Morgunblaðið - 05.09.1982, Blaðsíða 18

18
líÓRGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. SEPTEMBER 1982
Pílagrímsför til íslands
70 árum eftir lífgjöfina
„Segðu þeim að ég sé eilíflega þakklátur íslendingum fyrir
björgunina þegar ég varð skipreika 1912 og allar hlýlegu
móttökurnar á bæjunum, sem við komum á í Öræfasveitinni
og eftir björgunina á leiðinni til Reykjavíkur á hestum,“
sagði Yves Le Roux eða Yves frændi eins og hann er gjarnan
kallaður franski sjómaðurinn sem varð skipreika á Skeiðar-
ársandi fyrir 70 árum, þegar franska skútan Áróra fórst
nálægt Ingólfshöfða. Hann er hingað kominn, 88 ára gamall,
í nokkurs konar pílagrímsför. Með honum eru Jean Le Roux,
bæjarfulltrúi í Paimpol og mikill áhugamaður um minjar frá
þessum tíma Islandssjómannanna frönsku, og kjarnorku-
eðlisfræðingurinn Louis Jauneau. Þrátt fyrir háan aldur var
Tonton Yves (Yves frændi á bretónsku) ákafur í að komast
austur á sanda, þar sem honum var bjargað 1912. Útgefandi
sjálfsævisögu hans, sem út kom í íslenskri þýðingu Jóns
Oskars í vetur undir nafninu „Yves frændi, Islandssjómað-
ur“, Baldur Stefánsson í Steinholti hf., og Lily kona hans,
svo og vinkona gamla mannsins og undirritaður blaðamaður
Mbl. efndu því til ferðar austur í Öræfi og allar götur austur
að Eystra-Horni, þar sem minningar eru á hverju strái um
franska skútusjómenn, skipsströnd og í kirkjugörðunum sjó-
mannagrafir þeirra sem ekki sneru aftur.
Satt að segja var varla búist við því að hægt yrði að
uppfylla ósk gamla franska sjómannsins um að finna á leið
okkar fólk á bæjum, sem hann hefði getað hitt fyrir 70 árum.
En á Hofi í Öræfum er Magnús bóndi Þorsteinsson; 84ra ára
gamall, sem mundi vel eftir strandmönnunum af Áróru frá
Paimpol, kvaðst muna eftir því eins og það hefði gerst í gær
þegar hann kom í Sandfell eftir að búið var að bjarga þeim og
þeir sátu þar allir í hóp.
ís Þorsteinsson bóndi i Hofi í ÖrKfum. Og
ifingum fyrir lífgjöfinal
— Ég man vel eftir ykkur skipbrotsmönnunum af Aróru 1912, sagði Mi
franski sjómaðurinn Tonton Yves faðmaði hann að sér: Þaklta ykkur 1
Ba'rinn i Sandfelli er horfinn. í kirkjugarðinum stendur bara eftir steinn
með iletruninni: Hér stóð Sandfellskirkja til 1914. En fjallið upp af bænum,
sem Presturinn sr. Jón Jóhannessen gekk upp i með sjónauka sinn og si
strönduðu skútuna Áróru, befur ekki breyst Nú 70 irum síðar stendur
franski sjómaðurinn, sem presturinn bjargaði, í túninu.
Le Meur bæjarfulltrúi í franska bænum Paimpol og mikill ihugamaður um
tíma frönsku íslandssjómannanna er hér að taka kvikmynd af ströndinni við
Eystra Horn, en þar fóru upp 5 franskar skútur í óveðri 1873. Fjöldi sjó-
manna fórst, en 31 sjómaður kom einmitt upp yfir þennan kamb og si bæinn
Horn inni í víkinni.
Man Árórustrandið
fyrir 70 árum
„Lofaðu mér að faðma þig,“ sagði
Yves gamli og kyssti Magnús á báð-
ar kinnarnar. Þarna urðu fagnað-
arfundir og þeir fóru að rifja upp
þessa febrúardaga 1912, þegar
franska skútan Áróra strandaði, og
sjómennirnir allir björguðust upp á
strondina milli Skeiðarár og Núps-
vatna, þar í hópi, yngsti skipverj-
inn, Yves Le Roux, 18 ára gamall.
„Ég var þá unglingur og hafði
verið sendur ríðandi héðan heiman
frá Hofí að prestssetrinu Sandfelli,"
sagði Magnús, — þá voru allir
frönsku sjómennirnir af Áróru þar
hjá prestinum, sr. Jóni Jóhannes-
sen, sem bjargaði þeim,“ segir
Magnús. „En sr. Jón talaði mörg
tungumál. Þeir hópuðust í kringum
hestinn minn, sem gefin var tugga á
hlaðinu. Ég man hvað mér varð
starsýnt á klossana, sem þeir voru
á, með þykkum trésólum og
yfirleðrið, sem náði upp á læri,
neglt við sólann með þéttum nögl-
um. Slíkt hafði ég aldrei séð fyrr.
Þegar þeir settust að borðinu, höfðu
þeir við hliðina á diskinum sínum
harða brauðsnúða, sem þeir höfðu
tekið með sér úr skipinu, og maul-
uðu með öllum mat.“
„Já, hvort ég man eftir hestun-
um,“ sagði Tonton Yves. Ég datt
þrisvar sinnum að minnsta kosti af
baki á leiðinni neðan af strandstað
og upp að Sandfelli og Svínafelli,
því okkur var skipt á þessa tvo bæi.
Ég lenti á Svínafelli og hafði auð-
vitað aldrei komið á hestbak. Á eiii-
um stað sökk hesturinn í. Ég var
skelfingu lostinn þegar fæturnir á
mér námu við jörðu. Svo reif hest-
urinn sig upp úr og reis upp á end-
ann, en ég sat eftir á jörðinni. Við
vorum heldur ekki vel klæddir. Til
að verjast kulda vorum við allir
reyrðir með snærum utan um buxn-
askálmarnar og ermar og um mittið
og ekki liðlegir við að komast á bak.
En það var tekið svo vel á móti
okkur á bæjunum.”
Magnús Þorsteinsson segist
muna vel eftir Fransmönnunum,
sem voru þarna á bæjunum tveimur
í 10—12 daga meðan safnað var
hestum til að flytja þá áfram. Þeir
voru þá oft á gangi að heimsækja
hver annan og töluðu mikið. Þetta
var raunar ekki eina strandið sem
Magnús átti eftir að kynnast. Hann
segist muna milli 10 og 20 strönd á
þessum slóðum. Oft var hann síðar
vaktmaður fyrir sýslumann á
strandstað.
í gömlu torfkirkjunni á Hofi í Ör-
æfum eru tvær kirkjuklukkur úr
strönduðum skipum, önnur ensk en
hin úr franskri skútu. Og við
kirkjuhornið hvílir i garðinum
a.m.k. einn franskur sjómaður.
Magnús segir okkur að Áróru-
strandið hafi verið talið gott strand
þar í sveit, enda rak rauðvínstunn-
ur og ýmislegt nýtilegt, þegar skút-
an fór að liðast í sundur.
Tonton Yves segir að þeir hafi
getað farið á strandstað meðan þeir
voru í Sandfelli og Svínafelli og náð
í flesk og brauð. Strandið varð 21.
febrúar. Fjórum dögum seinna sá
Maigrat skipstjóri að skipið var
orðið fullt af sandi og 2. marz úr-
skurðuðu hann og umboðsmaður
eiganda á strandstað að þaö væri
ónýtt. Um borð voru 10.700 þorskar,
2.000 grömm af hrognum og 400 að-
rir fiskar. Auk þess að tapa aflahlut
heillar vertíðar, misstu þessir fá-
tæku skipsmenn fatnað sinn.
Á leiðinni austur höfðum við
komið við að Núpsstað, og í aðra
gamla torfkirkju, sem Tonton Yves
mundi eftir. Þar höfðu frönsku sjó-
mennirnir farið um á 20 daga ferð
ríðandi til Reykjavíkur. Yfir vötnin
þurfti að flytja þá á hestum. Þá var
hinn frægi Hannes póstur á
Núpsstað traustur fylgdarmaður
yfir Núpsvötnin. Nú hittum við
Eyjólf, son Hannesar, sem þá var
aðeins 5 ára gamall og man vitan-
lega ekki atburðinn. En Yves faðm-
ar hann samt innilega og þakkar
honum. Ekki stönsum við á Svína-
felli, þar sem upplýsingar hafa
fengist um að þar sé áreiðanlega
enginn lengur sem muni atburðinn
1912 og 18 ára franska skipreika
sjómanninn. Og ekki höfum við
heldur spurnir af ungu stúlkunni
fallegu sem hafði fært honum
súkkulaðibollann, sem hann gleym-
ir aldrei, á Víkurbæjum, eins og
hann segir. Hefur síðan þótt það
merkilegt og dæmi um fátæktina
heima að hafa á íslandi fengið
fyrsta súkkulaðibollann, kominn
frá Frakklandi sem átti
súkkulaðiframleiðslunýlenduna
Kamerún. í leit að þessari stúlku
hafði ég fyrir 2 árum hringt að
Hnausum eftir tilvisun og talað þar
við gamla konu, sem ekki mundi
eftir þessum strandmönnum, sem
höfðu farið um. Svo að ungu stúlk-
una með súkkulaðibollann finnur
Yves sjálfsagt ekki hérna megin.
Vináttubönd
sjómanns og
björgunarmanns
Bærinn Sandfell í Öræfum er nú
horfinn, var jafnaður við jörðu. Eft-
ir standa tóftirnar og stórt fallegt
tré, en í kirkjugarði steinn með
ájetruninni: „Hér stóð Sandfells-
kirkja til 1914.“ Að baki gnæfir
fjallið, sem presturinn, sr. Jón Jó-
hannessen, gekk upp á með kíkinn
sinn góða og sá niðri á söndunum
möstrin af Áróru. Nú, 70 árum síð-
ar, gengur gamli Yves Le Roux
þarna um, svolítið dapur á svipinn:
„Ég er að hugsa til allra þeirra sem
voru með mér,“ segir hann. „Sér-
staklega til sr. Jóns Jóhannessen,
þessa góða prests sem kom með
vinnumanninn sinn, Eyjólf Eyj-
ólfsson, niður á strandstaðinn. Þá
vorum við fegnir.
Miklu seinna eða um 1950 náði
sjómaðurinn Yves Le Roux aftur
sambandi við sr. Jón. Konan hans,
sem var kennari, hafði þá á nokkr-
um mánuðum lært erlent mál, esp-
eranto, og gegnum auglýsingu í
blaði esperantista á íslandi 1951
komust þau hjónin í samband við
sr. Jón Jóhannessen. í bréfi sem
hann skrifaði í framhaldi af því til
Tonton Yves lýsir presturinn, sem
kveðst hafa verið í Sandfelli frá
1905 til 1912, erfiðum aðstæðum á
söndunum og við ströndina. Hann
lýsir þessum febrúardegi 1912 þeg-
ar hann sá ofan af fjallinu skip,
sem virtist svo nærri landi að það
gat ekki verið eðlilegt: „Ég flýtti
mér heim, lét leggja á hesta og hélt
þegar í stað niður á ströndina. Leið-