Þjóðviljinn - 28.09.1990, Blaðsíða 21

Nf.
VJlll
Sjónþing
Benda vísinda og lista
Bjami H. Þórarinsson flytur svonefnd oj-apa-ljóð, nýtt Ijóðfonn sem felst I spuna á óraeðri tungu og hreyfingum. Mynd:
Kristinn.
Nýtt Helgarblað ræddi við
fjöllistamanninn Bjarna H.
Þórarinsson á spyrjólsdegi um
nýjar uppgötvanir hans á sviði
sjónháttarfræði. Talið barst
einnig að kristalheimspeki, ví-
situngumálafræði og lífvísunar-
fræði.
-Eg hef verið að velta fyrir
mér rósinni síðastliðin tvö ár eða
svo. Þetta er allt rósin, segir
Bjami og bendir á verk þau sem
hanga nú uppi í Gallerí 1 1 við
Skólavörðustíg 4a. Sjónþingið
var sett fyrir tæpri viku og stend-
ur til 4. október.
-Ég ætla að hefja viðtalið á
því að leggja grunninn að kristal-
heimspekinni áður en ég útskýri
rósina.
Grunnurinn er þessi: Númer
eitt, tilveran áttar sig og vekur vit-
und. Númer tvö, tilveran þáttar
sig og hvetur kynjun. Númer þrjú,
tilveran máttar sig og gefur lif eða
tilvist. Númer fjögur, tilveran
dráttar sig og skapar skynjun. Og
að lokum, númer fimm, tilveran
háttar sig og tekur tjáning: I efni,
anda, sálu, geði, rými, þunga,
massa, hraða, tíma o.s.frv. eins
langt og þú kemst. Ég er að vísu
kominn frekar skammt áleiðis í
kristalheimspekinni, en ég tel að
þama sé kominn prýðilegur
grannur að henni.
Heimsmyndin er
margbent
Snúum okkur þá að rósinni,
sem er viðfangsefni þessa þings.
Höfuðþungamiðja tilverannar
kemur fram í miðju rósarinnar. I
boganum í miðjunni. Bogi er ein
merking orðsins benda. Höfuð-
þungamiðjan á tilveranni er mið-
ill, t.d. fjölmiðill. A fyrra þingi
minu í Nýlistasafninu fyrir tveim-
ur árum kynnti ég einbendu, tví-
bendu og þríbendu. Nú kem ég
með nýjar bendur og hugsanlega
þrjú ný framform sem ég er að
glíma við að prófa. Þessar nýju
bendur eru: hringbenda, kring-
benda og krossbenda, sú síðast-
nefnda kemur hér fyrir í stöngli
rósarinnar, en ég er ekkert byijað-
ur að vinna með hana sem heitið
getur. Fimmta bendan er síðan
fjölbenda eða margbenda. Það er
náttúrlega heimsmyndin, sem er
margbent. Hún er fjölbenda. Mig
langar að koma inn á það hvað
orðið benda þýðir. Benda getur
þýtt að spenna boga, og óreiðu.
Benda er skylt orðinu bönd,
bundið saman, og getur auk þess
merkt safnþyrping eða samsafn.
Það má fínna fleiri merkingar en
látum þessar duga, þetta er ágæt-
isorð. Jón Sigurðsson forseti not-
aði það í Nýjum félagsritum og
Jón Thoroddsen í riti, sem ég man
ekki nafnið á. Orðið var gjaman
notað þegar greiða þurfti úr lög-
fræðilegum ágreiningsmálum,
leysa úr bendu þeirri.
Nú, það sem gerist á þessu
þingi, svo ég útskýri rósina sjálfa,
þá er ég að kynna nýja myndlist-
arstefnu, svonefnda vísíólist,
fyrstur Islendinga. Ég er að leggja
fram nýja sjálfstæða stefnu í
myndlist og hún er unnin á þenn-
an hátt, meðal annars. í þessari
nýju listgrein verður kjamasam-
rani myndvísi ritvísi og málvísi.
Rósin er upphafið að þessum
samrana. Og af því að þetta er
mynd þá má lesa ýmislegt út úr
henni. Sá ágæti maður Bjöm Th.
Bjömsson kom hingað og honum
fannst þetta minna á list herúla,
búlgverskt fyrirbrigði, og sjálfum
finnst mér þetta vera með arab-
ísku og jafnvel japönsku yfir-
bragði. Myndimar era a.m.k.
unnar með japönsku efni.
í huglægri þrí-
bendu
Svo ég útskýri bendumar
frekar þá erum við stödd hér í
huglægri þríbendu í þessu viðtali.
Þingið sjálft er þingbenda að
sjálfsögðu.
Neðst í rósinni má sjá eins
konar mýs eða grágæsir. Þær era
tákn fyrir dýraríkið, og í þvi sam-
bandi gæti ég sagt þér frá vísi-
táknfræði sem er enn ein greinin
sem ég er að fást við. Þegar ofar
dregur koma tákn fyrir manninn.
Krossbendan í stönglinum er óút-
fyllt af því að ég geng út frá því
að maðurinn búi ekki eingöngu
yfir þekkingu, heldur hafi hann
hæfileika til að týna niður þekk-
ingu og uppgötva nýja þekkingu.
Efst er náttúraríkið og tákn þess
er eins konar blómstran. Hún
táknar fjölbreytileika þess, fjöl-
kynngi þess, eða íjölbcndu þess.
En nú tala ég út frá vísitáknfræði.
I rósahnappnum era hin svo-
nefndu vísihandrit. Ég er að þróa
aðferð til að búa til ný islensk
handrit. Að þessu sinni vann ég
þau með bleki á pappír, en ég gæti
eins hafa unnið þetta á skinn eða
eilthvað annað, mig langar til
þess að þróa þetta út i önnur efni
síðar meir. I springbendunni, inni
í hnappnum, geri ég ráð fyrir
stuðli. I þessari rós nota ég stuðul-
inn slátt. Hér glittir í enn eina
grein sem ég er að fást við að
þróa, vísitungumálafræði, sem
verður líklega uppistaðan í næsta
þingi hjá mér. Þetta þing er mest-
megnis unnið út ffá tt-lykli, eða
tti-lykli, eftir því i hvaða kyni
maður er staddur. Þetta era eins
konar tungumálalyklar sem ég er
að þróa. Eg byrja héma í hvorag-
kyni, en því má bæta við að ég er
búinn að fmna upp aðferð til að
draga upp óákveðinn og ákveðinn
greini og sýna ffarn á það sjón-
rænt hvemig greinamar virka.
Það er náttúrlega fyrst og fremst
táknrænt, og táknið er eins konar
hringur. Hvoragkyn, eða stofti-
kyn eins og ég kýs frekar að kalla
það, kemur fyrir í fyrsta vísinum.
Númer eitt er stofnkyns óákveð-
inn, númer tvö karlkyns óákveð-
inn, númer þijú kvenkyns
óákveðinn. Síðan koma fleirtölu-
myndimar af kynjunum, o.s.frv.
Ekki er gott að útskýra þetta í
stuttu máli og nauðsynlegt fyrir
menn að beija þessi nýju íslensku
handrit augum á sýningunni. En
segja má að hér sé ég kominn inn
á enn eina greinina sem er lífvís-
unarfræði. Það er að segja þetta er
eins konar benduástand, miðast
við það hveijir skoða hlutinn.
Lífsspekiformúlur
-Enn er ekki allt talið. Inn í
þetta fléttast einnig tímaþátturinn.
Við lifum í fleiri en einum tima,
og ég er ekki einn um þá skoðun.
Orðin rétt og rangt i rósinni tákna
að við séum uppi á réttum eða
röngum tíma. Ég á að vísu eftir að
vinna nýja rós fyrir kristalheim-
spekina, og hún verður fullkomn-
ari en þessi og auðskildari. Þetta
era eins konar lífsspekiformúlur
sem era héma uppi á veggjunum.
Umgjörð rósarinnar er kring-
benda, samtals fer hún upp í töl-
una 48, útskýringin felur það í
sér. Fyrir mér era tölur hvorki
helgar né vanhelgar. Tölur eru
bara góðar til síns brúks.
Nú legg ég höfuðáherslu á að
kynna þessa nýju aðferð til að búa
til ný íslensk handrit og sjónræna
þáttinn við myndlist, ég vil ekki
flækja þetta allt of mikið. Mikil-
vægt er að hafa í huga eftirfarandi
frásögn:
Einu sinni var maður, hvort
hann rauk út úr húsi veit ég ekki
en hann uppgötvaði bragarhátt-
inn. Nokkram öldum fyrr eða síð-
ar kom annar maður, og hvort
hann rauk út úr húsi í ofsabræði
veit ég ekki, en hann uppgötvaði
tónháttinn. En ég veit það vegna
þess að ég var sjálfur viðstaddur
og til frásagnar um að sá maður
sem þú ert að tala við núna rauk út
úr húsi í ofsabræði og frávita af
reiði og uppgötvaði sjónháttinn,
sem ég held að sé undirstaðan að
öllum mínum pælingum. Ég er að
vísu hrifnari af notkun fleirtölu-
myndarinnar sjónhættir. Ég er
meira geftnn fyrir að tala og
hugsa í fleirtölu, þótt stundum sé
eintalan alveg brúkleg til að út-
skýra hluti á einfaldan hátt. En til-
veran er ekki síst í fleirtölu:
Heimur af heimi og heimur um
heim, frá heimi, til heims. Heimur
í heimi og heimur upp úr heimi og
heimur ofan í heimi og heimur hjá
heimi. Heimur undan heimi og
heimur aftan í heim og heimur
upp undir heim og heimur ofan
frá heimi og heimur og heimur
o.s.frv.
Sjónþing Bjama er opið kl.
14-18 alla daga og stendur öllum
opið, til fróðleiks, visku, vísyndis
og viðskipta. BE
Kristinn E. Hrafnsson við verkið Röst. I verkinu segist hann fýrst og fremst
vera að tefla saman andstæðum; ströngu dökku formi og leikandi hringformi.
Þetta em abstrakt staðir uppi á vegg. Mynd: Jim Smart.
Afangastaðir
Kristinn E. Hrafnsson: Yerkin eru niðurstaða skoðunar og
skilgreiningar á náttúrunni
-Yfirskrift sýningar minnar
sem nú stendur yfir á Kjarvals-
stöðum er Staðir vegna þess að
hver einasti skúlptúr er staður út
af fyrir sig, afmörkun á ákveðnu
rými. Höggmyndir marka
ákveðna staði í rými sem við
staðnæmumst við, virðum fyrir
okkur, einhverskonar áningar-
staðir, segir Kristinn E. Hrafns-
son myndhöggvari um rýmis-
verkin á fyrstu einkasýningu
sinni.
-Meginþemu sýningarinnar
era þrjú: Orkan, tíminn og rýmið.
Það er mjög nærtækt sem íslend-
ingur að fjalla um orkuna, hún er
svo nátengd umhverfi okkar.
Jarðorkan og krafturinn í eldgos-
um og landrekið hefiir áhrif á líf
okkar. Við nýtum okkur einnig
þessa orku. Ég fór á sýninguna á
verkum Kjarvals hér í húsinu og
uppgötvaði þá að hann er að fjalla
um það sama og ég. Landið, ork-
una og rýmið frá hinu stærsta til
hins smæsta. Ég nálgast viðfangs-
efnið frá öðra sjónarhomi, en það
var skemmtilegt að finna þennan
skyldleika með okkur.
Myndlist er að mínu mati
fyrst og ffernst afrakstur hugsunar
og á þess vegna samleið með
heimspeki og vísindum. Allar
þessar greinar fjalla um náttúrana
og reyna að skilja hana. Verkin
era niðurstaða skoðunar og skil-
greiningar á náttúrunni. Fagur-
fræði skiptir einnig máli. Ég legg
einatt fagurfræðilegt mat á verk
mín áður en ég skila þeim af mér.
Astæða þess að þijú verkanna eru
tileinkuð Heidegger er sú að hann
skrifaði bók um listina og rýmið.
Fyrir mig var það mikil opinber-
un að lesa hana. Ég öðlaðist nýjan
skilning á rými og hvaða sann-
leikur opinberast í þvi. Það er þó
alls engin forsenda fyrir menn að
hafa lesið Heidegger áður en þeir
sjá sýninguna. Naíhgiftir skipta
miklu máli, þær er lokapunktur á
verkinu fyrir mig en upphafs-
punktur fyrir áhorfandann.
Sýningu Kristins á Kjarvals-
stöðum lýkur á sunnudag, hún er
opin daglega kl. 11 -19. BE
Föstudagur 28 september 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 21