Dagblaðið Vísir - DV - 13.07.1999, Blaðsíða 13

ÞRIÐJUDAGUR 13. JÚLÍ 1999
13
Göfgar vinnan
manninn?
„Svo svíkur þetta fólk grimmt og galið undan skatti en nýtir sér engu að
síður þá samfélagsþjónustu sem almennir launþegar halda uppi,“ segir
Ásta m.a. í hugleiðingum sínum um samfélagið og nútímann.
Flestallir íslendingar
eru sammála um að
Halldór Laxness sé einn
besti rithöfundur okkar.
Laxness skapaði persón-
ur sem við finnum til
samkenndar með.
Hversdagshetjur eins og
Bjart í Sumarhúsum, fá-
tækan bónda, og Sölku
Völku fiskverkunar-
konu sem strituðu í
sveita síns andlits og
gáfust aldrei upp en
höfðu þó varla tU hnífs
og skeiðar.
Við vitum að íslend-
ingar eru tiltölulega ný-
búnir að koma sér yfir
fátækramörkin með
dugnaði og Marshall-
hjálp. Þess vegna er það undarlegt
að synir og dætur Bjarts og Sölku
Völku vilji frekar sitja á rassinum
heima hjá sér á hvers kyns bótum
en að dýfa hendi í kalt vatn. Hvem-
ig stendur á því að þaö er ekkert til
jafnhallærislegt og heiðarleg vinna?
Er þessi kynslóð, mín kynslóð,
svona miklu lélegri að upplagi en for-
verar okkar? Erum við bara orðin
svona góðu vön? Eða nennum við ein-
faldlega ekki að vinna fyrir okkur?
Samfélagið og grundvöllurinn
Nú búum við í tæknivæddu sam-
félagi sem auðveldar
okkur störfin og tek-
ur þau jafnvel frá
okkur. Þvi verður
hins vegar ekki neit-
að að það vantar
iðulega fólk í fisk úti
á landi og þær stöð-
ur eru mannaðar
með erlendu vinnu-
afli því við, íslend-
ingarnir, viljum
ekki sjá þær. Samt
liggur það fullkom-
lega ljóst fyrir að ef
enginn veiðir fisk-
inn og ef enginn
vinnur hann þá
væri enginn Há-
skóli, engin leikhús,
engin kaffihús. Það
væri ekki neitt fyrir neinn. Launin
i þessum grundvallaratvinnugeira
landsins eru fáránleg. Launin fyrir
það að passa, mennta og móta börn-
in okkar em fáránleg. Og svo mætti
lengi telja.
Hvernig á nokkur
manneskja að fást
i grundvallarstörf
þegar lágmarks-
lífsgæði nú til dags
felast í risaeinbýl-
ishúsi, upphækk-
uðum jeppa sem er
aðeins keyrður
innanbæjar og
rándýrum tusku-
druslum? Ef ein-
hver neitar að
taka þátt í „rottu-
kapphlaupinu" og sendir bamið í
Hagkaupsfótum í skólann þá er það
lagt í einelti.
Af hverju ekki ég?
Tekjumar verða því að vera góð-
ar. Og hveijir græða mest? Ekki
þeir sem vinna mest. Alls konar
brask virðist vera afskaplega gróða-
vænlegt. Þú þarft ekkert að geta,
ekkert að kunna. Þú þarft ekkert að
hafa til brunns að bera og getur
samt orðið ógeðslega ríkur. Hljóm-
ar vel. Við sjáum þetta fólk á götum
borgarinnar í flottu fótunum á
flottu bilunum og hugsum: Af
hverju ekki ég? Af því að þú þarft
líka að vera fæddur í rétta fjöl-
skyldu, þú þarft svona frekar að
hafa rétt kyn og þú þarft alveg ör-
ugglega að hafa réttu samböndin.
Svo svíkur þetta fólk grimmt og ga-
lið undan skatti en nýtir sér engu
að síðúr þá samfélagsþjónustu sem
almennir launþegar halda uppi.
Rétt sambönd
Það er hægt að græða löglega. í
spilakössunum og i lottóinu en flest-
ir nota það trikk að vinna sem
mesta yfirvinnu. ísland hefur flesta
yfirvinnutíma í heiminum og
minnstu framleiðnina. Best er þó að
koma sér fyrir í mjúkum embættis-
mannastól. Til þess þarf reyndar
rétt pólítísk sambönd. Launin þar
eru ekki jafngóð og í einkageiranum
eða braskinu og það er alveg ómögu-
legt að svíkja undan skatti en bit-
lingarnir eru þeim mun fleiri. Þetta
háa kaup er réttlætt með þeirri
ábyrgð sem fylgir starfinu en þegar
til kastanna kemur þá þarf aldrei að
sæta ábyrgðinni. Menn hafa verið
neyddir til að segja upp störfum sín-
um ef þeir eru fyrir en fá þá góðan
starfslokasamning og öll réttindi. En
menn sem klúðra málum algjörlega
eða ljúga að Alþingi og þjóðinni sitja
sem fastast í sinum embættum. Ekki
slæmt.
Til hvers?
Og þegar verkalýðurinn fer í
verkfall og sveltur, þá heldur emb-
ættismannastéttin áfram að vinna
og fær síðan mestu launahækkun-
ina því launahækkanir eru alltaf í
prósentum. Bilið eykst, jafnt og
þétt.
Svo það er kannski ekki að furða
að hinn vinnandi maður líti einn
daginn upp frá verki sínum og
hugsi: Til hvers? Er þá ekki skyn-
samlegra að sitja heima hjá sér á
bótum? Ef gnmnurinn gefur sig þá
fellur toppurinn líka.
Ásta Svavarsdóttir
Kjallarinn
Ásta
Svavarsdóttir
bókmenntafræðingur
„Þess vegna er það undarlegt að
synir og dætur Bjarts og Sölku
Völku vilji frekar sitja á rassinum
heima hjá sér á hvers kyns bót-
um en að dýfa hendi í kalt vatn.
Hvernig stendur á því að það er
ekkert til jafnhallærislegt og
heiðarleg vinnaV
Gagnrýnin samstaða
Allir sem hafa fengist við að tefla
vita að á taflborðinu gilda ákveðnar
leikreglur. Skák er göfug iþrótt sem
eigi varð til á einum mannsaldri.
Hún þróaðist um margra alda skeið
þar til hún náði þeirri fullkomnun
sem við þekkjum. Mismunandi
manngangur gerir taflið flókið og
skemmtilegt. Breytumar eru nánast
óendanlegar. Peðin komast áfram
þótt hægt fari. Þau mega aðeins
ganga beint áfram og drepa á ská.
Hinir hærra settu geta sumir tekið
lengri skref en hreyfingar þeirra eru
þó takmörkunum háðar. Eiginleik-
amir em líka misjafnir. Kóngurinn
getur t.d. aðeins tekið stutt skref
meðan drottningin þeysir þvers og
kruss. Manngangurinn er í fóstum
skorðum. Hver stétt hefur sitt svig-
rúm, sitt göngulag.
Allt vald spillir, gjörspillir
Á skákborði lífsins gilda líka
ákveðnar reglur. Þannig er það í það
minnsta í þroskuðum samfélögum.
Leikreglur eru til þess að hamla
gegn ringulreið og skapa öryggi. Það
er eitt af höfuðeinkennum mann-
skepnunnar að hún reynir sífellt að
koma reglu á óregluna, gera kosmos
úr kaos. Maðurinn er skapandi vera.
Vegurinn frá ringulreið til reglu er
hins vegar þymum stráður. Stærsta
hindrunin í veginum er maðurinn
sjálfur í breyskleika sínum. Maður-
inn á mjög erfitt með að höndla vald.
Sagt hefur verið: Allt vald spillir, al-
gjört vald gjörspillir. Það liggur sam-
kvæmt þessu í manninum sjálfum að
hann getur ekki höndlað mikið vald,
sama hver á í hlut.
Líklega gildir það sama um auð
og völd. Máltækið segir að margur
verði af aurum api og því mætti
segja í sama dúr: Margur verður af
valdi vondur. Vald er margslungið
fyrirbrigði. Hvað-
an kemur valdið?
Sumir segja að
það komi að ofan
eins og t.d. Sál frá
Tarsus - alias
Páll postuli í bréfi
sínu til Rómveija.
í samtímanum er
í tísku að tala um
grasrótina og
samkvæmt þeirri hugsun kemur
valdið að neðan, frá kjósendum sem
tjá sig með atkvæði sínu. í sumum
tilfellum má segja að valdið komi
innan frá. Sumir hafa í sér fólgið
einhvers konar vald sem skín út úr
persónunni og öllu fasi hennar. Og
kannski er hér komin formúlan að
valdinu: Valdið er eins og kross-
táknið sem hefur lóðrétta línu og lá-
rétta. Valdið kemur að ofan, að neð-
an (lóðrétt) og innan frá (lárétt).
Valdið er samkvæmt þessu þríeitt
„Maðurinn á mjög erfitt með að
höndla vald. Sagt hefur verið: Allt
vald spillir, algjört vald gjörspillir.
Það liggur samkvæmt þessu í
manninum sjálfum að hann getur
ekki höndlað mikið vald..."
þar sem jafnvægi þarf
að ríkja og virðing
eins og hjá hinni
heilögu þrenningu.
Erum eins og tröll
í tangó
Manngangurinn á
taflborði mannlífsins
fer að einhverju leyti
eftir stjómarfari og
siðferðisvitund ein-
staklinga sem valdinu
beita. í lýðræðisþjóð-
félagi eins og við vilj-
um gjarnan skilgreina
íslenskt þjóðfélag
gilda ákveðnar reglur.
Samt er það svo að við
íslendingar eram
gjaman eins og tröll í
tangó. Við kunnum
ekki sporin eða erum illa þjálfuð og
leyfum okkur þar af leiðandi að stíga
á tærnar á öðrum og gefa olnboga-
skot á dansgólfinu. Eða erum við
kannski svo heymarsljó að við heyr-
um ekki í hljómsveitinni og dönsum
því eins og við höldum að eigi að
dansa, dönsum á eigin forsendum og
gefum lögum og reglum langt nef?
Að fara í fýlu af minnsta tilefni
Ein af grundvallarreglum í þrosk-
uðu lýðræðissamfélagi er reglan um
gagnrýna samstöðu. Hún gengur út
frá jafnvægi tveggja afla. Maður þol-
ir öðrum að hafa aðra skoðun og er
tilbúinn til þess að verja þann
heilaga rétt einstaklingsins. Þar sem
gagnrýnin samstaða ríkir er minni
hætta á að menn skrúf-
ist upp í einhvers konar
sjálfsréttlætingu sem
hefur sig yflr gagnrýni
annarra, fer sinu fram,
segir síðan: „Af því
bara“ eða: „Ég ræð“,
Gagnrýnin samstaða
krefst þroskaðs skilnings
á lýðræði og vUja tU þess
að unna öðmm þess að
hafa aðra skoðun án þess
að fara i fylu af minnsta
tUefni. Gagnrýnin sam-
staða heldur þjóðfélag-
inu saman og leiðir það
fram á veginn tU meiri
og dýpri þroska. Um
gagnrýnina sagði ein-
hver: Unnt er að sleppa
við gagnrýni með því að
segja ekki neitt, gera
ekki neitt og vera ekki neitt. HeUög
skylda manna í lýðræðissamfélagi er
að sýna samstöðu, þola að sitja við
sama borð með öðrum en bljúgum já-
mönnum, en ef menn verða vondir og
láta þykkjuna í ljós (og það mega
menn vissulega gera) þá hafa þeir
sinn heUaga rétt sem felst í því - að
gagnrýna!
Gagnrýnin samstaða er ein af
grundvaUarreglunum í lýðræðis-
þjóðfélagi. Samstaða án gagnrýni er
undirlægjusamstaða, hálfvolg,
ólystug og óverjandi. Gagnrýni án
samstöðu er sundrandi, eyðUeggj-
andi og óþolandi. Gagnrýnin sam-
staða er hugtakapar sem eigi má í
sundur skilja.
Örn Bárður Jónsson
Kjallarinn
Orn Bárður
Jónsson
prestur og
fræðslufulltrúi
Með og
á móti
Var nauðsynlegt að hækka
fargjöld SVR?
Meirihluti stjórnar SVR hefur sam-
þykkt hækkun fargjalda. Nýja gjald-
skráin tók gildi í síöustu viku.
Hækkunin
nauðsynleg
Hækkun nú er nauðsynleg af
mörgum sökum. Gjaldskránni
hefur ekki verið breytt í tæp fjög-
ur ár. Þjónustusvæðið SVR hefur
stækkað á
þessum tíma
og rekstrar-
kostnaður
hækkað. Sé
miðað við
launavísitölu á
þessum tíma
hefur hún
hækkað um 28
prósent og
laun vega
þungt í rekstri
Helgi Pétursson,
formaður stjórnar
Strætisvagna
Reykjavíkur.
SVR.
Til viðbótar kemur skýr ósk
samstarfsaðila okkar hjá Al-
menningsvögnum að samræma
gjaldskrá fyrirtækjanna en stað-
greitt fargjald þeirra hefur lengi
verið 150 kr. Skilgreindir hópar,
unglingar, aldraðir og öryrkjar
njóta áfram sérkjara hjá SVR.
Meðlag Reykjavíkurborgar
með rekstri SVR i ár er 510 millj-
ónir króna og það gefur augaleið
að um hækkun á því framlagi
getur ekki orðið nema dregið sé
saman á öðrum sviðum eða
skattar hækkaðir, sem stendur
ekki til.
Fram undan er hins vegar
mikið verk: Nauðsynlegt er að
leita allra leiða til þess að auka
forgang almenningssamgangna á
höfuðborgarsvæðinu til þess að
gera þær að enn betri valkosti og
eins þarf að móta stefnu til fram-
tíðar um almenningssamgöngur
og þátt ríkisvaldsins í þeim.
Óðaverð-
bólga í
Reykjavík?
Fargjaldahækkun R-listans er
svo mikil að halda mætti að óða-
verðbólga ríkti í Reykjavík. Al-
menn fargjöld hækka um 25 pró-
sent, fargjöld
bama, öryrkja
og aldraðra
um 20 prósent
og græna kort-
ið um 15 pró-
sent. Stað-
greiðslufar-
gjald unglinga
er þurrkað út
með einu
pennastriki og
almennt ung-
lingafargjald
hækkar því um 150 prósent.
Hækkunin er langt umfram
verðlagsþróun en frá síðustu
fargjaldahækkun hefur vísitala
neysluverðs einungis hækkað
um 7,9 prósent.
Ekkert annað opinbert
fyrirtæki hefúr leyft sér að skella
slíkri hækkun á viðskiptavini
sína á sama tíma og önnur
fyrirtæki, verkalýðshreyflng og
stjómvöld leggjast á eitt um að
halda verðlagi niðri.
R-listinn ver hækkunina með
því að benda á hækkun launa og
fækkun farþega. Sambærilegar
og jafnvel meiri launahækkanir
hafa orðið hjá flestum öðrum
fyrirtækjum án þess að þau
hækki vöruverð sitt svo mikið.
Þá er það undarleg félagshyggja
hjá R-listanum að láta
farþegafækkunina koma verst
niður á þeim farþegum, sem enn
halda tryggð við fyrirtækið, með
því að stórhækka fargjöld
þeirra.
Kjartan
Magnússon, fulKrúi
minnihlutans í
stjórn SVR.