Morgunblaðið - 08.12.1982, Blaðsíða 1

Miðvikudagur 8. desember - Bls. 33-56.
Björnstjerne Björnson
íbúðarhúsið sem Björnson lét byggja að Aulestad.
150 ár frá fæö-
ingu skáldsins
Björnstjerne Björnson a svölunum í Aulestad.
í ár er hálf önnur öld
frá fæðingu Björns-
tjerne Björnson; var
fæddur 10. desember
1832. í tilefni af því rit-
ar norski rithöfundur-
inn Knut Ödegárd með-
fylgjandi grein.
Það er skrýtið með háþrýsting
og lágþrýsting, úrkomuna og
hræringar í loftvoginni: í nítján
stiga frosti er ég á leið til skrif-
borðsins í upplýstu húsi, sem
stendur handan víðs frosins vall-
ar. Ég ætla að fara að leysa af
hendi verk, sem er því nær óvinn-
andi: Ég á að skrifa um Björnson,
eins og allt hafi ekki verið áður
sagt um hann.
Minningu skýtur allt í einu upp
í huga mér. Þá var líka kalt kvöld.
Nýbakaður stúdent, í andlegu
svelti, er ég á gangi yfir frosna
jörð, það hljóta að vera ein fimm-
tán ár síðan. Baksandi kem ég með
tóbaksböggul, sem ég keypti á
uppboði fyrir fimm krónur. Bækur
að óséðu, þér þarna! Gerið boð!
Sjálfsagt eitthvert rusl. Mér er
sleginn böggullinn á augabragði.
Og allt til þessa dags hef ég
aldrei fest fé mitt betur. Ánægjan
lætur ekki á sér standa, þegar ég
hef komizt leiðina á enda, þrútinn
í andliti og blárauður í framan við
umskiptin að koma utan úr kuld-
anum og inn í hlýja íbúð: Lars
safnaði, Aasen safnaði, stórkost-
legt. Og nú: bók illa heft, gul af elli
og með daufri áletrun: „Björn-
stjerne Björnson. Hátíðarrit
vegna sjötugsafmælis hans. Kaup-
mannahöfn MDCCCCII".
Sem Raumsdælingur var ég að
sjálfsögðu svo að segja fæddur til
að vera aðdáandi Björnson, ómeð-
vitað, og með sönglistina í kvæð-
um hans sem heimanfylgju. Ég
leyfi mér að halda því fram: Sú
gleði er ekki til sem jafnað verður
við þá reynslu að finna þau orð
sem skýra það sem þig grunar. Af
því að ég þekkti Björnson einungis
sem persónulegt mál (og ég tel að
það sé vanalegt meðal tilfinn-
inganæmra unglinga, sem ég var
einn af, að finnast skapaðar verur
bókmennta ekki síður nálægar en
svokallaðir verulegir menn). Af
því að mér fannst svo vera, fann
ég líka sjálfskýringu í gulnaða
heftinu frá 1902 (ég trúði því að
minnsta kosti). Einkum var það
„Björnsons-goðsögnin" eftir Vil-
helm Andersen, sem veitti fiðring
af uppgötvunargleði.
Fæddur og alinn upp í nokkuð
síðkomnu grundtvigsku umhverfi,
þar sem bæjar- og bændamenning
áttu hvor sinn hlut, en Snorra að
miðpunkti (ég ræði um árin eftir
seinni heimsstyrjöldina!) og með
Óðin og Þór sem áþreifanlegan
veruleika í skuggum bernskuheim-
ilisins og Jesúm sem undirstöðu-
atriði mildinnar og þar að auki
bráðþroska — þá hafði ég einkar
góð skilyrði til að skynja „skýr-
ingarfyrirmynd" Vilhelm Ander-
sens að könnun á Björnson.
Mér verður hugsað til þess, að
hjá Vilhelm stóð, að minnsta kosti
var meiningin sú, að þar sem
Ibsen er af anda Óðins, þá er
Björnson öllum öðrum fremur
eftir Knut Ödegárd
rithöfund
Um langt skeiö var Björnstjerne
Björnson einn kunnasti erlendur
rithöfundur á íslandi. Ófáum verkum hans
hefur verið snúið á íslenzka tungu.
Þýðandi hefur þá helzt í huga
sveitalífssögur hans: Sigrúnu á
Sunnuhvoli og Kátur piltur (En glad gut),
sem Jón Ólafsson þýddi, og Arna í
þýðingu Þorsteins Gíslasonar. Einni
af viðamestu sögum hans, Á Guðs
vegum (Pá Guds veje), sneri Bjarni frá Vogi
á íslenzku. — Hvað kvæðaþýðingar
snertir hefur Matthías Jochumsson
mest og bezt fram að færa. Þar ber að
telja kvæði eins og þjóðsönginn: (Ja, vi
elsker ...), Ólaf Tryggvason, Bergljótu
og Lýðhvöt. Af leikritum Björnsons,
sem hér hafa m.a. verið leikin á íslenzku,
eru: Landafræði og ást (Geografi og
kærlighed) og Paul Lange og Tora
Parsberg.
Björnstjerne Björnson var'einkar
hliðhollur íslendingum og studdi mjög
málstað þeirra um aukið frelsi.
Þýðandi. (Sigurjón Guðjónsson.)
(jafnvel í ríkara mæli en
Ohlenschláger) fulltrúi anda Þórs
í norrænu andlegu lífi. Siðan hef
ég ekki getað fundið neinn betri
lykil en þann sem V.A. gaf mér.
Það er norrænn andi, eins og hann
birtist í norsk-íslenzkri arfleifð
goðsögunnar, þar sem upprunans
er að leita. Óðinn/ Ibsen er full-
trúi hinnar óalþýðlegu vizku og
„einmanalegur strangleiki".
Þór/ Björnson, aftur á móti,
brýtur ekki heilann. Hann vinnur.
Hann hefur alls ekki hneigð til
þess sem Óðinn að geta gátur. Á
sama tíma og hann brýtur heilann
um Miðgarðsorm, lýstur Þór
Orminn hamri sínum.
Sérkenni guðsins Þórs verða að
Björnsons-mynd: Þór sækir oft
bændabýli heim á ferðum sínum
og bændabörn eru oft í slagtogi
með honum. Óðinn, aftur á móti,
gistir einungis höfðingjabýli.
Hann er tiginn, Þór er alþýðlegur.
Það er ekki aðeins stéttamunur á
þeim, það er andlegur skilnaður
„milli varkárrar örvandi glettni
Óðins og styrkrar hreinskilni
Þórs“. Þórshugurinn er samger-
manskur, sálin í verund hans er
þegar allt kemur til alls germönsk
tilfinning gagnvart heiminum:
„Börn og bústaði kenndu menn
heldur við nafn Þórs en nokkurs
annars guðs. I höllinni stóð mynd
hans skorin út í sjálft hásætið.
Sjálfur er hann fjölskyldumaður;
hann hættir sér ekki í ástarævin-
týri með hörundsdökkum tröll-
konum, en leggst til hvíldar að
loknu góðu dagsverki við hliðina á
sinni gullhærðu eiginkonu, sem er
fegruð bóndakona. Við þetta
hjónaband, við þetta kornmóðu-