð-
stafanir í efnahagsmálum.
Það vita forystumenn
verkalýðssamtakanna best
sjálfir, að ríkt tillit var
tekið til óska þeirra og
ábendinga, m.a. í sambandi
við skattamál, og það er
auðvitað alveg ljóst, að það
hlýtur að verða grund-
sem ekki gerðl sér grein
jfyrir því, að útilokað er að
ná tökum á þeim miklu
efnahagsvandamálum, sem
að okkur steðja, nema í
nánu samstarfi við hin
voldugu almannasamtök á
vinnumarkaðnum, verka-
lýðssamtökin og samtök
vinnuveitenda.
Hitt er svo aftur fróðlegt
íhugunarefni, hvenær og á
tímum hvaða stjórna, bezt
samstarf hefur tekizt milli
verkalýðshreyfingar og
ríkisstjórnar. Því er gjarn-
an haldið fram af flokkum,
sem nefna sig verkalýðs-
flokka, eins og Alþýðu-
flokki og Alþýðubandalagi
að hagur launþega sé ekki
tryggður nema þessir
flokkar eigi aðild að ríkis-
stjórn og þátttaka þeirra í
ríkisstjórn sé trygging fyr-
ir því, að tekið sé nægilegt
tillit til sjónarmiða verka-
lýðssamtakanna. Það er
mikið efamál, hvort feng
in reynsla staðfestir þessa
skoðun. Bæði á tímum
fyrri vinstri stjórnar og
hinnar síðari, var næsta
áberandi að mjög takmark-
að samband var milli þess-
ara vinstri stjórna, sem
hinir svonefndu verkalýðs-
flokkar áttu aðild að og
vgrkalýðssamtakanna. Og
óhikað má fullyrða, að það
óformlega samstarf, sem
tókst milli viðreisnar-
stjórnar og verkalýðssam-
taka frá 1964—1971 var
mun nánara og betra held-
ur en samskipti verkalýðs-
hreyfingarinnar við bæði
fyrri og seinni vinstri
stjórn. Þess vegna er það
mikið efamál, sem sumir
halda fram, að aðild þess-
ara svokölluðu verkalýðs-
flokka að ríkisstjórnum
séu forsenda fyrir góðu
samstarfi ríkisvalds og
verkalýðshreyfingar.
Þvert á móti virðist reynsl-
an sýna, að því geti verið
þveröfugt háttað. Mætti
það gjarnan verða mönn-
um nokkurt umhugsunar-
efni á næstu vikum og
mánuðum.
Séra Jónas Jónasson:
ÍSLENSKIR
ÞJÓÐHÆTTIR.
Isafold. Rvík 1975.
Séra Jónas Jónasson, sem
seinna kenndi sig við Hrafna-
gil, fæddist 1856. Hann las
undir skóla hjá mektarklerkn-
um séra Hjörleifi Einarssyni í
Goðdölum og varð samferða
Einari, syni hans, til inntöku-
prófs. Hann lenti því í bylgju
raunsæisstefnunnar, varð sjálf-
ur liðtækur smásagna- og skáld-
sagnahöfundur, en til ritsins Is-
ienskir þjóðhættir safnaði hann .
á efri árum eftir að hann hafði
látið af prestskap og var orðinn
kennari við Gagnfræðaskólann
á Akureyri. Ekki vannst honum
tími til að ganga frá því verki,
féll frá áður. Allmörgum árum
eftir dauða hans var ungur
fræðimaður, Einar Ólafur
Sveinsson, ráðinn til að búa það
undir prentun hvað hann ann-
aðist af mtkilli prýði og kom
það fyrst út 1934. Nú hefur
Isafold sent það frá sér í fjórðu
prentun þó það standi hvergi á
bókinni; þar stendur aðeins
þriðja útgáfa.
Rit þetta skilst gerr ef hafður
er í huga mennta- og starfsferill
Jónasar Jónassonar. Raunsæis-
stefnan var óvægin í dómum og
krafðist þess að aðskiljanleg
lífsins tilbrigði væru skoðuð
með rannsakandi auga. Sveita-
rómantíkin skyldi útlæg ger en
hlutlæg náttúruvfsindi hafin til
vegs. I reyndinni leiddi þetta
margan höfund út í gagnstæðar
öfgar. Ljótleikinn var dreginn
fram og ýktur. Á yngri árum
fór Jónas Jónasson ekki var-
hluta af þess konar öfgum. Á
efri árum leit hann víðsýnni
augum á hlutina án þess þó að
hann slægi af rannsóknar og
nákvæmniskröfum raunsæis-
stefnúnnar. Þjóðháttalýsingar
hans eru þvf áreiðanlega samd-
ar — enda þótt hann væri ekki
Þetta mun víst sagt á öllum
tfmum.
Um dauðann segir Jónas:
„Hver, sem deyr, tekur 3
andköf eða andvörp í and-
látinu; þegar hann hefir tekið 3
andvarpið, er hann áreiðanlega
dáinn, en enginn skyldi trúa
þeim, sem ekki sést taka fleiri
én tvö.“'
Fagnaðarefni er að Islenskir
þjóðhættir skuli aftur vera
fáanlegir. Mest af efni bókar-
innar er prðið fornöld fyrir
sjónum ungs fólks og yngra en
miðaldra. Enginn skyldi gerast
svo djarfur að fjölyrða um lífið
í gamla daga nema hafa áður
lesið eða , að minnsta kosti
blaðað i Islenskum þjóðháttum.
Þó sams konar efni megi draga
saman eftir ýmsum öðrum
leiðum er það svo mjög á vfð og
Jónas Jónasson frá Hrafnagili dreTFT'blöðum og bókum að
Horfnir þjóðhættir
Bðkmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
sérmenntaður fræðimaður í
þeirri grein — samkvæmt
bestu vitneskju og samvisku,
hvorki fegraðar né afskræmd-
ar. Einmitt það gefur bókinni
gildi. Af vinnubrögðum realist-
anna hafði hann lært að smá-
atriðin f lífinu hafa líka gildi,
mikið gildi, og að heildin er
samsett af fjölda smáatriða.
Islenskir þjóðhættir urðu
feikilega vinsæl bók strax eftir
útkomu fyrir fjörutíu árum. Þá
skírskotaði hún að nokkru leyti
til Iifandi reynslu — lífshátta
sem hver og einn þekkti af
eigin sjón og raun. Nú horfir
öðru vísi við. Þessir „íslensku
þjóðhættir“ eru svo gersamlega
úr sögunni að einungis alelsta
núlifandi kynslóð seilist með
minni sínu til lokaþáttar hinna
fornu lifnaðarhátta sem margir
hverjir höfðu tfðkast öldum
saman og þekktust hér og þar
fram undir 1940 en eru nú með
öllu horfnir. En höfundur
Islenskra þjóðhátta var nógu
gamall til að geta stuðst við
eigin reynslu og minni. Hann
hafði þekkt fólk sem mundi
siglingaleysið á tímum
Napóleonsstyrjaldanna svo
dæmi sé tekið. Og í stórum
dráttum var gamli tíminn enn
við lýði í æsku hans.
Skemmtilegastur þykir mér
fyrsti hluti bókarinnar, Daglegt
Iíf. Þar segir meðal annars um
óþrifnað Islendinga fyrrum:
„Það verður ekki betur séð
en sú óheillatrú'hafi komizt inn
hjá þjóðinni á verstu tímunum,
að sóðaskapurinn og óþrifn-
aðurinn væri happadrjúgur til
auðs og efna. „Saursæll maður
er jafnan auðsæll" er gamalt
orðtæki."
I kafla, sem heitir Vinnufólk-
ið, segir Jónas: „Þegar kom
fram á 19. öldina, einkum eftir
hana miðja, fór kaupgjald tpjög
að hækka og viðurgerningur
við fólk stórum að batna; en
ekki vildi það tolla betur í
vistunum fyrir það, og ekki fór
dyggð og trúmennsku fram við
það.“
erfitt mundi reynast að henda
reiður á hverju einu þegar á
þyrfti að halda ef rit séra
Jónasar væri ekki til, en annað
heildarrit af þessu tagi hefur
ekki verið tekið saman.
Sérmenntaðir þjóðháttafræð-
ingar kunna ef til vill að beita
„vísindalegri“ aðferðum nú á
dögum en Jónas frá Hrafnagili
fyrir sextíu árum. En þeir njóta
ekki þeirra forréttinda að vera
fæddir skömmu eftir miðja
nítjándu öld og eiga þess ekki í
eilífðinni kost að sjá, heyra og
reyna það sem hann upplifði og
lýsti síðan í bók sinni. Hún
verður því ávallt undirstöðurit
á sínu sviði.