Frjáls verslun - 01.04.1962, Blaðsíða 34

Oscar Clausen:
Frá grossera-verzluninni
í Reykjavík
Eftir miðja öldina sem leið eða 18.04, — árið
sem verzlunin var gefin frjáls á íslandi — var svo
ástatt í Kevkjavík, að þar voru 14 verzlanir, en
aðeins 5 þeirra áttu innlcndir menn, hinar !) voru
útlendar. Tveir útlendu kaupmannanna voru ætt-
aðir sunnan úr Slésvík, en það voru þeir Peter
Christian Knudtzon og Carl Franz Siemsen kaup-
maður og konsúll. Þessir kaupmenn ráku þá stærstu
verzlanirnar í höfuðstaðnum um áratugi og voru
báðir efnaðir menn og velmetnir, sem settu svip
sinn á bæjarfélagið. — Hinn fyrrnefndi, Knudtzon,
sem hér verður sagt nokkuð frá, dvaldi þó aðeins
hér á landi á sumrin, en var hér aldrei búsettur.
Verzlun hans, sem kölluð var grossera-verzlunin í
daglegu tali, var því hrein selstöðuverzlun, sem
saup til sín verzlunarhagnaðinn til Danmerkur, þó
að eigandi hennar léti hinsvegar ýmislegt gott af
sér leiða, fram yfir skyldu sína, eins og sagt verð-
ur frá hér á eftir. — Siemsen konsúll var giftur
íslenzkri konu og búsettur hér í bæ, merkur maður
og duglegur, sem vert væri að minnast í Frjálsri
Verzlun við tækifæri.
Grosseri Knudtzon var fæddur árið 178!) suður
í Slésvík, sem þá laut Danakonungi, og hafði hann
því réttindi til verzlunar innan Danaveldis eftir
að verzlunin á íslandi var gefin frjáls fyrir alla
þegna Dana 178.8, en ekki aðra. — Þegar Knudt-
zon var 25 ára gamall, eignaðist hann stóra verzl-
un í Reykjavík með þeim hætti, að tengdafaðir
hans, ríki Thomsen eða Norðborgar-Thomsen frá
Norðborg á Als, afhenti honum verzlun sína í
Reykjavík í heimanmund með dóttur sinni, eins
og nánar verður sagt frá hér á eftir. — Knudtzon
var mikilhæfur maður, hagsýnn og duglegur, og
komst ungur til metorða í kóngsins Kaupinhöfn.
Þannig sat hann á stéttaþinginu í Hróarskeldu
1848, og var lengi bæjarfulltrúi í Kaupmannahöfn
Hér á landi var Knudtzon vinsæll og varð vel til
viðski])ta sakir prúðmannlegrar framkomu, en hags-
muna sinna mun hann áreiðanlega hafa gætt með
árvekni. Hann varð því forríkur maður, máske
ríkastur allra íslenzkra kaupmanna á sinni tíð. —
Hann og síðar sonur hans réðu vfir svo að segja
allri verzluninni í Faxaflóa nærri alla síðastliðna
um á meðan efnahagur þeirra er
þröngur.
Mjög er almennt, að t. d. botn-
vörpuskip græða annað árið, og
gætu þá grynnt á skuldum, ef arð-
urinn væri ekki af þcim tekinn,
en tapa svo hitt árið.
Það árið, sem þau græða, verða
þau eftir skattalögum vorum að
greiða háan skatt. En ekkert er
greitt til baka, þótt útgerð þessi
tapi hitt árið. Þegar um jafnóviss-
an atvinnuveg er að ræða, mundi
það vera sanngjarnt að byggja
skattgreiðslu slíks atvinnuvegar
eftir meðaltalsarði t. d. síðustu 5
áranna.
En örðugt mun vera að koma
þeirri aðferð við nú, af því að eigi
er hægt að byggja á ástandi því,
sem verið hefir síðustu árin.
En augljóst er það mörgum, að
sá atvinnuvegur er illa staddur, og
þolir j)ví ekki háa beina skatta,
umfram tolla, sem hvíla á flestu,
sem hann notar.
Hins vegar getur verzlunin í
mörgum tilfelluni velt sköttunum
yfir á almenning, eins og reynslan
er í öðrum löndum, og gert tekju-
skattinn þar mcð að óbeinum
skatti.
Beinu skatta fyrirkomulagið í
stórum stíl er tiltölulega ungt, og
munu Bandaríkin hafa gengið á
undan með að innleiða |)að, vegna
hins afarmikla auðs, sem safnazt
hefur á einstakar hendur í því
100 millj. íbúa landi. Þar var
ástæða til að hafa beina skatta,
þar sem auðurinn var orðinn svo
mikill, að hann nam meiru en því,
sem útheimtist til þess, að at-
vinnufyrirtækin ættu sig sjálf og
nauðsynlegt rekstrarfé.
34
FRJÁLS VERZLUN