Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1971, Blaðsíða 10

Á nýja árinu kom Dail sam-
an til fundar á la-un. Þetta var
akiljanlega til trafala, að þing-
ið gat ekki farið fram í heyr-
anda hljóði. Miðisumars var kos
ið til þings fyrir sýslumar sex
(Ulster) og sem líklegt mátti
tefja fóru sambandsmenn út úr
kosningunni með mikinn meiri
hluta, þar sem lýðveldismenn
eða þjóðveldismenn fengu að-
eins 12 fulltrúa kosna. Þó náði
de Valera kosningu í Syðri
Down, Collins í Armagh og
Arthur Griffith í Fermagh Tyr
one. í sama mánuði áttu þeir
leynifund með sér, de Val-
era og Sir Graig, fóru eins og
(kettir í kringum heitan graut,
en báðir á því, að ekki mætti
skipta Ulster. Al'lan. þennan
tíma hafði de Valera farið
huldu höfði og otft sloppið nauð
U'glega að lemda ekki á ný í
fangelsi og kunni maóur manni
að segja frá furðulegum undan
komuleiðum hans, en nú brá
svo við, að hann var sóttur inn
á heimili sitt, beittur hörðu og
sendur til Bridewell í fangelsi.
En fljótt skipast veður í lofti,
því fangelisvistin stóð ekki
nema sólarhring, þá var hon-
um, sjálfum til mikillar furðu,
jafn snögglega sleppt úr haldi
og sagt að fara hvert á land
sem hann vildi.
LEITAÐ SÁTTA
Þetta var Wkast aprílgabbi,
þangað til á daginn kom, að
Lloyd George var að bregða
fyrir sig betra fætinum og taka
sinnaskiptum í írlandsmálun-
um. Tveimur dögum síðar kom
skýringin. Lloyd George viður-
kenndi nú de Valera í bréfi
skilyrðislaust sem foringja
sunnanmanna eða margfalds
meirihluta þeirra.
Upp frá þeirri stundu þurfti
hann ekki að fara huldu höfði,
heldur gat nú sett upp skrif-
stofu sina í Mansion House og
þangað stefndi hann Sir Midle
ton til sin og fól honum meðal
göngu um vopnahléssamninga
við LJoyd George.
1L júli lauk vopnaviðskipt-
um og daginn eftir fór de Val-
era til London á fund brezka
forsætisráðherrans. Fundurinn
fór út um þúfur vegna tregðu
de Valera til að sverja konungi
hollustueið og hann lét hvergi
toilbug á sér finna hvað Iýð
veldið áhrærði. Útkoman var
að stefnt var að áíramhaldandi
viðræðum, en de Valera varð
hins vegar bráðlega Ijóst, að
hann gæti hvorki né vildi taka
þátt í þessum hráskinnsleik.
Niðurstaðan varð sú, að hann
dró sig í hlé, en viðsemjendur
voru tilnefndir undir forsæti
Collins, Griffith, Robert Bart-
on, Eamon Duggan og George
Gavan Duffy með Erskine
Childers sem nefndarritara.
Samninganefndinni var uppá
lagt að henni bæri að senda
réttan texta áður en undirskrif
aður yrði til Dublin og bíða
svars.
Samninganefndirnar, írska og
brezka, hittust 11. október og
íram undir áramót stóðu sam-
komulagsumleitanir, þótt öllum
imætti Ijóst vera að Bretar
væru ófúsir til viðræðna um
íkrýningaratriði, hoilustueið-
inn og yfirleitt tregir til að
þóknast írskum hagsmunum.
Eins varð það með hverjum
degi ljósara, að brezkir hags-
munir fóru ekki saman, og dró
til sundurlyndis með þeim svo
brezku ráðherramir voru ekki
lengur eindregnir í tillögum stn
un. Þá brá Iáoyd George á sín
ráð og barði striðsbumbun a
óspart ýmist eða lofaði gulli og
grænum skógum og tólkst á
þriggja daga fundi að fá Irana
til undirskrifta, falla frá and-
stöðu viið hollustueiðinn og
sætta siig við sambandsríkja-
forrn líkt og Canada fyrr og
meira að segja að þurfa ekki
að bera uppkastið undir stjórn
sina, heldur þingmeirihlu.ta ein
an.
De Valera las friðarskiimál-
ana í kvöldblaðinu Evening
Mail 6. desember og var hon-
um Ijóst að frar höfðu farið
halloka fyrir Lloyd George og
ráðherrum hans.
SAMÞVKKT
Dail samþykktí samnin'ginm
7. janúar með 64 atkvæðum
gegn 57. Að atkvæðatalningu
lokinni reis de Valera á fætur
og tók orðið. Honum svall móð
ur í brjósti, viðurkenndi að
visu að Dail hefði samþykkt
samniingtnn en engu afsalað sér
gagnvart lýðveldinu. Það hefði
verið stofnað af írsku þjóðinni
og aðeins háð írstkri þjóð. Dail
væri eftir sem áður lögleg um-
boðsstjórn, en Dail hróflaði
ekki við lýðveldinu, aðeins
stjórnarformi. Collins hélt karl
mannlega og einarða ræðu.
(Það var hann sem hafði sagt
við kunningja simn eftir undir-
skriftimar. 1 dag undirritaði ég
minn eigin dauðadóm!) Loks
hvatti de Valera þá sem höfðu
greitt atkvæði gegn samningn-
um að finna sig á morgun en
loks þegar fundi var frestað
yfirbugaði geðshræringin
hann. Fundargerðin segir sög-
una:
„Ég vil láta það verða sið-
ustu orð mán hér, að við höfum
barizt af sæmd í f jögur ár og
haldið uppi álitlegum aga á öll
um sviðum í þjóðlífinu. Allur
heimurtnn horfir á okkur á
þessari stundL“
SÉÐ FKAM Á
SUNDURLYNDI
Heimurinn horfir til okkar,
— lengra komst forsetinn
ekki, honum varð orðtfall af
geðshræringu.
Nú leið að þeim tkna að
kjósa átti og fulltrúar þing-
flokksins 'komu saman til að
kjósa framkvœmdastjórn. De
Valera var kosinn forseti sem
fyrr, Stack, Burgha og frú
Mary Mac Swiney til vara. Vik
um saman fór de Valera um
þvert og endilangt landið og
brýndi það fyrir mönnum að
miklu varðaði hverja afstöðu
menn tækju til hollustueiðsins,
honum yrði ekki á glæ kastað
eins og hverju öðru ónýtu
plaggi ef menn snerust þannig
vlð. Hann væri bindandi og
mikið blóð hlyti að renna áðair
hann yrði ieystur, þeirra eigið
og landa þeirra, jafnvel margra
stjórnarmanna, þess vegna
bæri hverjum einasta að vera
vel á verði. Margir tóku orð
hans svo að hann vaeri að
hvetja til borgarastyrjaldar,
en orð hans voru varnaðarorð,
hvatning til fullrar varúöar,
þótt misskilja mætti, likt og
„Irish Independent" en þessu
svaraði de Valera sem ilikvittmi
af blaðsins hálfu. „Ég hef
þvert á móti hvatt menn til að
setja sér stefnu með varúð, eið
urinn verður ekki aftur tekinn.
Collins vissi að Bretum var
innan handar að grípa til
vopna að nýju og ChurehiM
haftB sent fconum varnaðarorw
fyrir ársþing Sinn Fein, að
stofoun lýðveldis á Irlandi
myndi ikosta ófrið við Breta.
Þessar hótanir voru áhrifa-
meiri Ærá Griffith og Ooliins en
min orð,“ sagði de Valera.
Nú bættist það við að í marz
krafðust andstæðingar sam-
komulagsins, herforingjar eins
og Rory O'Connor, að herinn
boðaði til stefnu þrátt fyrir að
þar lægi við blátt bann stjóm-
arinnar. Hér bættist við að her
stjómin sat í sama húsi og
fl'okksstjórn de Valera í Suf-
folkstræti 23 svo spilin virtust
saamilega stokkuð. En sannleik
urinn var sá, að de Valera forð
aðist öll beta eða óbein af-
skipti af hermálum og vissi
sáralítið um ’hernaðaraðgerðir.
Það knm honmm þess vegna al-
gjörlega á óvart þegar frtíiiðar
höfðu búið um siig 14. apríl í
„Fjórréttinum." (Four Courts).
Til vopnaviðskipta hafði kom
ið miilli íra tanbyrðis á nofkkr-
de Valera, forseti, á fullorðinsárum.
SJÁLFSÆVISAGA FORSETA
FJÓRTÁN SINNUM
í FANGELSI
Síðari hluti.
Eftir Lárus Sigurbjörnsson.
25. apríl 1971
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS