Dagblaðið Vísir - DV - 19.01.1987, Blaðsíða 10

10
MÁNUDAGUR 19. JANÚAR 1987.
Útlönd
Hannes Hólmsteinn Gissurarson skrifar frá Hong Kong:
Hong Kong-buar a
milll vonar
„Nítján hundruð níutíu og sjö.“
Þetta eina ártal felur í sér mikil ör-
lög fyrir íbúa Hong Kong-borgar.
Það ár munu Bretar skila nýlendu
sinni aftur í hendur Kínveija eftir
að hafa ráðið yfir henni í hundrað
og fímmtíu ár.
Þetta ártal er ósjaldan nefht í sam-
ræðum manna hér í borginni.
Enginn veit hvað þá mun gerast en
öllum þykir ljóst að stórbreyting
hlýtur að verða á högum þeirra.
Hong Kóng-búar eru á milli vonar
og ótta. Þeir vona að Pekingstjómin
sjái sér hag í því að taka ekki af
þeim þau frelsisréttindi sem þeir
nutu við forræði Breta. Á hinn bóg-
inn kvíða þeir því að þeirra bíði
svipuð örlög og annarra sem lent
hafa undir stjóm kommúnista.
Eitt ríki -tvö hagkerfi
Bretar gerðu fyrir rúmum tveim
árum samkomulag við Pekingstjóm
ina um framtíð nýlendunnar og var
það rækilega kynnt í Hong Kong í
september 1984. Fól það í sér að íbú-
ar borgarinnar ættu að halda öllum
réttindum sínum og fá að búa áfram
við skipulag frjálsrar samkeppni og
séreignar. Sem kunnugt er hefiir
hagkerfi Hong Kong verið talið eitt
hið frjálsasta og opnasta í heimi.
Samkvæmt samkomulaginu á
Hong Kong að vera í framtíðinni
sérstakt sjálfstjómarsvæði innan
Kínaveldis. íbúamir eiga að njóta
óbreyttra laga og hafa forræði á eig-
in málum, einnig skatta- og tollamál-
um, en yfirvöld í Kína sjá um
utanríkismálin og landvamir.
Hong Kong-búum létti mjög þegar
þetta samkomulag lá fyrir. Árin á
undan, á meðan að samningum dró,
hafði óvissan um framtíðina komið
mjög niður á atvinnulífi og fjármál-
um borgarinnar. Einkaframtakið
hafði verið tregt til fjárfestingar og
framtíðamppbyggingar í heimshomi
þar sem yfir vofði kommúnistísk
miðstýring með hugsanlegri þjóð-
nýtingu stærri fyrirtækja. Hong
Kong-dalurinn hafði hrapað í verði,
hlutabréf lækkað mjög í kauphöll-
inni og margir famir að bjarga
eignum sínum og lausafé til útlanda.
Frá 1984 hefur allt verið með kyrr-
um kjörum þótt ekki hafi mátt mikið
út af bregða til þess að atvinnulíf
borgarinnar færi úr jafhvægi. Til
dæmis falla hlutabréf strax í verði
ef kínverskir embættismenn í Peking
láta eitthvað það frá sér heyra sem
skilja mætti á þá lund að Peking-
stjómin hyggist ekki standa við
skuldbindingar sínar í samkomulag-
inu um „eitt ríki - tvö hagkerfi".
Raddir efasemdamanna
Hér í Hong Kong hef ég rætt við
ýmsa málsmetandi menn sem ala
með sér miklar efasemdir um framtíð
þessarar auðugu borgar. Þeir viður-
kenna að Kínveijar hafi gengið
ótrúlega langt til samkomulags við
Breta. Og þeir eru ekki heldur í vafa
um að núverandi valdhafar í Peking,
með Deng Hsiaoping í broddi fylk-
ingar, vilja í fúllri einlægni halda í
hagkerfi Hong Kong eins og það er.
Borgin er þeim ómetanleg upp-
spretta viðskipta og þekkingar og
þeir verða ennfremur að sýna að
þeir geti ráðið fyrir henni án ein-
hverra óskaplegra afleiðinga fyrir
atvinnulífið ef þeir eiga að gera sér
vonir um að endurheimta Taiwan
eftir samkomulagsleiðinni.
Að sögn þessara efasemdarmanna
stefiia valdhafamir í Peking að því
að koma á svipuðum einræðis-kapít-
ahsma í Hong Kong og getur að líta
í Suður-Kóreu, Singapore og Taiw-
an. Smám saman hefúr myndast
þegjandi samkomulag á milli þeirra
kínverskra auðmanna hér í Hong
Kong (sem vilja forðast lýðræðislega
fidltrúastjóm sem líkleg væri til þess
að leggja á þá þyngri skatta) og
Bretastjómar sem er að reyna að
koma borginni af höndum sér á sem
friðsamlegastan og þægilegastan
hátt. Þessa menn grunar að hug-
myndin sé að Hong Kong-búar missi
ef til vill borgaraleg réttindi sín, svo
sem réttinn til að gagmýna stjóm-
völd, en haldi áfram fullu atvinnu-
frelsi. Nefiúlega að Pekingstjómin
vilji ekki slátra kúnni heldur tjóðra
hana til að mjalta áfram.
Einræðis-kapítalismi óraun-
hæfur
Þessir efasemdarmenn segja hins
vegar að slíkur einræðis-kapítalismi
sé ekki aðeins miklu verri kostur en
sá fijálsræðis-kapítalismi sem Hong
Kong-búar njóta núna. Hann sé líka
óraunhæfúr. Þótt Kínveijar vilji ef
til vill koma honum á geti þeir það
ekki. Ber þar margt til.
í fyrsta lagi hafa snöggar breyting-
ar oftar en einu sini orðið á stefnu
Pekingstjómarinnar og er þar
skémmst að minnast menningarbylt-
ingarinnar frá 1965 til 1970. Kapital-
ismi, hvort sem hann er reistur á
fijálsræði eða einræði, þrífst hins
vegar illa nema við sæmilega stöð-
ugt stjómarfar. - í öðm lagi eiga
Hong Kong-Kínverjar hlakka ekki allir til þess að komast undir yfirráð
Pekingstjómarinnar.
Pekingstjóminni þykir akkur I viðskiptareynslu Hong Kong.
valdhafamir áreiðanlega erfitt með
að réttlæta fyrir sjálfum sér og öðr-
um að tvær kínverskar borgir, Hong
Kong og Guan Zhou (Kanton), sem
standa í sama héraði, að íbúar ann-
arrar njóti tíu sinnum betri lífskjara
en íbúar hinnar og hafi auk þess
ýmis frelsis- og atvinnuréttindi sem
íbúum hinnar er meinað um. (Hvem-
ig ætla þeir þá að hindra fjöldaflutn-
inga til Hong Kong?) -1 þriðja lagi
mun það áreiðanlega veikja samn-
ingsaðstöðu Hong Kong-búa í
alþjóðasamtökum og utanríkisversl-
un að borg þeirra verður hluti
Kínaveldis. Þeir hafa fram að þessu
notið góðs af hlutleysi sínu og versl-
að með allt við alla. En hvemig
verður til dæmis samskiptum við
Taiwan háttað eftir 1997?
Mefru máli skiptir þó að innri
mótsögn er fólgin í hugmyndinni um
einræðis-kapítalisma eins og Milton
Friedman hefur bent á oftar en einu
sinni. Ef fólk hefur frelsi til að velja
í atvinnumálum þá viO það fyrr eða
síðar líka öðlast frelsi til að velja í
stjómmálum og losna í fijálsum
kosningum við þá valdhafa sem það
ekki sættir sig við.
Það sýna átökin sem nýlega em
um garð gengin í Suður-Kóreu.
Þeir íbúar Hong Kong sem ráða
yfir einhverri þekkingu eða kunn-
áttu munu ekki til lengdar sætta sig
við neitt tjóður. Þeir munu flytjast
til annarra landa ef kínverska
stjómin reynir að takmarka frelsis-
réttindi. Þá mundu um leið þverra
margar uppsprettur velmegunar og
nýsköpunar í atvinnulífi Hong
Kong.
Vonin í óttanum
Efasemdarmenn færa margar og
þungar röksemdir fyrir máli sínu.
FuU ástæða er til þess fyrir Hong
Kong-húa að kvíða framtíðinni. En
það merkir síður en svo að þeir geti
ekki gert sér vonir um jafiigóða eða
betri framtíð.
Ég held að þar varði tvennt mestu:
Annað er að sósíalisminn er dauður
og að mínum dómi var það reynslan
sem drap hann. Sósíalismi hefur
augsýnilega aUs staðar haft í för með
sér eymd og kúgun. Kastró Kúbu-
jarl liffr á ölmusum frá Kremlveij-
um. Tansama er nú fátækara land
en þegar það fékk sjálfctæði. Og
ekki þarf að fara mörgum orðum um
ástandið í Austur-Evrópu. - Vald-
hafamir í Kína eiga enn eftfr að
taka öllum afleiðingunum af dauða
sósíalismans en enginn vafi er á því
að þær verða víðtækar. Ef Kínverjar
hverfa frá sósíalismanum myndast
margvísleg tækifæri fyrir íbúa Hong
Kong.
Hitt er að Hong Kong-búar geta
reynt að tryggja sig fyrir framtíðinni
og þannig haft sín áhrif á hana.
Þeir geta í fyrsta lagi útvegað sér
annað vegabréf (eins og 600 þúsund-
ir þeirra hafa þegar gert) og þannig
hugsanlega útgönguleið. Því fleiri
sem hafa útgönguleið því minni líkur
eru á að Pekingstjómin gangi á hlut
Hong Kong-búa. í öðm lagi geta
þeir á næstu tíu árum fært fjármagn
frá stjóminni til íbúanna, selt íbúðir
í eigu þess opinbera, sjónvarps- og
útvarpsstöðvar, skóla og aðrar þjón-
ustustofnanir. Því minna hagvald
sem hið opinbera hefur því sjálfctæð-
ari geta einstaklingamir leyft sér að
vera gagnvart því. í þriðja lagi geta
þeir laðað erlend fyrirtæki að borg-
inni því að þannig minnka líkur á
óæskilegri íhlutun Pekingstjómar í
atvinnulíf borgarinnar.
Hvor leggur undir sig hvom?
Erlend fyrirtæki em í betri samn-
ingsaðstöðu en innlend. Og í fjórða
lagi geta Hong Kong-búar reynt að
lögfesta hefðbundin réttindi sín í
þeirri stjómarskrá sem nú er verið
að semja fyrir nýja sjálfctjómar-
svæðið.
Þegar ég lít út úm gluggann á
skrifetofú minni hér á 28. hæð í há-
hýsi í miðborg Hong Kong og horfi
á verslanir fullar af vamingi og fólki,
ímynd velmegunar, lífe og íjörs, en
renni síðan augunum í átt að landa-
mærunum, þar sem fátæktin blasir
við, læðist að mér grunur.
Hann er sá að það verði ekki Kína
sem leggi undir sig Hong Kong árið
1997 heídur Hong Kong sem leggur
undir sig Kína..
Umsjón: Guðmundur G. Pétursson