Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1973, Blaðsíða 6

Það var mjög kalt í Odessa.
Við ókum á hverjum morgni í
vagni yfir steinbrúna til flug-
vallarins, og biðum, loppnir af
kulda, eftir stóru, gráu fugl-
unum, sem renndu sér yf-
ir völlinn. En báða fyrstu dag-
ana, þegar við vorum í þann
veginn að stiga upp i flugvél-
ina, kom boð um, að það væri
ekki flugveður, þokan yf-
ir Svartahafinu dimm eða of
lágskýjað, og við hurfum aft-
ur upp í stóran, skrölt-
andi flutningavagninn og ók-
um aftur yfir steinbrúna til
herbúðanna.
Herbúðirnar voru mjög stór-
ar og óhreinar og ekki vant-
aði lúsina. Við húktum ýmist á
gólfinu eða höUuðum okkur yf-
ir þrístrend borðin og spiluð-
um Sjötíu og fjögur, eða þá
við sungum og biðum eftir
tækifæri til að komast gegnum
múrinn. f búðunum voru marg-
ir hermenn, sem biðu, og eng-
inn mátti fara inn í borgina.
Fyrstu tvo dagana höfðum við
reynt án árangurs að smjúga í
gegn. >eir höfðu gripið okkur,
og í refsingarskyni urðum við
að draga þessar stóru heitu
kaffikönnur og standa í brauð
flutningum. Hj'á okkur stóð
maður í ágætri loðklápu, sett-
ur þarna við hina svokölluðu
herlínu, gjaldkeri eða talna-
meistari, og taldi af nákvæmni,
svo að ekkert brauð yrði und-
an dregið, og við hugsuðum að
talnameistari ætti ekki skylt
við útborgom, hjeld'ur sögmiina að
telja. Himinninn yfir Odessa var
stöðugt þokufullur og dimmur
og verðirnir gengu fram og aft
ur meðfram dökkum skitugum
búðamúrnum.
Á þriðja degi biðum við
þangað til dimmt var orðið,
gengum að stóra hlliðinu, og
þegar vörðurinn stöðvaði okk
ur, sögðum við „boð Seltsch-
ini“, og hann leyfði okkur að
halda áfram. Við vorum þrír,
Kurt, Erich og ég, og gengum
i hægðum okkar. Klukkan var
orðin fjögur og þegar orðið
dimmt. Fyrir okkur vakti ekki
annað en komast burt frá þess-
um stóru, svörtu og skítugu
múrum, og nú, þegar við vor-
um sloppnir frá þeim, hefðum
við helzt kosið að vera innan
þeirra. Við höfðum verið átta
vikur í herþjónustu og vorum
®
ÞAÐ VAR í ÓDESSA
SMÁSAGA EFTIR NÓBELSSKÁLDIÐ
HEINRICH BÖLL
,."1æ
ip
iiSæjp
fullir kvíða, en við vissum líka,
að ef við hefðum aftur verið
innan þeirra, hefðum við
örugglega viljað fara út, og þá
hefði það orðið ómögulegt, og
klukkan var ekki nema fjögur,
og við gátum ekki sofið, vegna
lúsanna og söngsins og einnig
af því að við óttuðumst og um
leið vonuðum, að næsta morg-
un kynni að verða gott flug-
veður og að þeir myndu
fljúga með okkur yfir Krím,
þar sem við ættum að deyja.
Við vildum ekki deyja, við vild
um ekki heldur fara til Krím,
en við gátum ekki heldur húkt
allan daginn í þessum skítugu,
dimmu herbúðum, sem lyktuðu
af gervikaffi og þar sem stöð-
ugt var verið að flytja brauð,
sem send voru til vig-
stöðvanna, já stöðugt, og þar
sem talnameistarar í káp-
um, sem voru fyrir vígstöðv-
arnar, stóðu yfir mönnum og
töldu, svo að engu brauði yrði
skotið undan.
Ég veit ekki hvað við vild-
um. Við gengum hægum skref-
um inn í dimma, holótta út-
hverfisgötuna. Milli óupp-
lýstra, hrönlegra húsanna var
nóttin umlukt nokkrum fún-
andi tréstaurum, og á bak við
þá einhvers staðar, virtist vera
autt svæði, autt svæði eins og
heima, þar sem menn höfðu
hugsað sér að leggja götu, gera
skurði og bisa við mælisteng-
ur, en úr götunni varð ekkert,
og menn höfðu kastað þangað
úrgangi, ösku og sorpi,
og grasið óx aftur, þétt, villt
gras, hreinasta illlgresi, og
skiltið „Bannað að kasta úr-
gangi“ sást ekki lengur, af því
að of mikill úrgangur hafði
safnazt fyrir.
Við gengum í hægðum okkar,
því að við höfðum nægan tíma.
í dimmunni mættu okkur her-
menn, sem voru á leið til her-
búðanna, og aðrir komu
frá þeim og drógu okkur uppi.
Við vorum hálf smeykir við
þennan flæking, og hefð-
um helzt kosið að snúa við, en
við vissum það líka, þegar við
kæmum aftur til herbúð-
anna, mundum við verða
örvæntingarfuHír, og þá var
betra að óttast en örvænta inn-
an dökkra, skitugra múranna,
þar sem þeir drögnuðust með
kaffið, voru alltaf að draga
kaffibrúsa og færa til brauð
fyrir herinn, og þar sem talna-
meistarar í fallegum káp-
um hlupu fram og aftur, með-
an við skuQfum af kulda.
Hús til hægri eða vinstri
urðu öðru ihvoru á vegi, frá
þeim stafaði nokkurri skímu,
og við heyrðum raddir, hvellar
og ókunnar, sem vöktu ótta,
kveinandi raddir. Og nú grillti
í upplýstan glugga í dimmunni,
þar var hávaði á ferð, og við
heyrðum hermannaraddir, sem
sungu: „Já, sólin frá Mexíkó“.
Við ýttum á hurðina og geng
um inn: það var heitt og mollu
■legt, og þarna voru hermenn,
átta eða tíu, og margir höfðu
konur hjá sér, og þeir drukku
og sungu, og einn þeirra skelli
hló, þegar við komum inn. Við
vorum ungir og einnig litlir,
minnstir i allri hersveit-
inni. Við vorum í splunkunýj-
um einkennisbúningum og við-
artrefjarnar stungu hendur
okkar og fætur, og nærbuxurn
ar og skyrturnar oMu húðinni
kláða, og ullarpeysumar voru
nýjar og ertandi.
Kurt, sem var minnstur af
okkur, gekk á undan og leit-
aði uppi borð. Hann var lær-
lingur í leðurverksmiðju, og
hann hafði sagt okkur oft,
hvaðan húðirnar kæmu, enda
þótt það væri verzlunarleynd-
armál, og hann hafði meira að
segja sagt okkur hvað þeir
græddu á þeim, þó að það væri
enn meira lej adarmál. Við sett
umst hjá honum.
Bak við búðarborðið birtist
kona, svarthærð og gildvaxin,
góðleg á svip. Hún spurði hvað
við vildum fá að drekka. Við
spurðum á móti, hvað vínið
kostaði, því að við höfðum
heyrt, að allt væri mjög dýrt í
Odessa.
Hún sagði: „Fimm mörk
flaskan,“ og við báðum um
þrjár vínflöskur. Við höfðum
tapað mikilum peningum í Sjö-
tíu og fjögur og skipt afgang-
inum. Hver okkar átti tíu
mörk. Sumir hermannanna
fengu sér mat, þeir átu hveiti-
brauðsneiðar með steiktu kjöti,
sem enn rauk úr, og pylsur,
sem lyktuðu af hvítlauk, nú
fundum við fyrst til þess, að
við vorum hungraðir. Og þeg-
ar konan kom með vínið, spurð
um við, hvað maturinn kostaði.
Hún sagði, að pylsurnar kost
uðu fimm mörk og kjöt með
brauði átta mörk. Hún sagði,
að það væri nýtt svínakjöt, en
við pöntuðum þrjár pyls-
ur. Sumir hermannanna kysstu
konurnar eða tóku þær í faðm
sinn í allra augsýn, og við
vissum ekki hvert við ættum
að renna augunum.
Pylsurnar voru heitar og
feitar, og vínið var gallsúrt.
Þegar við höfðum etið pylsum
ar, vissum við ekki, hvað við
ættum að gera af okkur. Við
höfðum ekkert meira að segja
hver öðrum, í háilfan mánuð
höfðum við legið hlið við hlið
í vagninum og sagt frá öllu.
Kurt hafði verið í leðurverk-
smiðju, Erich kom frá bónda-
bæ, og ég var kominn beint úr
skólanum. Kvíðinn hafði ekki
sagt skiiið við okkur, en okk-
ur var nú ekki lengur kalt . . .
Hermennirnir, sem höfðu
kysst konurnar, spenntu nú á
sig beltin og gengu út með
þeim. Það voru þrjár stúlkur,
þær voru snötrar og kringlu-
leitar, og þær flissuðu og skröf
uðu, en þær hurfu nú með her-
mönnunum sex, ég held þeir
hafi verið sex, áreiðanlega
fimm. Það voru aðeins þeir
ölvuðu, er sungið höfðu: „Já,
sólin frá Mexikó“. Einn þeirra,
sem stóð við afgreiðsluborðið,
stór, Ijóshærður yfirliðþjálfi,
sneri sér nú að okkur og hló.
Ég held að við höfum verið
hljóðlátir og kurteisir við
borðið okkar, með hendumar á
hnjánum, eins og i kennslu-
stund í herbúðunum. Þá sagði
yfiifliðþjálfinn eitthvað við
veitingakonuna, og veitinga-
konan færði okkur hvítan
,,snaps“ í nokkuð stórum glös-
um. „Við verðum nú að skála
við hann,“ sagði Erioh og ýtti
við hnjánum á okkur, og ég, ég
hrópaði lengi: „Herra yfirlið-
þjálfi", þangað til hann tók
eftir þvi, að ég átti við hann,
þá snerti Erich að nýju hné
okkar, við stóðum upp og hróp
uðum einum rómi: „Skál, herra
yfirliðþjálfi." Hinir hermenn-
irnir ráku upp skellihlátur, en
yfirliðþjálfinn lyfti glasi sínu
og hrópaði til okkar á móti:
„Skál, herrar fótgöngu-
liðar . . .“
Snapsinn var sterkur og
beiskur, en hann hitaði okk-
ur, og við hefðum svo sannar-
lega villjað £á annan í viðbót.
Ljóshærði yfirliðþjálfinn gaf
Kurt bendingu að koma. Kurt
gekk til hans og gaf okkur
merki um að koma líka, eftir
að hann hafði skipzt á nokkr-
um orðum við yfirliðþjálfann.
Hann sagði að við værum aul-
ar að hafa ekki peninga með
okkur, við yrðum að setja eitt-
hvað í pant. Og hann spurði
okkur, hvaðan við kæmum og
hvert við ættum að fara, og við
sögðum honum, að við biðum í
herbúðunum og ættum að
fljúga til Krím. Hann varð al-
varlegur á svip og sagði ekki
neitt. Þá spurði ég hann, hvað
við gætum veðsett, og hann
svaraði: allt.
Hér gat maður veðsett allt,
kápu og húfu eða nærbuxur,
úr, lindarpenna.
Við vildum ekki veðsetja
kápurnar, við vorum of hrædd
ir, það var stranglega bannað,
og okkur var líka sárkatt þá
í Odessa. Við tæmdum vasa
okkar: Kurt var með lindar-
penna, ég úr og Erich alveg
nýja smáhandtösku úr ieðri,
sem hann hafði unnið við hlut-
kesti í herbúðunum. Yfir-
liðþjálfinn tók við hlutunum
þrem og spurði veitinga-
konuna, hvað hún vildi gefa
fyrir þá. Hún skoðaði þá í
krók og kring, sagði, að þeir
væru lélegir, og vildi borga
250 mörk, 180 fyrir úrið eitt.
Yfirliðþjálfinn sagði, að það
væri of litið, tvö hundruð og
fimmtíu, en hann bætti því við,
að meira gæfi hún áreiðanlega
ekki fyrir þá, og ef við flygj-
um daginn eftir, ef til vill til
Krim, skipti þetta ekki miklu
máli, og við skyldum ganga að
þessu.
Tveir af hermönnunum, sem
sungið höfðu: „Jlá, sólin frá
Mexíkó“, stóðu upp frá borði
sínu og klöppuðu á öxlina á
yfiriiðþjálfanum, hann kinkaði
kolli til okkar og var þeim
samferða út.
Veitingakonan hafði fengið
mér alla peningana, og ég pant
aði nú fyrir hvem okkar tvo
skammta af svínakjöti með
brauði og stórum snapsi, og við
bættum við okkur tveim
skömmtum af svínakjöti hver
og aftur fengum við okkur
snaps. Kjötið var nýtt og feitt,