Morgunblaðið - 05.04.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. APRÍL1986
plurgw Útgefandi nMofeife Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, simi 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Mikilvægasta
lagagerð Alþingis
Kristnitakan árið eitt þúsund
skipti sköpum í sögu fslend-
inga. Þessi einstæði atburður er
greyptur í þjóðarvitund."
Þannig hefst greinargerð með
tillögu til þingsályktunar, er forset-
ar Alþingis og formenn þingflokka
flytja, og fjallar um þúsund ára
afmæli kristnitökunnar, sem fram-
undan er. Tillagan felur forsetum
Alþingis að vinna að athugun á
því með hvaða hætti verði af hálfu
Alþingis minnst þessa gagnmerka
afmælis.
Lögfesting kristinnar trúar er
mikilvægasta iagagerð Alþingis.
Það er því óhjákvæmilegt að AI-
þingi minnist þeirrar gjörðar að
maklegheitum. Þjóðkirkjan og önn-
ur kristin trúarsamtök hljóta að
sjálfsögðu að minnast upphafs
kristni í landinu með sínum hætti.
Það verður hinsvegar að gera ráð
fyrir því að þingið og kristnir söfn-
uðir standi sameiginlega að þjóð-
hátíð árið 2000 til minningar um
lögfestingu kristinnar trúar.
Snemma síðastliðins árs skipaði
kirkjuráð Þjóðkirlq'unnar þriggja
manna nefnd, kristnitökunefnd,
undir forystu biskups íslands, herra
Péturs Sigurgeirssonar. Það er
verkefni nefndarinnar að gera til-
lögur um tilhögun og framkvæmd
afmælishátíðar kristnitöku íslend-
inga. Hugmyndir nefndarinnar hafa
verið til umræðu á kirkjuþingi.
Forsetar Alþingis hafa undanfarið
hugað að hlut Alþingis að þessu
leyti. Þeir hafa og átt sameiginlega
fundi með kristnitökunefnd Þjóð-
kirkjunnar. Tillögu þá, sem forsetar
þings og formenn þingflokka flytja,
verður að skoða sem viljayfírlýsingu
um það, að forsetar þingsins haldi
áfram athugunum og viðræðum um
málið, sem þegar eru hafnar. Því
ber sérstaklega að fagna að allir
þingflokkar sameinast þannig um
hlut Alþingis að þúsund ára afmæli
kristnitökunnar.
Samstaða þingflokka, sem í til-
löggerð þessari felst, er í þeim anda
sem sveif yfír vötnum við kristni-
töku íslendinga að Lögbergi á
Þingvöllum árið eitt þúsund. Þá var
niðurstaðan sú, efnislega, að ef við
slitum sundur lögin á þjóðarheimil-
inu slitum við einnig sundur friðinn.
Það var undir þessum merkjum
þjóðareiningar og þjóðarfriðar sem
Islendingar létu skírast til krist-
innar trúar. Það er ekki sízt af
þessum sökum sem þorri íslendinga
heyrir enn í dag til þjóðkirkju.
Vonandi tekst þjóðkirkjunni að
halda þann veg á innra og ytra
starfí að hún verði þjóðkirkja um
langa framtíð. Hinsvegar eiga ein-
staklingar að búa við frelsi til að
tilbiðja Guð sinn á þann hátt sem
trúarsannfæring þeirra og sam-
vizka stendur tiL
Alþingi hefur mikilvægu hlut-
verki að gegna þegar minnst verður
upphafs kristni í landinu, merkustu
löggjafar þess. Það er vel að friður
ríkir um þetta mál á þingi. Sómi
þingsins liggur við að framhaldið
fari í farveg þess upphafs, sem
þessi tillaga til þingsályktunar um
þúsund ára afmæli kristnitöku í
landinu er.
Nýbygging
Alþingis
Starfsemi Alþingis hefur fyrir
löngu sprengt utan af sér hið
aldna þinghús við Austurvöll. Hlið-
arstarfsemi þingsins fer nú fram í
fímm nærliggjandi húsum, sem ekki
vóru hönnuð til þeirrar starfsemi
er þar fer nú fram. Það var því
meir en tfmabært þegar Alþingi
ákvað, í tilefni hundrað ára afmælis
Alþingishússins 1981, að efnt skyldi
til samkeppni um gerð og skipulag
nýbyggingar fyrir starfsemi þings-
ins._
Áformað er að fundir Alþingis
verði áfram haldnir í Alþingishúsinu
við Austurvöll en hliðarstarfsemi
margskonar flytjist í fyrirhugaða
nýbyggingu í nágrenni þinghússins,
sem tengd verður því neðanjarðar.
Fagfólki, sem þátt tekur í auglýstri
samkeppni, er mikill vandi á hönd-
um. í fyrsta lagi verður það að taka
tillit til hins aldna þinghúss, útlits
þess og stíls. í annan stað verður
að taka mið af næsta nágrenni, þar
á meðal friðuðum húsum. í þriðja
lagi verður að staðsetja bygginguna
þann veg, að rými verði á lóðum
þingsins í miðbænum fyrir framtíð-
arþinghús, ef vilji löggjafans í fram-
tíð stendur til þess að reisa slíkt
hús. Loks verður þessi nýbygging
að hýsa mjög sérstæða starfsemi.
Þorvaldur Garðar Kristjánsson,
forseti sameinaðs þings, segir efnis-
lega í viðtali við Morgunblaðið, sem
birt er hér á opnunni í dag, er hann
var spurður um kostnaðarhlið þessa
máls í tengslum við erfíðleika í ríkis-
fjármálum:
Það liggja bæði hagkvæmnis- og
starfslegar ástæður að hugmyndum
um nýbyggingu Alþingis. Það fylgir
því ærinn kostnaður að reka þingið
í fimm húsum, sem flest henta illa
til starfseminnar. Við reistum Al-
þingihús af rausn árið 1881, þegar
þjóðin var aðeins þriðjungur þess
sem hún nú er og fbúar höfuðborgar
innan við þijú þúsund. Framtak
okkar í dag má ekki minna vera,
þegar þessi stofnun á f hlut.
Vissulega eigum við, þrefait fleiri
og betur efnalega búin, að rísa
undir hliðstæðu framtaki og áar
okkar fyrir meir en hundrað árum.

II
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
331. þáttur
Fyrir skömmu fór ég þess
á leit við lesendur þáttarins,
að þeir legðu orð í belg um
mánaðaheitin gömlu. Nú hef-
ur Magnús Jónsson í Hafnar-
firði orðið við þessari áskorun,
og birti ég megnið af löngu
bréfí hans með þeim athuga-
semdum sem í hugann kunna
að koma:
★
„Ég, sem þessar línur rita,
fór einstöku sinnum út á rit-
völlinn áður fyrr, en nú er
langt um liðið, síðan það var.
Svo mikið afþreyingarefni
berst að, að maður fær hálf-
gert ofnæmi, að ég ekki segi
andúð á því, þ.e.a.s. ekki
beinlínis efninu sjálfu, heldur
einhvem veginn á fyrirhöfn-
inni á því að vinza það bita-
stæða úr.
Þama hafði ég sögnina að
vinza með z, í því áliti að hún
sé skyld sögninni að vinda,
eða einhvers konar latmæli
af henni, án þess að ég geti
rökstutt það nánar. í þessari
„úrvinzun“ minni les ég alltaf
þættina um íslenskt mál, og
þykja mér t.d. athyglisverðar
hugleiðingamar um mánaða-
heitin gömlu. Einn mikinn ís-
lenzkumann þekkti ég sem
sleppti s-inu í orðinu athyglis-
verður og vildi láta nemendur
sína fara eins að.
í mínum hugarheimi er
enginn vafí á því, að orðið
mörsugur sé mör-sugur, þ.e.
sá sem sýgur mörinn, ekki
einasta úr skepnunum...
heldur nánast úr öllu sem líf-
sanda dregur. Þorri er auð-
vitað skylt sögninni að
þverra.
Minnzt var á í 327. þætti
að þá hafí föng manna þorr-
ið, en ég veit ekki hvort ég
get rökstutt það álit mitt að
þetta sé eins konar ósk-
hyggjuorð. Það er svo að
skilja, að þetta tímabil sé gert
að persónu og verið að óska
þess að vetrarríkið þverri,
þ.e. hverfí sem fyrst. Þetta
álit er ennþá ofar í huga mín-
um í sambandi við næsta
tímabil, góuna. Ég held ein-
faldlega að það sé persóna
sem talað er við í vingjamleg-
um tón, eða jafnvel bænartón,
um að vera nú góð, sem sagt
ekki ströng við fólk og fé, og
til enn frekara öryggis og
áherslu, eða hvað á að kalla
það (vingjamleika?) er hér
töluð tæpitunga, þ.e. góa, en
ekki góða.
Orðið einmánuður er
gimilegt til athugunar, en
ekki get ég lagt neitt til þeirra
mála og raunar heldur ekki
um hörpu, skerplu né tví-
mánuð. Hin gömlu mánaða-
heiti, sólmánuður, heyann-
ir og haustmánuður, eru
auðskilin og gormánuður
stendur sjálfsagt í sambandi
við sláturtíð og innyfli sauð-
íjár, og ýlir er þegar hvín í
vindi og veðri.
Ég sagði að skiptingin
væri að mínu áliti mör-sugur,
en ekki mörs-ugur. En svo
hef ég oft hugleitt skiptingu
annars orðs, sem ekki er ólík-
legt að talað hafí verið um á
prenti og það kannske — ég
skrifa kannske alltaf með e
— oft, þótt ég hafí ekki veitt
því athygli. Þetta er orðið
morgunsár. Almennt er
sjálfsagt álitið að skiptingin
sé morguns-ár, sbr._ árla
morguns og í Völuspá: Ar var
(vas) alda. En einhvem veg-
inn fínnst mér að ekki megi
alveg útiloka hugtakið sár í
þessu tilfelli. Það virðist
kannske fjarstæðukennt í
fyrstu að hugsa sér morgun-
sár. Að vísu telst það venju-
lega fremur ánægjuefni, þeg-
ar grisja tekur í næturhúmið,
en er samt ekki um eins konar
sár að ræða, þegar það er
rofíð af morgunbirtunni í
austri. Og svo er til orðið
ljúfsár, með þeim margvís-
lega blönduðu tilfínningum,
sem á bak við það liggja.
En nú vendi ég hér með
mínu kvæði í kross og tala
um nánast sígilt þref- eða
þrætuefni og það er hversu
fólk og tvær tegundir húsdýra
vanhagar stórlega um orð,
jafnframt því hvað ein físk-
tegund býr vel, svo að öfunds-
vert er, í þessu efni.
Það sem ég á við og veldur
smekkleysum, gríni, vand-
ræðum og útúrsnúningum, er
að orðin maður, hestur og
hundur eru til bæði í víðari
og þrengri merkingu. Þegar
sagt er menn og skepnur er
orðið menn í víðari merking-
unni, en þegar sagt er menn
og konur er það í þeirri
þrengri. Nú hasla konur sér
sífellt víðari völl, t.d. á alþingi,
og þolanlegt er að segja um
konu að hún sé þingmaður
eða alþingismaður, eða
a.m.k. fer betur á því en að
segja að hún sé alþingis-
kona. En sannast að segja
er eiginlega hvorugur kostur-
inn góður.
Um orðin hestur og hund-
ur er óþarfí að taka dæmi,
því að allir skilja við hvað ég
á og þá er aðeins að lokum
að minnast á áðumefnda
öfundsverða fiskinn. Karlfísk-
urinn er rauðmagi, en kven-
fískurinn grásleppa, og svo
er það orðið sem sjálft er
hvorugkyns og notað alveg
burtséð frá kyni, sem er orðið
hrognkelsi. Eini ágallinn er
að það hefur tilhneigingu til
að verða að latmælinu hrok-
kelsi. í „mannheimi" má
notast við orðið fólk oftar en
gert er, en ég læt aldrei af
öfund minni gagnvart hrogn-
kelsunum.
Með kveðju."
★
Ég þakka Magnúsi Jóns-
syni þetta mikla bréf með
frumlegum skýringum og
skemmtilegum athugasemd-
um. Út af nokkru því, sem
þetta bréf geymir, ætla ég
að leggja í næsta þætti. En
að svo stöddu aðeins þetta:
Bréfritari talaði um morg-
unbirtuna í austri. Austur er
átt hinnar rísandi sólar, skylt
t.d. í latínu Aurora=morgun-
gyðja og aurum=gull. Af
því kemur íslenska orðið eyr-
ir sem upphaflega þýddi gull-
peningur. Vorgyðja Engil-
saxa hét Eastre og hátíð, sem
við hana tengdist og komu
vorsins, var nefnd svipuðu
nafni. Nú er það í ensku east-
er og táknar þá hátíð, sem
fengið hefur nýtt innihald.
Orðið páskar, sem einnig var
í gamla daga haft í kvenkyns-
gerðinni páskir, er hins vegar
að rekja til arameisku og
merkir þar lambið, sem títt
var að snæða á þeim tímamót-
um.
Dómnefnd (samkeppni um
Inngangur í hús Alþingis við Austurvöll.