Morgunblaðið - 02.04.1989, Blaðsíða 26

?S26^_C
MORGUNBLAÐip MIIUMIIMGAR SUNNUDA^ 2. APRÍL 1989
Kveðjúörð:
Sr. Jón
Einn fagran haustdag 1924 fóru
foreldrar mínir til Krosskirkju í Aust-
ur-Landeyjum. Nýr prestur var
vígður til Landeyjaþinga og steig í
stól í fyrsta sinn í gömlu kirkjunni.
Sóknarbömin fögnuðu hinum ungu
og glæsilegu prestshjónum. Sr. Jón
þótti líklegur til að efla kristnihald
í Landeyjum. Forveri hans, sr. Sig.
Norland, gerði stuttan stans í sókn-
um sínum syðra og sneri aftur til
sinnar heimavíkur í Húnaþingi. Hann
varð síðar þjóðkunnur maður — eða
öllu heldur þjóðsagnapersóna.
Prestshjónin voru í húsmennsku á
Krossi þennan fyrsta vetur sinn í
Landeyjum. Þar var prestssetur um
aldir. í fardögum næsta ár var flutt
að Bergþórshvoli í Vestur-Landeyj-
um, sem var löggilt prestssetur. Sr.
Jón var því síðasti Krosspresturinn.
Ég var einn af tíu fyrstu ferming-
arbömum sr. Jóns. Undirbúningur
hét að „fara í spumingar“ eða
„ganga til prestsins". Til þess að ég
fengi að vera með að þessu sinni
þurfti prestur að sækja um biskups-
leyfi. Einn dag fermingarvorið átti
ég leið upp í Hvolhrepp ásamt öðrum
manni. A suðurbakka Þverár höfðu
tveir menn numið staðar og létu
hestana taka niður. Þar voru á ferð
sér Jón og Jón Helgason biskup.
Séra Jón segir við biskup: Þetta er
nú drengurinn sem ég sótti um fyr-
ir. Biskup svarar: Nóga hefur hann
stærðina!
Þeir ríða svo út í ána sem var
nokkuð djúp. Þá seilist biskup eftir
tóbaksdósum sínum og fær sér prís.
Fyrir „spumingar" var ég all hugsi
út af því hvort presturinn mundi
spyija stíft um kunnáttu í Fræðum
Lúters hinum minni, sem ég hafði
setið við löngum stundum að læra
utanbókar, en var „sem bögglað roð
fyrir bijósti mínu“. Mér til mikils
léttis spurði prestur lítt eða ekki um
þetta torlærða „tossakver", en biblíu-
sögur, sem ég kunni, útskýrði prest-
ur svo skemmtilega, að ég er ekki í
vafa um að sr. Jón var afbragðskenn-
ari.
Annað er mér minnisstætt frá
þessum vetri. Þá er leið á hvem
kennslutíma bauð prestur okkur í
bæinn og frú Jenný bar á borð ijúk-
andi kaffi og heimabakað góðgæti.
Þetta voru góðar stundir í stofu
prestshjóna, skemmtilegar samræð-
ur þar sem rætt var við okkur krakka
eins og fullorðið fólk. Því áttum við
ekki að venjast.
Á vordögum 1925 var flutt á
prestsetursjörðina Bergþórshvol,
þann sögufræga stað. „Áðkoman
þangað var þá vægast sagt bæði
örðug og ömurleg. Enginn fær vagn-
vegur lá þá heim að bænum. Hús
voru engin fyrir ærkúgildin, sem
jörðinni fylgdu. Gömul og gólfskökk
baðstofa í tveimur hólfum var á
bænum austanverðum."
Ég kom í þessa hrörlegu baðstofu
þegar síðasti ábúandi á undan sr.
Jóni var að flytja af staðnum og
veit að hér var ekkert ofsagt. Auk
þess voru þessi híbýli, ef híbýli skyldi
kalla, hriplek.
Vorið 1926 var hafín bygging
íbúðarhúss á Bergþórshvoli, stein-
bæjar í fomum stíl, burstabæ; reynd-
ist ekki vel. Skal svo hafa sem fæst
orð um byggingar á Bergþórshvoli.
Bergþórshvoll var á þessum tíma
erfið jörð og fremur fólksfrek, erfið
efnalitlum frumbýlingum. Þar á bæ
varð brátt gestkvæmt og öllum vel
veitt. Ég átti þá heima í nágrenninu
og kom nokkrum sinnum á prestsset-
rið. Vel man ég síðustu ferð mína
þangað vorið 1940. Móttökur slíkar
að ekki varð á betra kosið.
Fræðimenn, ekki síst fomleifa-
fræðingar, gistu oft að Bergþórs-
hvoli og höfðu ýmist skamma eða
lengri dvöl. Ég man þar Matthías
Þórðarson þjóðminjavörð við upp-
gröft. Danskur greifi Eigil Knuth að
nafni, síðar vel þekktur fyrir Græn-
landsrannsóknir sínar, segir
skemmtilega frá því, er hann hélt
austur að Bergþórshvoli í áætlun-
arbíl með séra Jóni, sem hafði boðið
honum austur. Ferðalok í Austur-
Landeyjum í ausandi rigningu.
Lokaáfanginn frá Úflsstaðahjáleigu
á hestum, fyrsta hestaferð greifans.
Á Bergþórshvoli átti Knuth von á
að sjá gamla torfbæinn sem fór svo
vel í landslaginu. Steinsteypuhús í
rigningu á fomfrægum stað var von-
brigði. En þá er inn í bæinn kom tók
hann gleði sína, svo hjartanlega var
tekið á móti hinum framandi gesti.
Nokkm eftir 1930 var ungur mað-
ur ráðinn til kennslustarfa í Vestur-
Landeyjum. Honum þótti lífið dauf-
legt þarna í lágsveitinni. Eitt kvöld
gengur hann að Bergþórshvoli, og
enn er ausandi rigning. Hann gengur
heim að reisulegu býli „sem ríkissjóð-
ur hefur hróflað upp þar yfir sálu-
sorgara þessa héraðs". Og prestur
tekur kennaranum opnum örmum
og vill allt fyrir hann gera. „Á móti
mér situr presturinn, elskulegur í
orði og anda og við ræðum um
kennslu og uppeldismál. Kvöldið líður
áður en ég veit af. Þetta er skínandi
tilbreyting frá mollulegu kotakvöld-
vökunni... Þessi kvöldstund varð
mér andleg endurfæðing, og ég hef
aldrei kennt með jafnmiklu fjöri og
með jafnmikilli ánægju og einmitt í
dag. Ég vildi óska þess, að ég eignað-
ist margar slíkar stundir."
Sr. Jón Skagan var prestur í Lan-
deyjarþingum 1924—1945 og þjón-
aði oft nágrannasóknum. Var veitt
Viðvík í Skagafirði 1938 en var kyrr
vegna almennra áskorana, sem ber
því vitni að hann var vinsæll í sókn-
um sínum.
Sr. Jón var félagshyggju- og sam-
vinnumaður. Hann var kosinn til
margskonar trúnaðarstarfa eystra,
og í Reykjavík var hann m.a. í stjórn
Rangæingafélagsins nokkur ár og í
Sögufélagi Rangæinga.
FVrstu árin eftir að íjölskyldan
fluttist til Reykjavíkur var Jón skrif-
stofumaður hjá ríkisféhirði og síðar
fulltrúi í Ríkisbókhaldi í tíu ár. Loks
æviskrárritari í Þjóðskjalasafni ís-
lands 1958—1967, er hann lét af
störfum vegna aldurs. Kom sér vel
að eiga hann að með ýmsar upplýs-
ingar af ættfræðilegum toga.
Bergþórshvoll og saga hans var
sr. Jóni hugstæð. I einni bóka hans
eru merkir þættir um Bergþórshvol
og Njálsbrennu. Hann hafnar hefð-
bundinni kenningu um síðustu
ákvörðun Njáls bónda, og ber fram
aðra sem sýnist studd gildum rökum.
Jón vann mikið að ritstörfum, einkum
eftir að um hægðist eftir Landeyjar-
árin. Hann samdi m.a. ævisögu
bændahöfðingjans Sigurðar á Skúm-
stöðum, Sögu Hlíðarenda í Fljótshlíð
og þijú ritgerða- og erindasöfn. Hann
var ritfær í besta lagi og ágætur
fyrirlesari í útvarp.
Jón var fæddur 3. ágúst 1897 á
Þangskála í Skefilsstaðahreppi.
Hann andaðist 4. mars 1989 í
Reykjavík. Kona hans 1924 Sigríður
Jenný Gunnarsdóttir, bónda á Sel-
nesi á Skaga. Böm þeirra María rit-
höfundur, Reykjavík og Ástríður,
sem er látin fyrir allmörgum árum.
Uppeldisdóttir Sigríður Lister.
Við gömlu sóknarbömin kveðjum
með þökk í huga.
Innilegar samúðarkveðjur til frú
Jennýar og Maríu Skagan, Sigríðar
Lister og annarra vandamanna.
Haraldur Guðnason
Kveðja frá Bergþórshvoli
Þrír svanir flugu hægt og tigulega.
Eftir slíku er alltaf tekið, slík er tign
þeirra og fegurð.
Hinn 13. þ.m. var gerð útför frá
Dómkirkjunni í Reykjavík. Þar var
kvaddur merkisklerkurinn séra Jón
Skagan. Þótt hann væri kominn yfir
nírætt og flestir hans bestu vinir
horfnir, var fjölmenni í Dómkirkj-
unni. Séra Sigurði Hauki Guðjónssyni
sagðist vel og eftirminnilega eins og
hans var von og vísa. Organisti og
kór Langholtskirkju í Reykjavík og
frú Ólöf Kolbrún Harðardóttir fluttu
sína góðu list, en hémpukiæddir prest-
ar bára séra Jón úr kirkju.
KJARABOTIN
KEMUR
AUÐVITAÐ FRÁ
OKKUR LÍKA
Okkar sérsvið er
sóralítill ferðakostnaður
Ferðaskrifstofa stúdenta hefur sérhæft sig í
hagkvæmni og lágum tilkostnaði við ferðalög
erlendis. Á því sviði höfum við haslað okkur völl sem
ábyrg alhliða ferðaskrifstofa. Námsmenn og hagsýnir
ferðalangar snúa sér í æ ríkara mæli til
Ferðaskrifstofu stúdenta - hvert sem leiðin liggur.
Brottfarir til áfangastaða í Evrópu
1. maí-30. september
Luxemburg Kaupmannohöfn
KR. 14.670,- KR. 16.900,-
Panta þarf fyrir 8. apríl.
FERÐASKRIFSTOFA
STÚDENTA
HRINGBRAUT, SÍMI 16850
öðruvísi ferðir
PlanPerfect
5.-7.apríl KI.9-13
Töflureiknir fyrir byrjendur. Farið verður í uppbyggingu kerfisins og helstu skipanir kenndar
ásamt valmyndum. Æfingar í töflum og reiknilíkönum og tenging við WordPerfect.
Allar nánari upplýsingar og bókanir hjá Ásrúnu Matthíasdóttur
Einari J. Skúlasyni hf. Grensásvegi 10, sími 686933.
ATH: Vfí og fleiri stéttarfélög styrkja félaga sina til þátttöku
Tölvuskóli Einars J. Skúlasonar hf.
Séra Jóns hefur verið minnst víða,
upprana hans getið og ætt hans rak-
in. Hér koma því aðeins fram minn-
ingarbrot og þakklæti.
Fyrir 30-40 árum kynntist ég þess-
um góða og kurteisa manni í
Reykjavík. Á Bergþórshvoli skýrðist
svo mynd hans enn betur. Þar var
hann sóknarprestur í áratugi og hlaut
t.d. verð’.aun úr Hetjusjóði Camegies.
Þar var gifta hans sú að bjarga
mannslífi, en því hampaði hann aldr-
ei. Prúðmennið hlúði þó ekki síður
að sálunum. Gáfumaðurinn og góði
kennarinn í Vestur-Landeyjum árin
1933-34, Pétur Finnbogason, kynnt-
ist séra Jóni Skagan og gaf af því
þessa lýsingu: „Ég fór að Bergþórs-
hvoli. Sat þar í besta yfirlæti um
nóttina. Prestur er hinn skemmtileg-
asti og alúðarfyllsti maður.“ Svona
vora kynnin af séra Jóni Skagan hjá
flölmörgum, og gott er að marka fög-
ur spor.
Gleði og birta fylgdu þessum mæta
manni, af því að hann var presturinn
góði, sem fólk leitaði til og fékk upp-
örvun hjá. Margt vitnar um það í
Landeyjum. Og það staðfestu þeir
Landeyingar, sem voru í Dómkirkjunni
að kveðja sinn gamla og ástsæla sókn-
arprest 13. mars. í Landeyjum minn-
ast hans margir með hlýju þakklæti
og virðingu svo og flölskyldu hans
allrar, og er mér einkar ljúft að votta
þetta með þessum fáum orðum.
Séra Jón Skagan var líka mikill
og góður rithöfundur, sem kunni
móðurmálið og bar lotningu fyrir
því. Þar sem annars staðar naut
snyrtimennskan hans sín vel. Bú-
skaparárin hans að Bergþórshvoli
mótuðust af dugnaði og ósérplægni
á erfiðum tímum. Hann átti sinn
mestan þátt í að þar var reistur þjóð-
legi prestsbústaðurinn í gamla burst-
astílnum, sem nú er mannlaus,
breyttur og að falli kominn. Andleg-
ur vinur og góður leiðtogi var séra
Jón sbr. ummæli íjölmargra, er þess
minnast nú. Hann náði háum aldri
við bestu heilsu, andlega og líkam-
lega hress, 92 ára er hann lést.
Er ég nú þakka honum öll góðu
og gömlu kynnin, sem aldrei bar
skugga á, minnist ég sérstaklega
dagsins 3. ágúst 1982. Þá komu
séra Jón og fleiri nákomnir úr fjöl-
skyldunni hans hingað í nýja prests-
bústaðinn. Hann var að heimsækja
gamla prestakallið sitt og dvaldist
hjá okkur hjónunum. Þann dag færði
þetta góða fólk birtu og sólskin í
bæinn okkar Eddu. Jafnframt
skenkti séra Jón okkur síðustu bók-
ina sína áritaða með eigin hendi:
„Stingandi strá.“ Þetta var áttugasti
og fimmti afmælisdagurinn hans
séra Jóns.
Þótt séra Jón ætti löngum við
andstreymi og sorg að stríða bitnaði
það ekki á öðram. Hins vegar sáu
menn hetjuna rísa þar hæst og miðla
endalaust kærleika. Ég hitti þennan
sterka persónuleika aldrei öðra vísi
en hressan og glaðan. Hann var
glæsilgur maður og bar sig vel og
góðlega og fagra yfirbragðið gleym-
ist ekki. Þar sem hann fór var göfug-
menni á ferð.
Þegar við hjónin fórum til
Reykjavíkur til þess að vera við útför
séra Jóns, skartaði gamla góða presta-
kallið hans á fögram og snæviþöktum
vetrardegi. Fjallahringurinn stór-
brotni, jöklamir mikilúðlegu, sléttan
víðáttumikla og fagra að ógleymdum
qálfum Vestmannaeyjum, sem Einar
Benediktsson skáld og sýslumaður
Rangæinga kvað svo um:
„Sem safírar greyptir í silfurhring
um suðurátt hálfa ná Eyjamar kring.“
Þetta þekktum við séra Jón vel
og dáðumst oft að.
En ég og konan mín tókum eftir
öðra á þessu augnabliki. Þrír svanir
flugu yfir gamla prestshúsið hægt
og tigulega. Okkur fannst þetta eins
og fögur kveðja frá prestakallinu
hans séra Jóns á útfarardegi hans
og þetta minnti á virðulega fram-
komu hans; einnig á tignarlega og
fijálsa andans flugið, sem einkenndi
prestinn góða.
Maður sígildrar menntunar og
sálarreisnar var kvaddur, einnig
víðsýnn Drottins þjónn:
Euge serve bone, et fidelis, quia super pauca
fuisti fidelis, super multa te constitutam,
intra in gaudium Domini tui.
(Gott þú góði og trúi þjónn. Yfir litlu varstu
trúr, yfir mikið mun ég setja þig. Gakk inn
í fópuð herra þíns.)
Séra Páll Pálsson
á Bergþórshvoli
L