Morgunblaðið - 11.10.1989, Blaðsíða 30

30
MOfiGUtyBLAÐIÐ. MipVIKUDApiJR;ll. OKTÓBER 1989,
Benedikt Gíslason
frá Hofteigi—Minning
Fæddur 21. desember 1894
Dáinn 1. október 1989
Þegar við kveðjum Benedikt Gísla-
son frá Hofteigi erum við að kveðja
einn hinna sterku og stoltu andans
höfðingja, sem íslensk alþýðumenn-
ing bændasamféiagins skapaði.
Hann kveður nú meðal hinna síðustu,
sem 'voru að vaxa úr grasi um alda-
mótin og mótuðust af bjartsýnni
framfaratrú þess tíma.
Benedikt fæddist 21. desember
1894 á Egilsstöðum í Vopnafirði.
Foreldrar hans voru Jónína Hildur
Benediktsdóttir og Gísli Sigurðu'r
Helgason. Hann andaðist 1. október
sl. eftir 13 ára dvöl á hjúkrunardeild
Borgarspítalans á Heilsuverndar-
stöðinni við Barónsstíg.
Við töluðum margt, tengdafaðir
minn og ég, þessi löngu veikindaár.
Minni hans var óbrigðult til síðustu
stundar og hann sagði mér sitt hvað
frá fyrri árum. Hann brá upp mynd-
um af leit að fé eftir stórhríðarveður
á uppvaxtarárum sínum og harðri
lífsbaráttu Vopnfirðinga á fyrstu
áratugum aldarinnar. Þegar hann
var um nírætt las hann mér fyrir
frásögn af sendiför, sem hann fór
með*kjörkassa eftir alþingiskosning-
ar 15. nóvember 1919. Sú sendiför
var hvorki stutt né auðveld. Atkvæð-
in úr Vopnafirði þurftu að komast
suður að Arnheiðarstöðum í Fellum.
Eg skrifaði frásögnina orðrétt eins
og hann mælti hana af munni fram
á fallegu og skilmerkilegu máli og
þurfti þar engu orði að hagga, þegar
handritið var sent til prentunar.
Ljóðmál lá Benedikt létt á tungu
og einnig í ljóðunum. orðar hann
hugsun sína skýrt og umbúðalaust
eins og sjá má í eftirfarandi vísu:
Fingur spila forlaganna
furðulega margan brag.
Á ævihörpu okkar manna
eiga þeir, sem dæmin sanna
einræði um óð og lag.
Þessi hæfileiki reyndist honum
dýrmætur til æviloka, og allt fram í
andlátið orti hann rétt kveðin vers
sér til hugarhægðar.
Skólaganga Benedikts var ekki
löng. Hann var í Eiðaskóla 1911-
1913 og í Samvinnuskólanum vetur-
inn 1918-1919, en bækur blöð og
skjöl urðu honum drjúg þekkingar-
uppspretta á langri lífsleið.
Fornbókmenntir og saga þjóðar-
innar vonr honum hjartfólgin við-
fangsefni. Hann vildi ekki rengja rit-
aðar heimildir, heldur leita skýringa
á textum þeirra og komast að niður-
stöðu um hvernig bæri að túlka þá
texta. Hann var kunnugur á sögu-
slóðum Hrafnkelssögu og hélt því
fram gagnstætt ríkjandi söguskoðun,
að rétt væri þar farið með frásagnir
af byggð í Hrafnkelsdal. Nýjasta
tækni við könnun á landi hefur nú
sannað, að þar hafði Benedikt rétt
fyrir sér.
Benedikt rannsakaði sérstaklega
tiltækar heimildir um upphaf Is-
landsbyggðar og benti með gildum
rökum á, að ekki _sé allan sannleik-
ann um landnám íslands að finna í
íslendingabók og Landnámu. Hann
var sjálfstæður í hugsun og fundvís
á rök og skorti ekki dirfsku til að
setja fram nýjar kenningar um fyrstu
byggð í landinu og uppruna íslenskr-
ar fornmenningar. Þessar kenningar
setti hann fram í bók sinni íslendu,
sem fyrst kom út 1963. Hann var
kappsfullur söguskýrandi og hélt
sínum kenningum fast fram hvort
sem hann átti orðastað við lærða eða
leika.
Benedikt var afkastamikill rithöf-
undur. Hann gaf út ljóðabók 1947,
og lítið vísnasafn kom út 1981, en
aðrar bækur hans eru af sagnfræði-
legum toga. Ritmennska hans og
sögurannsóknir voru þó lengst af
aðeins tómstundastarf. Hann var
bóndi til fimmtugs, og síðar stanfaði
hann alllengi hjá Framleiðsluráði
landbúnaðarins. Haustið 1921
kvæntist Benedikt Geirþrúði Bjarna-
dóttur. Minningu þess sumars batt
hann í fjórum hendingum.
Það ilmaði alla daga
og ómaði ioftið heitt.
Það er hin sanna saga
um sumarið tuttugu og eitt.
Með æskumynd af tengdamóður
minni í huga skynja ég meira en
veðurblíðu Vopnaíjarðar að baki
þessara vísuorða.
Geirþrúður var dóttir Guðrúnar
Sigurðardóttur og Bjarna Gíslasonar,
sem bjuggu á Sólmundarhöfða á
Akranesi á uppvaxtarárum hennar.
Benedikt og Geirþrúður hófu búskap
á Egilsstöðum í Vopnafirði 1922.
Börnin fæddust eitt af öðru og urðu
alls ellefu. Þrír synir eru látnir og
Geirþrúður lést 1978.
Vorið 1928 fluttu þau hjónin bú-
ferlum að Hofteigi á Jökuldal. Ég
minnist frásagna af þeim degi, þegar
fjölskyldan hélt yfir flallveginn milli
• byggða. Það reyndist 14 tíma lestar-
gangur með 5 lítil börn og það sjötta
í móðurkviði. Elsta barnið, 6 ára
drengur, gat setið á hesti sínum, en
búið var um 4 litlar stúlkur í kössum
á klyfjahestum. Það þarf mikið þrek
í slíka ferð. Hofteigur er stór og
mikil jörð, og þar bjó Benedikt vel
til ársins 1944. Hann var kappsfullur
við vinnu og ætlaðist til þess sama
af öðrum. Féð var margt og vænt
og landinu farnaðist vel. Það þarf
því engan að undra þótt Benedikt
héldi því fram með þeirri ákefð sem
honum var gefin, að sauðkindin og
gróðurinn ættu eðlilega samleið í
þessu landi. Benedikt tók slíku ást-
fóstri við þessa jörð, að við hana
kenndi hann sig síðan. Hofteigur er
kirkjustaður og neðan bæjarins var
feijustaður yfir Jökulsá á Dal.
Tvennt fylgdi því búskapnum í Hof-
teigi, annars vegar- það að taka á
móti kirkjugestum og veita þeim
beina og hinsvegar að feija ferða-
menn yfir Jöklu. Það feijumanns-
starf hefur ekki verið heiglum hent,
því þungur er straumur þessa jökul-
vatns. En allt fór það vel.
Tómstundir voru fáar á þessum
búskaparárum, en gripið var í bækur
og tímarit, hvenær sem færi gafst.
Bóndinn, sagan og landið. Þétta
þrennt býr í öllum athöfnum Bene-
dikts, jafnt ritstörfum sem öðrum
verkum. Honum voru kjör bænda
nákomin og hann var frá æsku þátt-
takandi í framfarasókn þeirra. Hag-
mæltur maður lýsir Benedikt svo.
Góðum málum lagði lið
lðngum verkahraður.
Hofteig kenndur var hann við
virtur fræðimaður.
Þessi meitluðu vísuorð koma heim
og saman við mína mynd af Bene-
dikt. Þegar ég kynntist honum, var
hann að vísu orðinn sextugur og
gekk við staf, en átti ennþá reisn í
fasi og hýran svip. Hann átti enn
eftir að skrifa margar bækur og
greinar, og vinnuþrekið entisthonum
lengi. Um áttrætt fóru kraftar mjög
þverrandi, og elliglíman varð honum
þung og löng. Nú er þessari erfiðu
glímu lokið, og ég vil þakka starfs-
liði hjúkrunardeildarinnar umönnun
hans í þrettán ár og ég vil þakka
Gísla Sigurbjörnssyni forstjóra vin-
áttu og tryggð, sem hann auðsýndi
Benedikt til hinsta dags.
Mætur maður hefur fengið lang-
þráða hvíjd. Friður sé með honum.
Adda Bára Sigfúsdóttir
Benedikt Gíslason frá Hofteigi er
andaður 95 ára að aldri. Ég sem
Jökuldælingur ætla að minnast hans
Sigríður Inginiimdm-
dóttir fráBjarnar-
stöðum — Minning
Sigríður Ingimundardöttir frá
Bjarnarstöðum lést þann 3. október
á Elli- og hjúkrunarheimilinu Grund,
á nítugasta og tjórða aldursári.
Það fyrsta sem ég heyrði um
Sigríði var, að lífsreynsla hennar
væri efni í heila bók. Mun hún þá
hafa verið nær áttræð að aldri. Síðan
hef ég sannfærst um að þetta er
ekki ofmælt. Verður því harla fátt
upptalið í stuttri minningargrein.
Ættir Sigríðar kann ég ekki að
rekja en hún fæddist 20. apríl 1896
í Vatnsfjarðarseli við ísafjarðardjúp.
Foreldrar hennar voru hjónin Ingi-
mundur Magnússon og Guðný
Bjarnadóttir. Þau munu ekki hafa
haft jarðnytjar þar og fluttu þaðan
með dóttur sína á öðru ári að Bjarn-
arstöðum í sömu sveit. Þar ólst
Sigríður upp til fermingaraldurs.
Minntist hún þeirra ára oft og átti
kærar minningar um bernskubyggð-
ina og leit á heimilisfólkið á bænum
eins og eina sfóra fjölskyldu en
þríbýli var á Bjarnarstöðum. Foreldr-
um.hennar búnaðist vel þótt búið
væri ekki stórt en brugðu búi þegar
Sigríður var um fermingu og fluttu
til Bolungarvíkur.
Foreldraheimilið mótaði Sigríði og
fylgdi sá arfur henni ævilangt. Bók-
lestur og ijóðagerð voru daglegt inn-
legg í lífsbaráttu fjölskyldunnar.
Magnús Jónsson föðurafi Sigríðar
var á heimilinu. Voru þeir feðgar
báðir vel hagmæltir og ræddu á
stundum saman í bundnu máli.
Magnús afa sinn mat Sigríður mikils
og leitaði til hans með sín fyrstu
bernskuljóð. Jóhanna Árnadóttir föð-
uramraa Sigríðar var einnig mjög vel
hagmælt og var sögð jafnfljót að
svara fyrir sig í ljóði og lausu máli.
Þótt mikið væri rætt um bókmenntir
og ljóðagerð var vinnusemi mikil á
heimilinu og Sigríði haldið til vinnu
svo sem þá var títt. Það var því ekki
að undra þó úr þessum jarðvegi
sprytti áköf menntunarþrá hjá ungri
og greindri stúlku. En efnahagur
foreldranna leyfði ekki skólagöngu
henni til handa. En sjálf átti hún
góðan grip, reiðhestinn sinn sem hún
hafði sjálf tamið.
Draumurinn um menntun var tak-
mark sem öllu varð að fórna fyrir.
Hún seldi hestinn sinn og sótti um
skólavist á Núpsskóla í Dýrafirði.
Þar lauk hún tveggja vetra námi
árið 1914 með mjög góðum náms-
árangri, sem hún mat mikils alla tíð.
Þá hugðist-hún sækja Kvennaskóla
í Reykjavík og fara síðan í hjúkrunar-
nám. En fyrst var að vinna og vinna
mikið fyrir námskostnaði. Til þess lá
leiðin í kaupavinnu í Húnavatnssýslu
en þar _var greitt mun hærra kaup
en við Isafjarðardjúp. En eitt leiddi
af öðru að ekki varð af skólavist í
Reykjavík, m.a. að fyrri heimsstyij-
öldin hófst og allt verðlag hækkaði
að mun.
Næsta ár réðst Sigríður að Osum
á Vatnsnesi og var þar í heilt ár .á
mannmörgu heimili þar sem vinnu-
álag var mikið. Þar á heimilinu var
einnig ársmaður, Einar Teitsson.
Foreldrar hans bjuggu á Bergstöðum
á Vatnsnesi. Einar var einn af 15
mannvænlegum systkinum. Faðir
hans var smiður góður og svo var
Einar einnig og fleiri bræður hans.
Einar var traustur dugnaðarmaður
og í góðum metum hjá. húsbændum
sínum. Og þannig skipuðpst mál á
milli þeirra Éinars og Sigríðar að þau
gengu í hjónaband. „Hafði ég þó
ekki hugsað mér hjónaband svo
fljótt, því enn var mín stóra þrá að
halda áfram að afla mér meifi mennt-
unar,“ eins og hún sagði síðar.
Sigríður og Einar settust að á
Bolungarvík og bjuggu þar í 14 gr.
Þar fæddust fimm börn þeirra.
Fyrsta barnið, Ingimund, misstu þau
á fyrsta ári. Var það þeim mikil sorg
og reyndi mjög á Sigríði. Á næstu