Tíminn - 25.11.1989, Blaðsíða 3

Laugardagur 25. nóvember 1989
HELGIN
13
Guðmundur Bernharðsson bjó í 20 ár ásamt konu og börnum í „f járhúsi“ á meðan hann vann að því að yrkja jörðina:
Það er erf itt að
yfirgefa ævistarfið
í dag er gerð útför Guðmundar Bernharðssonar,
fyrrum bónda að Ástúni á Ingjaldssandi, en hann varð
níræður þann 10. nóvember sl. Aðeins örfáum dögum
fyrir andlát hans átti blaðamaður Tímans eftirfarandi
viðtal við hann og beið það birtingar er hann lést.
Guðmundur hafði lifað mikla breytingatíma á langri
ævi. Hann flutti fimm ára gamall að Ingjaldssandi.
Þrítugur hóf hann að byggja nýbýlið Ástún af miklum
myndarskap. Þar byggði hann allt frá grunni og
ræktaði landið af krafti, en Guðmundur hefur alla tíð
haft brennandi áhuga á ræktunarstörfum. Guðmundur
lítur hér yfir farinn veg með blaðamanni Tímans, en
það blað hefur hann keypt í yfir 70 ár.
Bjó í 20 ár
í „fjárhúsinu“
Árið 1925 fór Guðmundur að
búa á Mýrum í Dýrafirði. Á árun-
um 1927-1930 starfaði hann hjá
búnefnd ísafjarðarkaupstaðar.
Vilmundur Jónsson landlæknir var
í forystu fyrir nefndinni, en hún
var sett á stofn vegna þess að á
þessum árum skorti mjólk í
bænum. Árið 1930 hóf Guðmund-
ur búskap á nýbýlisjörðinni Ás-
túni. „Þegar ég kom þangað var
þar hvorki hús né tún. Ég gat
fengið hálfa dagsláttu, en annað
var melur, holt og mosaþembur.
Þetta var auðvitað alltof mikil
bjartsýni. Á þessum tíma var
hvergi hægt að fá jörð. t>að var
annað en núna. Ég fór strax að
huga að því að byggja. Þegar efnið
var komið heim átti ég til 25
krónur. Ég settist á viðarhlaðann
og hugsaði með mér: „Hvaða skoll-
ans fyrirtæki er ég að fara út í?“ En
það þýddi ekkert að velta þessu
fyrir sér. Ég hélt áfram og lét
ekkert buga mig.“
Þetta hlýtur að hafa verið erfitt?
„Þú getur nú rétt ímyndað þér
það. Kreppan kom illa við menn.
Ég átti nokkrar kindur og eina kú.
Sumarið 1929 braust ég við annan
mann með dráttarvél yfir fjallið.
Vorið eftir sáði ég í tíu dagsláttur.
Það var eina von mín að eitthvað
kæmi upp úr því. Sumarið 1930 var
indælt sumar og gróður varð mikill
og ég fékk fóður fyrir skepnurnar
mínar.
Ég reisti fjárhús með tveimur
mænum. í hluta af þessu fjárhúsi
innréttaði ég íbúð og þar bjó ég
ásamt konu minni og börnum í 20
ár. Til mín komu margir bæði
prestar og prelátar. Ásgeir Ás-
geirsson forseti kom meira að segja
og gisti hjá okkur.
Að tuttugu árum liðnum byggði
ég íbúðarhús með hjálp barna
minna. pá varð lífið allt annað.
Hlutirnir fóru að skána upp úr
seinna stríði.
Það slær á mann óhug að hafa
lifað tvær heimsstyrjaldir og allt
það sem þær kenndu manni. í fyrra
stríðinu upplifði ég matarleysi. Ég
var í Núpsskóla 1918. Þá komst
ekkert skip að landi vegna ísa og
það var ekkert til að borða. Frostið
þennan vetur var ægilegt, 35 stig. í
svefnskálanum sem var sofið í var
aldrei hitað upp. Vatnið sem við
bárum inn í húsið gaddfraus. Að
endingu kom bátur að ísskörinni
með mjölvöru. Skólastjórinn séra
Sigtryggur Guðlaugsson treysti sér
ekki til að starfrækja skólann vet-
urinn eftir.
Það var auðvitað erfitt að setja
sig niður á svona útkjálka. Fjöll á
þrjá vegu og sjór á þann fjórða.
Það var mjög erfitt um alla að-
drætti. Maður varð oft að bera
byrðar á bakinu við erfiðar aðstæð-
„Þarna er mitt ævistarf“
Guðmundur bjó í Ástúni til
1972. Hann kenndi í 26 ár við
barnaskólann á Ingjaldssandi.
Guðmundur og Ásvaldur sonur
hans bjuggu félagsbúi frá 1962.
Árið 1969 missti Guðmundur konu
sína Kristínu Jónsdóttur frá
Hnífsdal. Guðmundur talar mjög
fallega um hana. „Mér þótti af-
skaplega vænt um hana. Hún ól
mér sex börn. Eitt þeirra dó við
„Þessi kynslóð, sem nú er að
hverfa undir græna torfu, hefur
átt stærri þátt í því að rækta
upp ísland, en nokkur önnur,“
segir Guðmundur."
(Tímamynd: Árni)
Guðmundur vann að jarðabótum lengst af.
fæðingu. Kristín var skemmtileg
kona. Hún var fræðandi fóstra og
kunni vel að fara með börn. Síðast-
liðin tólf ár hef ég búið með góðri
konu Önnu Sigmundsdóttur frá
Siglufirði og þess vegna hefur ntér
liðið afskaplega vel. Eftir að konan
mín dó var einhver deyfð og drungi
yfir mér. En það breyttist eftir að
ég kynntist Önnu. Hennar börn
eru mér afar góð og mín börn bera
hana á höndum sér. Þetta er minn
gleðiauki í dag.“
Ásvaldur sonur Guðmundar hef-
ur fram að þessu búið í Ástúni.
Guðmundur segist ekki vita hversu
lengi verði búið þar.
Finnst þér erfitt að sætta þig við
að búskapur leggist af?
„Já, það er dálítið erfitt, en ég
verð bara að sætta mig við þaö,“
segir Guðmundur og sýnir blaða-
manni ljósmynd af Ástúni sem
honum var færð á afmælisdaginn.
„Þetta byggði ég og þetta ræktaði
ég. Þarna er mitt ævistarf."
í Noregi til að
kynna sér jarðrækt
Guðmundur fór 22 ára gamall til
Noregs til að kynna sér landbúnað
og félagsstarfsemi. „Heima kunni
maður ekkert nema sjómennsku.
Maður var drifinn 15 ára gamall á
sjóinn. Unglingar lærðu ekkert til
landbúnaðar. Það voru engin verk-
færi til. Mér fannst að það væri lítil
framtíð í því að gogga þetta með
ljá upp í fjöltum og annars staðar.“
Guðmundur segist hafa haft gott
af verunni í Noregi. Hann segist að
vísu hafa haft nokkuð vinnuharðan
húsbónda. „Ég kom þangað þreytt-
ur eftir erfitt ferðalag og var sania
dag settur í að moka hálmi út um
op á húsinu þar sem kornið var
þreskt. Húsbóndinn setti kornið í
þreskivélina. Ég reyndi náttúrlega
að láta hálminn ekki safnast upp
hjá mér, en hann herti á sér eftir
því sem ég hamaðist meira. Ég sá
að hann var að reyna hvað ég
dygði. Ég gat náttúrlega ekki
verið þekktur fyrir að gefast upp
strax fyrsta daginn, en varð auðvit-
að steinuppgefinn. Ég var í uilar-
skyrtu og hún var orðin svo þæfð
um kvöldið að ég komst ekki úr
henni, varð að fá félaga minn til að
skera utan hana af mér.
Þessi norski húsbóndi niinn var
32 ára þegarég kynntist honum, en
var þá þegar kominn með hnýttar
hendur af erfiði. Hann var sýslu-
mannssonur og átti mikið nám að
baki. Hann vann hörðum höndum
að því að yrkja jörðina. Eftir fyrra
stríð var farið að styrkja jarðrækt
í Noregi m.a. vegna þess að það
var matarskortur á stríðsárunum.
Norskir bændur ræktuðu óhemju
mikið á árunum milli 1920-1930. Á
íslandi kom jarðræktarstyrkurinn
árið 1923. Hann hefur átt mestan
þátt í að koma þeirri jarðrækt
áfram sem sumir eru að finna að og
segja að sé allt of mikil. Þessi
kynslóð sem er nú að hverfa undir
græna' torfu hefur átt stærri þátt í
því að rækta upp ísland en nokkur
önnur. Það er gaman til þess að
vita að maður skuli hafa tekið þátt
í þessu stríði."
Síðustu árin hefur Guðmundur
dundað sér við skriftir. Hann hefur
m.a. gefið út tvær bækur, „Smala-_
mennska og ást, sögur og dulrænar
sagnir héðan og heiman" sem kom
út 1984 og „Bærinn í hlíðinni,
ævisaga og menningarsaga“ scm
kom út 1985. „Ég er núna með
sögu í smíðum," sagði Guðmundur
að lokum. -EÓ