Þjóðviljinn - 26.02.1966, Blaðsíða 5

Laugardagur 26. febrúar 1966
ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Nýjar bókmenntir kalla
á nýjar uppeldisaðferðir
.......—........
Höfundnr þeírrar gTein- j
ar, sejn hér birtist í styttri j
■ þýðíngu, Fiirn Brandt- ;
j Pedersen, hlaut nýlega j
verfflaan d'önslui akadem- j
■ íuimar fyrir ritgerð sína •
■ um efnið „Hvernig e ■
j haegt að efla skilning a [
bókmenntum og þýöingu j
þeirra?“. Talar hann m.a. ■
■ um nauðsyn þess, að ■
■ segja skilið viff þá aðferð ■
að láta imgt fólk lcsa j
j bókmenntaverk eins og j
upplýsmgarit, cn ýtaund
■ ir það í sjálfstæðri og ■
■ áhættusamri leit að skiln- ■
: ingi á bókmcnntum. j
j Ennfremur ræðir hann j
um tengslin á milli raun- |
hæfs skilnings á bók- j
menntum og virks áhuga ■
j og þátttöku í lífi þjóðfé- j
: lagsins í heild.
Þau vandamál, sem hér ■
eru sett fram eru að ■
j mörgu leyti hliðstæff j
j þeim sem við er að glíma j
á íslandi.
■ ■
•■■■■■■■■■■■■■■«■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■*
Asíðustu áratugum höfum
við eignazt nýja myndlist,
nýja tónlist — og nýjan skáld-
skap. Skáldskap sem við kenn-
um við módernisma og vitum
að er í mjög lausum tengslum
við bókmenntalega hefð. Sam-
tímis hafa bókmenntakenning-
ar orðið til, sem venjulega ganga
undir samheitinu „hin nýja
gagnrýni“. „öðruvfsi“ skáld-
skapur hefur gefið okkur nýj-
ar hugmyndir um það, hvað
bókmenntir séu í naun og veru
og hvernig beri að skálja bók-
menntaverk og njóta þeirra.
Þessi tíðindi hafa fram að
þessu gerzt á fræðilegu sviði.
nú er komdð að þriðja hlekkn-
um í þróuninni: því mikla
verkefni að láta hinn nýja
fræðilega skilning á því, hvað
bókmenntir eru. koma fram í
nýjum uppéldisaöferðum, í
gegngerðum endurbótum ábók-
menntakennslu. Og þetta starf
þarf ekki aðeins að vinna til
að við getum skilið nútíma-
skáldskap — það hefur komið
á daginn að skilningi okkar á
eldri verkum er einnig mjög
ábótavant.
Fyrst og fremst hafa menn
komið auga á það, að ekki er
allt fengið með því að vita af
hugmyndalegu innihaldi bók-
mennta. Að skáldskapur er
vinna með málið, að hann not-
ar málið á allt annan hátt en
gert er í fræðiritum.
„Faglegur“, fræðilegur texti,
grein t.d., er settur saman úr
setningum sem miðla okkur á-
kveðnum skoðunum, áliti. Þeg-
ar við höfum tileinkað okkur
þetta hugmyndalega innihald
greinarinnar höfum við lesið
hana. Slíkur lestur til að kom-
ast að „innihaldinu“ nægir
hinsvegar aldrei þegar um bók-
menntaverk er að ræða. Við
finnum tjóningu slíks verks
aldrei í setningunum sjálfum
— hún verður til á flóknari
hátt. Og það er einmitt mjög
áberandi, að „innihaldslestur“
dugar ekki þegar um nútíma-
bókmenntir er að ræða. Mörg
kvæði hafa ekkert innihald í
venjulegum skilningi á þvi orði.
Og ef þau tjá samt eitthvað,
þá hlýtur það að vera vegna
þess að í þeim er málið notað
á annan, hátt en t.d. í blaða-
grein.
★
Kynni af móðurmálskennslu
hér í Danmörk segja okk-
ur, að við höfum gert mikið til
að þjálfa nemendur í lestri
fræðibóka, en sáralitið fyrir
annan lesmáta.
Við þjálfum nemendur í
hraðlestri, fylgjumst með því
hvernig þeim gengur við minn-
isatriðin og að sjálfSögðu er
þetta nauðsynlegt gagnvart
fræðilegum textum. En það
virðist full ástæða til að æfa
menn í hægum lestri bók-
mennta, sem miðar að því að
hvert orð og orðasamband fái
að njóta sín, að allt hið flókna
starf hugsana og imyndunar
geti átt sér stað umhverfis orð-
in, vegna þeirra.
I lesbókum fyrir skóla er
efninu gjarnan skipt niður eftir
innihaldi. Þar er til dæmis rað-
að saman kvæðum og sögum,
sem fjalla um ,,Lífið í gamla
daga“, og allt sett upp eins og
um væri að ræða „aukalesningu
undir sögutíma“. Eða þá að
einn hluti lesbókar er byggður
upp af sögum frá fjarlægum
þjóðum. Á bak við býr þokka-
leg hugsun, en spurt verður
samt að því, hvort aðferðin sé
rétt. Þvi þá er því aftur gleymt,
að við lestur bókmenntaverka
fáum við ekki fyrst og fremst
upplýsingar um annað fólk,
sem uppi var fyrr á öldum eða
á öðrum breiddargráðum, held-
ur einkum um okkur sjálf og
okkar eigin tilveru.
Ef til vill finnst mönnum
þetta of smásmugulegt, en
samt er vert að veita þvi at-
hygli að við rekumst allstaðar
á sömu yfirsjón: tilhneigingu
til að lesa bókmenntaverk eins
og þau væru fnæðileg upplýs-
ingarit. Sem verður á einn eða
annan hátt til þess að torvelda
nemendum skilning á bók-
menntum sem listgrein.
Það verður að vinna að því,
að gefa okkur eyru að við heyr-
um. Heyrum margvislega tján-
ingarmöguleika tungunnar.
Skynjum og skiljum að bók-
menntaverk fjallar um okkur
sjálf, kemur okkur við og bregð-
ur birtu yfir tilveru okkar.
★
Einhliða áherzla á „faglega‘‘
lesningu gildir ekki um
móðurmálskennsluna eina. Hún
er í beinu sambandi við sam-
svarandi einstefnuakstur í lifn-
aðarháttum okkar og hugsana-
ferli. Og það' starf að gefa
okkur heyrn — til að bæta mót-
tökuskilyrðin í okkur, til að
efl- •’mlifunar- og tjáningar-
h- tilfinningu fyrir sam-
hem, hlutanna — það starf
verður ekki aðeins gagnlegt
fyrir skilning á bókmennta-
verkum, það getur einnig verið
gagnlegt í sjálfu sér.
En skilningur verður ekki
efldur með bættri móðurmáls-
kennslu einni. Hér er bæði um
umfangsmikið og tímafrekt
starf að ræða, og gleymum því
ekki, að það stefnir fremur að
því að skapa betri forscndur
Minningarorð
ODDGEIR KRISTJÁNSSON
tónskáld
f dag fer fram ; Vestmanna-
eyjum jarðarför Oddgeirs
Kristjánssonar tónskálds og
kepnara, sem andaðist 'únn
18. þessa mánaðar
Mér er svo farið að þegar
ég, alveg óviðbúinn, frétti lát
góðs vinar er eins og einhver
ósýlnilegur öryggisveggur, er
tíminn hefur hlaðið um vit-
undarlíf mitt, hafi brostið og
brjóti auðnarlegustu tilfinning-
um leið til að leggjast á hug-
ann, og það vill taka langan
tíma að hlaða upp i skarðið að
nýju.
Þó þetta óvænta áfall komi
að sjálfsögðu harðast niður á
fjölskyldu Oddgeirs og skyldu-
liði þá er hans einnig mjög
saknað af vinum um allt land,
en hann átti flestum öðrum
auðveldara með að afla sér
vina.
Oddgeir var fæddur í Vest-
mamnaeyjum hiinn 16. nóv-
ember 1911, sonur hjónanna
Kristjáns trésmiðs Jónssonar á
Heiðarbrún og konu hans El-
ínar Oddsdóttur.
kinahópi, en íjárhagur hand-
verksmanna á þeim tímum
leyfði ekkj slíkan munað sem
að senda böm sín til mennta
framyfir það sem þeim veitt-
ist með skyldunámi barnaskól-
anna. Allt írekara nám varð
því að vera einkavandamál
barnanna sjálfra stæði hugur
þeirra í bá átt. Óg hugur Odd-
geirs stóð sannarlega snemma
í þá átt að afla sér frekari
menntunar; þó var það tón-
listin sem hann tók mestu ást-
fóstri við þegar á unga aldri.
Samt var það ekki fyrr en
hann hafði nág fullorðins aldri
að hann gat leyft sér að stunda
nám í þessari listgrein, að
nokkru ráði. hjð ýmsum þékfct-
um hljómlietarmönnum hér í
Reykjavíik.
Þaer em orðnar aeði margar
stundirnar, sem Oddgeir Kristj-
ánsson hefur stytt samborgur-
um sínum með lúðrasveit
sinni lögum sinum, tónlistar-
samkomum og ekki . kannske
sízt með þeim svip sem hann
hefur með tónlist sinni sett
á Þjóðhátíð Vestmannaeyja.
Varla hefur meira á öðrum
borið í menningarlifi Vest-
mannaeyja síðustu áratugina
en þessum manni og er þá
ekki einungjs átt við störf
hans að tónlistarmálum, þó þau
séu þar að vísu fyrirferðar-
mest, heldur og við áhuga hans
og dugnað að fegmn bæjar-
ins og upbygigi^igu byggða-
safnsins, svo eitthvað sé nefnt
en fyrir slík störf kemur
sjaldnaist greiðsla í reiðu fé,
aftur á móti verður sú við-
leitni til þess að skapa sam-
ferðafólkinu heillegri mynd af
góðum dreng, sem al'ltaf lagði
alúðarrækt við það bezta sem
í honum bjó.
Ég átti því láni að fagna um
alllangt skeið, að starfa með
Oddgeiri að félaigsmálum i
Eyjum, í Sósíalistafélagi Vest-
mannaeyja, félaginu Akóges
og um tíma í bæjarstjóm kaup-
staðarins. Ag öllum öðmm c-
löstuðum, og þó ég hafði sjálí-
ur mátt velja hefði ég engan
fremur kosið mér að sam-
starfsmanni.
Þag er að vísu sárt að sjá
á bak góðra vina, sem hverfa
af sviðinu í blóma lifsins. Þó
er Það lán í óláni að það er
eins og við missum þá aldrei
alveg því einhvern veginn hef-
ur þeim tekizt að vefa sig inn
í vitund okkar þangag sem
vig getum aftur leitað þeirra
og hlýjað okkur vig hugljúf-
ar endu'rminningar genginna
daga löngu eftir að þ«ir eru
horfnir sjónum.
Ekkf þæitti mér óláfclegt að
einhverjir vinir Oddgeirs í
Vestmannaéyjum teldu sér
skylt að reisa honum verðug-
an minnisvarða, þá er tímar
líða. Þó held ég, að alltaf verði
fegurstur sá minnisvarði, er
hann hefur sjálfur reist sér í
hjörtum samferðamanna sinna
og gerður er af þýðu viðmóti.
góðvild og fórnfýsi.
Að lokum vil ég flytja hinni
eftirlifandi konu Oddgeirs,
Svövu Guðjónsdóttur. sem alla
tig var honum hin traustasta
stoð í lífi hans og starfi, svo
og fjölskyldu hans allri inni-
legustu samúðarkveðjur mínar
og konu minnar.
Sisurður Guttormsson.
Ég vil hér með örfáum lin-
uim minnast Oddgeirs vinar
míns. Og vil ég byrja með því
að votta konu harus, börnum
og öðrum ættingjum og vinum,
raunar öllum Vestmannaeying-
um, mina innilegustu samúð
vegna hins skjóta fráfalls hans
á bezta aldri.
Hann ólst upp í stórum syst-
Oddgeir Kristjánsson var umboðsmaður Þ'jóð-
viljans í Vestmannaeyjum um nær tvo tugi ára
og gegndi því starfi af dugnaði og stakri trú-
mennsku alla tíð. Þennan trúnað við blaðið og öt-
ulleik í störfum fyrir það ber að þakka af alhug
nú við leiðarlok. Jafnframt sendir Þjóðviljinn að-
standendum öllum hugheilar samúðarkveðjur.
Við ætlum ekki að skapa þjóðfélag, þar scm annarsvegar stæðu
fámcnnir, einangraðir hópar sérfróðra manna . h . . hinsvegar
allur þorri manna, sem hefðu gefið upp á bátinn að taka afstöðu
til mepningarlegra og pótitískra vandamála.
fyrir skilningi en skilninginn
sjálfan, því hann er víst að-
eins á valdi fullorðinna.
Þess vegna mun einnig verða
-------------------------------—<S>
Ég kynntist Oddgeiri á ung-
lingsárum ofckar er ég dvald-
ist í Eyjum nofckur ár. Tókst
strax meg okkur vinátta er
haldizt heíur.
Það sem einkenndi hann
mest var ást hans á öllum
fögrum listum, þótt tónlistin
skipaði þar aeðsta sess enda
helgaði hann henni allt sitt
líf, og má það undrum sæta
hversu mifclu hann fékk áork-
að. oft við hin erfiðustu skil-
yrði, og skiljningisleysi fólks.
Hann haíðí fengig það að
vöggugjöf er með þurfti, sem
sé eldlegan áhuga og mikla
þrautseigju. auk þess sem vart
gat betri dren,g í allri um-
gengní við alla jafnt við þá
er voru með eða móti.
Margt mun það ungmennið
í Eyjum er vig tónlist fæst, er
nun sakna hjálpsemi hans og
ráðlegginga. er hann þrátt fyr-
ir að vera yfirhlaðinn dagleg-
um störfum, ævinlega veitti
þeim er til hans leituðu. Hann
átti gott heimili og þótt ég
kæmi Þar ekki oft sökum
fjarlægðar þeirrar er okkur
skildi. mun ég aldrei gleyma
hversu gott var að vera gest-
ur þeirra hjóna, þar fann mað-
ur ag maður var veikominn.
og allt viðmót þeirra ein-
kenndist af hjartahlýju. svo
blessunarlega laust vig alla
tilgerð.
Um hið margþætta ævistarf
Oddgeirs munu aðrir skrifa
sem eru þvi kunnugri, en ég
fullyrði, að það var formfast og
árangursmikið. Ég sakna þín,
vinur, og það munu allir þeir
gera er þekktu þig. jafnt skyld-
ir sem vandalausir.
En huggun er þó að minn-
ast góðs drengs er öllum vildi
vel gera. einnig munu lögin
þín hugljúfu og skemmtilegu
munast og allt þitt óeigin-
gjarna starf.
Hvíl í friði vinur.
H. Bergmann,
full þörf á uppfræðslustarfi
meðal fullorðinna.
Margir hafa tilhneigingu til
að slá því föstu, að það sé erf-
itt orðið að skilja nútímabók-
menntir, gefast síðan upp og
hugga sig með því, að það sé
þó ekki um annað en skáld-
skapinn að ræða og án hans
geti menn lifað vel oggiftusam-
lega.
En það er ekki aðeins um
bókmenntir að ræða eða aðrar
greinar lista. Þær aðstæður
sem við mætum á þvi sviði.
ógna okkur á öllum sviðum. Á
pólitiskum vettvangi tala menn
gjama um stjórn eða alræði
sérfræðinga; ekki sem mögu-
leika heldur sem eitthvað sem
yfir vofi, þar eð vandamálin
séu orðin svo flókin að aðeins
sérfræðingar geti tekið skyn-
samlega afstöðu til þeirra.
★
Allstaðar eru gerðar til okkar
kröfur, sem ganga hart að
getu okkar, og sú freisting að
gefast upp fyrir þessum kröf-
um er mikil. En ef við gefumst
upp er það augljóst hvað okkar
bíður: þjóð, sem skipt er í ann-
arsvegar mjög smáa sérfræð-
ingahópa, sem stjórna pólitískri
og menningarlegri tilveru okk-
ar, hinsvegar er allur þorri
manna, sem hefur gefizt upp
við að fylgjast með og hafnar
í snóbbisma, persónudýrkun
eða hatri og fyrirlitningu á
,,þeim útvöldu“. Og það var
sannarlega ekki slíkur árangur
sem keppt var að, þegar barizt
var fyrir lýðræði í þessu landi.
Ef við viljum ekki samþykkja
að baráttan fyrir lýðræði, með
víðtækri þátttöku almennings í
mótun stjómmála- og menning-
arlífs, hafi verið reist á röng-
um forsendum, þá er ekki um
annað að ræða, en halda áfram
starfi og vinna að því að hvorki
við né aðrir hlaupum burt frá
kröfunni um virka þátttöku i
^íóðlffinu öllu.
Við verðum auðvitað að
vera raunsæ og viðurkenna, að
Framhald á 7. síðu.
1