Morgunblaðið - 10.03.1983, Blaðsíða 25
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. MARZ 1983
25
Altaristafla lítil, sem nií er í Stóra-Núpskirkju, en var upphaflega í Steinholtskirkju. Steinholtskirkja er nú ekki lengur
til, en áður var Stóri-Núpur annexía frá Steinbolti. Þar var um skeið prestur síra Daði Halldórsson, barnsfaðir
Ragnheiðar Brynjólfsdóttur, og mun Daði því oft haft töflu þessa fyrir augum.
til Reykja víkur í gær
Ekki voru þó allir ánægðir með grip-
inn, og er Tómas Sæmundsson, einn
Fjölnismanna, þjónaði kirkjunni, lét
hann töfluna fara. Barst hún þá til
Háfskirkju í Djúpárhreppi og síðar til
Þykkvabæjarkirkju, og síðan aftur á
þessari öld til Keldna á ný.
Ámundi smiður átti víða heima á
sinni tíð, hann var til dæmis um skeið
starfandi vefari við Innréttingar
Skúla fótgeta í Reykjavík. Hann átti
um hríð heima í Langholti í Hruna-
mannahreppi, en hann lést í Gufu-
nesi.
Tafla Ámunda í Keldnakirkju
reyndist í gær svo kyrfilega niður
njörfuð á vegg kirkjunnar, að ekki
reyndist unnt að ná henni niður án
hættu á tjóni. Var hún því skilin eftir
að sinni, en ráðgerður annar leiðang-
ur fyrir opnun sýningarinnar.
íburðarmikill
skírnarfontur
Frá Keldum var haldið að Odda,
hinu fornfræga kirkju- og höfðingja-
setri, til að ná í annan grip eftir
Ámunda smið. Það er skírnarfontur
stór og mikill, gerður árið 1804. Hann
Séra Stefán Lárusson, prestur í Odda, við skírnarfontinn, sem Ámundi smiður
gerði árið 1804, og enn er notaður. Fonturinn er meðal muna á sýningunni á
Kjarvalsstöðum.
Altaristaflan eftir Ásgrím Jónsson íStóra-Núpskirkju. Ákveðinn maður mun
hafa setið fyrir er listamaðurinn málaði Krist, en á myndinni má einnig sjá
svipmót Hreppamanna, sumra nafnkenndra segja kunnugir. Á myndinni eru
Sigfinnur Þorleifsson, sóknarprestur, (Lv.) og jóhannes S. Kjarval, arkitekt.
Mál og myndir:
Anders Hansen og Emilía
Björg Björnsdóttir
mun vart eiga sér hliðstæðu hérlendis
eða erlendis segir Björn Th. Björns-
son, ekki þó endilega fyrir fegurðar-
sakir, heldur þess hve hann er furðu-
lega gerður. Hann ber um margt svip-
mót síns tíma, er í einskonar rókokkó-
stíl, en þó með íslensku bændasniði.
Ofan á skírnarfontinum er stór
hjálmur, sem taka þarf af þegar skál-
in er notuð, en ofan á hjálminum er
fuglsmynd, er táknar heilagan anda,
tákn skírnarinnar.
Ævaforn kirkjuklukka
frá Mosfelli
í gær kom einnig til Kjarvalsstaða
ævaforn kirkjuklukka frá Mosfells-
kirkju í Mosfellssveit. Ekki er ná-
kvæmlega vitað um aldur hennar að
sögn Björns Th., hún mun ekki vera
frá frumkristni á íslandi, en þó lík-
lega frá því á 13. öld eða í byrjun
þeirrar 14. Sést aldur hennar á lagi
hennar, hún er útflá í laginu. Björn
kvað uppruna óvissan, líklegast væri
að hún væri þýsk, en gæti þó allt eins
verið ensk eða frönsk. Klukkuna taldi
dr. Róbert Abraham Ottósson,
söngmálastjóri þjóðkirkjunnar,
hljómfegurstu klukku á landinu.
Klukka þessi kemur mjög við í Inn-
ansveitarkroniku Halldórs Laxness.
Er kirkja var lögð niður á Mosfelli og
flutt að Lágafelli, vildu bændur á
Hrísbrú ekki una því að kirkjuklukk-
an forna færðist þangaö. Var hún því
geymd á Hrísbrú uns aftur reis kirkja
á Mosfelli, og þar er klukkan nú. —
Ekki munu Hrísbrúingar þó vilja una
við þá útgáfu, er Innansveitarkronika
gefur um geymslustað klukkunnar á
Hrísbrú, en ekki er ætlunin að bland-
ast inn í þær deilur hér.
Björn Th. kvað þetta alls ekki elstu
klukku á landinu. Sú elsta er geymd á
Þjóðminjasafninu, og mun einnig
verða á sýningunni nú. Það er klukka
frá Hálsi í Fnjóskadal, frá því á 12.
öld. „Sú klukka hefur hringt við eyr-
um Guðmundar biskups góða, er hann
var að alast upp á Hálsi," sagði Björn
Th.
Margt annarra muna verður sem
fyrr segir á sýningunni, og verða þeim
gerð nánari skil í Morgunblaðinu
næstu daga.
- AH
Frá afhendingu bátsins í dag. Taldir fra vinstri: Þór Magnússon, þjóðminjavörður, Ásbjörn Sigurjónsson og sonur
hans, Sigurjón Ásbjörnsson. Fáninn, sem deilunnu olli, sést til hægri. Morgunblaðið/RAX.
sonar á Álafossi, þegar umrætt atvik
átti sér stað. Það var bróðir Sigur-
jóns, Einar Pétursson, sem var um
borð í bátnum, en báturinn, sem er
lítill kappróðrabátur, hafði bláhvíta
fánann við hún í skut.
Öldin okkar greinir svo frá atburð-
um: „Skipverjar á Fálkanum sjá til
ferða Einars með hvítbláa fánann og
lætur skipstjóri þegar manna bát og
sendir undirforingja sinn sem fyrir-
liða til þess að handsama manninn
og koma með hann yfir í varðskipið.
Veit Einar ekki fyrr en bátur frá
varðskipinu veitir honum eftirför, og
þegar kallfæri er milli bátanna, bið-
ur undirforinginn hann að nema
staðar. Gerir Einar það og bíður
komu Dana. Segja þeir honum að yf-
irmaður varðskipsins hafi boðið
þeim að færa sér hann og biðja hann
að róa til varðskipsins. Rær Einar
þangað og er þar leiddur fyrir yfir-
manninn Rothe að nafni. Skýrir
hann Einari frá því, að skylda sín
bjóði að taka af honum fánann og
muni hann afhentur bæjarfógeta. Að
svo mæltu var Einari sleppt...“.
Um viðbrögð Reykvíkinga er mað-
al annars svo frá sagt í Öldinni:
„Fregnin um þetta barst eins og eld-
ur í sinu um bæinn á skammri
stundu, og urðu allir harla undrandi
yfir atferli varðskipstjórans. Leið
heldur ekki á löngu þar til nokkur
breyting sást i bænum. Dannebrog
hafði blakt víða um bæinn í heið-
urskyni við skipin, en nú fækkaði
hinum dönsku fánum smaft og
smátt, og litbreyting sást á lofti. Blá-
hvítir fánar komu upp í stað hinna.
Urðu umskiptin svo gersamleg er á
daginn leið, að varla sást danskur
fáni uppi, en íslenskir fánar blöktu
hvarvetna við hún. Margir komu upp
hjá sér nýjum fánastöngum í skyndi,
og þröng var alls staðar, þar sem
hægt var að fá bláhvíta fána keypta,
enda gengu þeir fljótt til þurrðar."
Þá segir einnig í öldinni, að all-
margir ungir menn hafi fengið sér
fána og róið með þá út á höfnina til
að athuga hver viðbrögðin yrðu.
Þeirra á meðal var Sigurjón Péturs-
son, sem réri út á umræddum bát
með stóran íslenskan fána í skut.
Mættu þeir þá skipstjóra varðskips-
ins á Ieið til lands. Meðan Rothe
skipherra ræddi við fulltrúa ráð-
herra, en ráðherra var ekki við, var
mynduð fánaborg um styttu Jóns
Sigurðssonar og sungin ættjarðar-
ljóð. Þegar skipherra fór aftur til
skips var honum fylgt eftir og látin
ganga milli raða bláhvítra fána. Er
niður á bryggju var komið, voru tveir
fánar látnir hallast saman. „Varð
skipherra að ganga undir fánana og
beygja sig lítið eitt, því að þeim var
haldið lágt,“ segir í Öldinni um þenn-
an atburð.
Um kvöldið boðuðu þingmenn bæj-
arins til borgarafundar í barnaskóla-
portinu, þar sem svofelld ályktun var
samþykkt: „Fundurinn mótmælir
eindregið hervaldstiltektum „Fálk-
ans“ á Reykjavíkurhöfn í morgun,
sem bæði ólögmætum og óþolandi."
Svohljóðandi tillaga frá Bjarna
Jónssyni frá Vogi var einnig sam-
þykkt: „Fundurinn telur sjáifsagt, að
hér eftir verði einungis íslenskur
fáni dreginn að stöng hér í bænum
og væntir þess að svo verði um land
allt“.
Fáninn sem tekinn hafði verið, var
sendur bæjarfógeta eins og sagt
hafði verið. 12. júní 1922 færði Sigur-
jón Pétursson Þjóðminjasafninu fán-
ann að gjöf. Nú er báturinn einnig
komin í eigu safnsins og er hann gef-
inn safninu á afmælisdegi Sigurjóns,
sem hefði orðið 95 ára í gær, þann 9.
mars. Þakkaði Þór Magnússon þjóð-
minjavörður gjöfina og hvað ástand
bátsins vera til fyrirmyndar eftir svo
langan tíma og bera vott um að hann
hefði verið vel varðveittur. Báturinn
hefði í upphafi verið lakkaður, en
væri nú málaður og væri ætlunin að
færa hann í sitt upprunalega horf.
Ásbjörn var spurður hvaðan bát-
urinn væri kominn: „Faðir minn
keypti bátinn úti í Englandi. Hann
var mikill íþróttamaður og þar hafði
hann séð kappróðra stundaða, en
þetta er kappróðrabátur eins og sjá
má og hann æfði sig mikið á hann.
Hann gaf mér síðan bátinn, þegar ég
var ungur og frá 1936—43 notaði ég
hann talsvert, meðal annars réri ég
tvisvar, þrisvar sinnum til Reykja-
víkur á 17. júní. Ég var þá alltaf með
einhvern með mér og ég man það til
dæmis að einu sinni fórum við sam-
an til Reykjavíkur, ég og Guðmundur
Þorgeirsson, sem þá vann á Álafossi,
en er nú strætisvagnastjóri. Við
komum heldur seint til að taka þátt í
stakkasundinu í höfninni, en í baka-
leiðinni hvessti og gerði vont í sjó-
inn. Á Viðeyjarsundi rétt fyrir utan
Kleppsspítalann, nærri landi, fyllti
bátinn snögglega og skipti engum
togum að hann sökk undir okkur. Við
náðum fljótlega fótfestu í fjörunni
og gátum náð bátnum og dótinu í
land.
Ég hef alltaf geymt bátinn vel.
Þegar ég fékk hann, lak hann svo ég
þétti hann og málaði, en hann var
lakkaður og ég vona að safnið færi
hann í sitt upprunalega horf. Margir
hafa sóst eftir honum, sem ekki hafa
þekkt sögu hans, en þegar pabbi gaf
mér hann, sagði hann: „Farðu vel
með hann strákur og láttu hann ekki
af hendi.“ Hann gaf safninu fánann
og mér finnst að báturinn eigi hér
heima líka, svo að allir megi eiga
hlut í honum," sagði Ásbjörn Sigur-
jónsson að lokum.