Morgunblaðið - 21.06.2009, Blaðsíða 16
Diego Garcia virðist hafa verið fórnarlamb aðstæðna. Fyrst var eyjan nauðsynleg Banda-
ríkjamönnum til að fylgjast með umsvifum Sovétríkjanna á Indlandshafi og var eyjan því
byggð upp hratt á hápunkti kalda stríðsins til að bera gríðarlega flugumferð og einnig til að
veita bandaríska flotanum náttúrulegt lægi. Með slík sjónarmið að leiðarljósi var eyjan leigð
Bandaríkjamönnum til 60 ára, til afnota undir herstöð.
Með falli Berlínarmúrsins 1989 og eftir að kalda stríðinu lauk 1991 með falli Sovétríkj-
anna hefði mikilvægi eyjunnar átt að minnka. Í stað þess varð hún mikilvæg sem stökk-
pallur í Miðausturlönd í Persaflóastríðinu 1990 þegar Írakar voru hraktir út úr Kuwait.
Jókst mikilvægi eyjunnar einnig til muna í baráttu Bandaríkjamanna gegn hryðjuverkum
en hún hefur verið notuð til að nálgast Írak og Afganistan sem og fyrir ólöglega fangaflutn-
inga Bandaríkjahers líkt og Guantanamo. Í stríði Bandaríkjanna gegn hryðjuverkum hafa
fleiri árásir verið gerðar á Afganistan frá Diego Garcia en nokkurri annarri bækistöð hers-
ins.
Talsverð umsvif
Á eyjunni í dag eru um það bil 1700 hermenn og 1500 borgarar sem starfa þar í verktöku
fyrir herinn. Bæði flugherinn og sjóherinn hafa aðstöðu þar og nýtir sjóherinn sér einstaka
lögun eyjunnar en hún er eins og fótspor í laginu með náttúrulegu hafnarstæði. Á Diego
Garcia eru AWACS eftirlitsflugvélar, B52, B1 og B2 sprengjuflugvélar, KC-135 Stratot-
anker og margar fleiri stuðningsvélar og orrustuþotur að auki. Að jafnaði eru einnig 14 her-
skip gerð út frá Diego Garcia.
Diego Garcia
Fótspor Eyjan Diego Garcia er
stærsta eyjan í Chagos Archipe-
lago eyjaklasanum og býður hún
upp á náttúrulegt hafnarstæði og
er að auki ákjósanleg fyrir at-
hafnir bandaríska flughersins.
(Miðbaugur)
INDLANDSHAF
ARABÍUHAF
Indland
M
ad
ag
as
ka
r
Chagos ey jak las inn
Diego
Garcia
Masc
arene
-ey ja
r
Máritíus
Maldives
Seychel les-ey jar
Oman
Yemen
Saudi-Arabía
Eþíópía
Só
m
al
ía
Kenýa
Ta
ns
an
ía
Mó
sa
m
bík
16 Mannréttindi
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ 2009
www.eirberg.is • 569 3100 • Stórhöfða 25
Rafskutlur
-frelsi og nýir möguleikar
Einfaldar í notkun
og hagkvæmar í rekstri
Eftir Ingvar Örn Ingvarsson
ingvarorn@mbl.is
Eyjaklasinn Chagos er talinnhafa verið í byggð frá 1776,einkum stærsta eyjan,Diego Garcia. Eyjuna nam
fólk aðallega frá Afríku og Indlandi.
Upphaflega var eyjan í eigu Frakka
en eftir Napóleonsstríðin, við undir-
skrift friðarsáttmálans í París 1814
milli Frakka annarsvegar og Breta,
Austurríkismanna, Prússa, Rússa,
Svía og nokkurra þýskra ríkja hins-
vegar, var eyjunum úthlutað til Bret-
lands.
Á eyjunum var mikið af pálma-
trjám og varð ræktun þeirra og úr-
vinnsla kókoshnetna helsta lifibrauð
eyjaskeggja. Framleiðsla á kókos-
mjöli og kókosolíu varð svo mikil að á
tímabili voru þrælar fluttir til
eyjanna.
Á þennan hátt leið hálf önnur öld
og eyjarskeggjar þrifust vel á para-
dísareyjunni Diego Garcia. Svo
kvaddi kalda stríðið dyra. Þá urðu
eyjarskeggjar fórnarlömb aðgerða
sem minntu óþyrmilega á hegðan ný-
lenduvelda fyrri alda.
Réttlægri en skjaldbökur
Upp úr 1960 var nýlendustefna
Bretlands að syngja sitt allra síðasta.
Kalda stríðið var í hámarki, Kúbu-
deila, umrót í Tekkóslóvakíu og Víet-
namstríðið varð þess valdandi að um-
svif Bandaríkjamanna jukust
verulega. Bandaríkjamenn sárvant-
aði bækistöð í Indlandshafi. Aðeins
tvær eyjar voru taldar koma til
greina og báðar voru hluti af breska
samveldinu. Upprunalega vildi
bandaríski herinn fá eyjuna Aldabra
sem er hluti Seychelle-eyja en vegna
þess að á eyjunni eru sjaldgæfar
skjaldbökur var búist við kröftugum
mótmælum náttúruverndarsinna í
Bandaríkjunum.
Það varð því úr að Diego Garcia
varð fyrir valinu sem bækistöð
bandaríska hersins í Indlandshafi.
Haft var eftir bandarískum embætt-
2000 kílómetra leið. Íbúum eyjanna
var svo sleppt á götur Máritaníu með
einungis ferðatösku í farteskinu því
öll önnur verðmæti voru skilin eftir á
eyjunni, þar með talin húsgögn og bú-
stofn.
Lagt á ráðin
Eins og áður segir var eyjan í
byggð og blómstraði mannlífið sem
byggðist að miklu leyti á kókos-
uppskerunni sem var seld áfram til
Máritaníu. Það voru því talsverð sam-
skipti milli Diego Garcia og Máritaníu
og skapaði þetta vandamál þar sem
fyrirséð var að Máritanía fengi senn
sjálfstæði og Diego Garcia ætti með
öllum rétti að fylgja með. Málið var
leyst með því að fá forsætisráðherra
Máritaníu til þess að selja Bretlandi
Diego Garcia. Greiðslan fyrir eyj-
urnar átti svo að nýtast Máritaníu til
þess að koma íbúum Diego Garcia
fyrir í Máritaníu. Sú ákvörðun hafði
verið tekin að rýma eyjarnar svo
hægt yrði að byggja þar herstöð fyrir
bandaríska herinn, sem myndi leigja
landið af Bretum.
Utanríkisráðuneyti Breta var falið
að finna lagagrundvöll fyrir aðgerð-
unum og var ýmsum meðölum beitt
til að ná tilsettum árangri. Meðal
annars var reynt að grafa undan bú-
seturétti Chagossa, en það voru þeir
nefndir sem byggðu eyjaklasann, og
því haldið fram að þeir hefðu aðeins
haft tímabundna búsetu á eyjunni til
þess að sinna kókosuppskerunni. Í
rauninni voru eyjaskeggjar skil-
greindir sem farandverkamenn þrátt
fyrir að hafa búið á eyjunni kynslóð
fram að kynslóð. Lokalausnin fólst
svo í því að Bretar keyptu atvinnu-
rekstur svæðisins og sviptu eyja-
skeggja þannig lífsviðurværinu. Jafn-
framt var gengið úr skugga um að
þeir eyjaskeggjar sem heimsóttu Má-
ritaníu fengju ekki leyfi til að fara til
baka til Diego Garcia, þar sem því var
haldið fram að þeir hefðu ekki lengur
atvinnleyfi á eyjunni. Margir urðu
þannig innlyksa á Máritaníu og þegar
ættingjar þeirra fóru á eftir þeim til
að athuga hvað hafði gerst urðu þeir
sömuleiðis innlyksa þar. Þeir sem eft-
ir voru á eyjunum voru svo fluttir á
Flutt nauðug frá paradís
SrA Rebeca M. Luqui
Seigur Olivier Bancoult hefur háð
harða baráttu fyrir réttlæti.
Íbúar Chagossar, en svo eru eyjaskeggjar nefndir, höfðu búið og starfað á eyjunni í margar kynslóðir þegar Bretar
fluttu alla á brott til Máritaníu til að rýma fyrir bandarískri herstöð.
Umferð Síðust ár hefur verið gríðarleg umferð á Diego Garcia þar sem flug-
völlurinn er mikið notaður til árása á Afganistan og þar áður á Írak. B1
sprengjuflugvél hefur sig á loft.
ismönnum að þeir hefðu lítið vitað um
málið fyrr en eftir á. Það vafðist hins-
vegar lítið fyrir ríkisstjórn Breta,
sem Harold Wilson veitti forsæti, að
flytja íbúana á brott. Um var að ræða
Unnið Hefðbundin störf við vinnslu
á kókoshnetum en úr þeim var unn-
in dýrmæt olía fyrir snyrtivöruiðn-
aðinn sem og kókosmjöl.
Chagossar
Talið er að um tvö þúsund manns
hafi verið fluttir nauðungarflutn-
ingum frá eyjunni Diego Garcia. Nú
eru um 500 manns eftirlifandi en
afkomendur eru um fjögur þúsund.
Eyjaskeggjarnir eru að stórum
hluta afkomendur þræla frá Afríku
og Indlandi sem voru fluttir til
eyjanna af Frökkum og Bretum til
að starfa við ræktun og uppskeru
kókostrjáa.
Lang flestir voru fluttir nauðugir
til Máritaníu án allra eigna, ein-
ungis með fatnað meðferðis. Flestir
enduðu í fátækrahverfum Port Lo-
uis, höfuðborgar Máritaníu.
Líf á eyjunum virðist hafa verið
sældarlíf. Allar fjölskyldur áttu sín
hús, það var ein kirkja á staðnum,
skólar fyrir börnin og sjúkrastofur.
Samskipti voru aðallega takmörk-
uð við skipaferðir til Máritaníu
þangað sem Chagossar sóttu nauð-
synjar aðrar en þær sem fengust á
Diego Garcia.
Bandaríkjamenn hafa rekið fanga-
búðir, sem í daglegu tali eru kall-
aðar Camp Justice, en það er sam-
heiti yfir búðir þar sem hryðju-
verkamenn eru yfirheyrðir. Á
meðal slíkra búða eru Guantanamo
á Kúbu, en einnig Kadhimiya í út-
hverfi Bagdad í Írak og svo Diego
Garcia í eyjaklasanum Chagos.
Á síðasta ári staðfesti hershöfð-
inginn Barry McCaffrey, sem er
kominn á eftirlaun, að á Diego
Garcia væru fangar yfirheyrðir og
væru í allt um þrjú þúsund fangar á
áðurnefndum stöðum.
Þó Bandaríkjaher reki herstöð-
ina er Diego Garcia á ábyrgð Breta.
Málið hefur því valdið titringi innan
ESB. Michael Hayden yfirmaður
CIA hefur neitað ásökunum um að
Diego Garcia hafi verið notuð á
sama hátt og Guantanamo.
Fanga-
flutningar