Svart á hvítu - 01.01.1978, Blaðsíða 25

Byggt umhverfi
Stefán Thors
Hrafn Hallgrímsson
Byggt umhverfi er andstæða náttúrulegs um-
hverfis. Byggt umhverfi er mótaö af mannavöldum
úr ýmsum þáttum og við mismunandi aðstæður. í
flestum tilvikum eru það arkitektar, verkfræðingar
eða tækni- og byggingarfræðingar af ýmsu tagi
sem móta það byggða umhverfi sem við búum við
og verk þeirra verða aö skoðast með tilliti til þeirra
þjóðfélagslegu aðstæðna sem þau eru mótuð viö
— á íslandi eru þaó aóstæður ríkjandi auóvalds-
Þjóðfélags.
Þjónusta ofannefndra starfshópa í sambandi við
skipulag og hönnun mannvirkja er ásamt öörum
Þjóðfélagslegum ráðstöfunum nauðsynleg til aó
viðhalda og þróa þjóðfélagið. Til dæmis er skipulag
lands bundið ákveðnum markmióum og efnahags-
kerfi og veröur því aö hlíta ákveönum skilyröum og
gefnum forsendum. Árangur skipulagsvinnu, þ. e.
a. s. bæir, hús, gatnamannvirki og fleira endur-
speglar þessvegna hin þjóðfélagslegu öfl, þar sem
andstæðurnar verða sýnilegar: Fasteignabrask;
bankabyggingar frekar en íbúðir; hraðbrautar-
framkvæmdir frekar en bætt þjónusta almennings-
vagna; mengun; upplausn gróinna hverfa; ónóg
barnaheimili; umferðarslys og fl. Um leið og
ákveðið var aó veita sjö miljörðum í hraðbrautar-
framkvæmdir, var tekin ákvörðun um að Strætis-
vagnar Reykjavíkur skyldu standa undir sér fjár-
hagslega og í sveitarfélagi einu á Suðurlandi er
>>halli“ á rekstri leikskóla reiknaður í götusentí-
metrum.
Hlutverk skipulags verður því í fyrsta lagi að finna
leiðir til að komast hjá þeim vandamálum sem upp
koma í hinu byggða umhverfi, vandamálum sem
eru afleiöing stríðandi afla í þjóðfélaginu. Skipulagi
er jafnframt ætlaö aö segja til um framtíðarráð-
stafanir, en þar með er ekki sagt að skipulag móti
stefnuna, heldur miðast þessar ráðstafanir viö
fyrirfram gefnar forsendur. Byggt umhverfi má því
segja að sé sjúkdómseinkenni þjóöfélagsins og
Þess vegna hlýtur forsenda fyrir skilningi á bæjar-
Þróun aö vera ákveöin innsýn í þjóðfélagið og
hugmynd um kenningar sem útskýra þverstæöur
þess.
Skipulag sem unnið er án nauðsynlegrar
vitneskju um hin þjóófélagslegu öfl hlýtur því að
vera yfirborðskennt. Arkitektar, verkfræóingar og
tæknifræðingar vilja sjálfsagt engum illt, vinna
yfirleitt í góðri meiningu og skila snyrtilegum til-
iogum þar sem fjálglega er fjallað um félagslegt og
mannlegt umhverfi. En raunveruleikinn lagar sig
sjaldnast eftir þessum áætlunum og þó veröur hin
tæknilega þjónusta sem þessir starfshópar veita
sífellt viöameiri.
Það hlýtur því að vera mikilvægt að arkitektar og
aðrir þeir, sem vinna að þessum málum geri sér
grein fyrir því strax í upphafi að hlutir, sem eru
snoturlega gerðir og líta vel út á pappír geta allt
eins orðiö aö ferlíki, þegar framkvæmdum er lokið
og á þaö jafnt við um skipulag sem t. d. banka eða
verslunarhallir, sem byggðar eru inn í gamalt og
gróið umhverfi.
í stað þess að skjóta sér á bak viö það eftir á, að
arkitektar fái engu ráðiö, — þeir selji einungis vinnu
sína eins og aörir og ráði hvorki við auðvald né
löggjafa —, gætu þeir foröast að mála veruleikann
grænni en hann er í raun og þannig komið í veg fyrir
að verkkaupi (ríki, sveitarfélag eöa einkaaðili) geti
vísaö allri gagnrýni á bug með því að benda á ein-
staka setningu í greinargerð um mannlegt umhverfi
eöa bent á uppdrátt, sem sýnir allar mögulegar
suðrænar trjátegundir umlykja mannvirki. Það er
auóveldara að gera græna byltingu á pappír rétt
fyrir sveitarstjórnarkosningu en í raun, þó svo t. d.
aö allir frambjóóendur sjálfstæðisflokks með tölu
tækju aö sér að gróðursetja hríslu í Breiðholti eða á
eyjunni milli Miklubrautanna. Það hafa líka verið
geröar tillögur að endurnýjun eldri hverfa í
Reykjavík, þar sem ekki vantar fögur orö og
væntanlega góöan ásetning. Fögur orð hafa einatt
verið misnotuð til aö dylja raunveruleikann. Það er
því mikilvægt að arkitektar geti í fyrsta lagi sjálfir
skiliö tengsl viðkomandi verkefnis og umhverfisins
og greini þjóðfélagslega þætti þess og geti í öðru
lagi dregið þessa þætti inn í lausn verkefnisins á
byrjunarstigi.
Undanfarinn áratug hafa orðið miklar breytingar
á menntun arkitekta, verkfræöinga og tækni-
fræðinga í átt að víðara starfssviði strax í skóla. Á
arkitektaskólanum í Kaupmannahöfn er til dæmis
strax í upphafi náms unnt aö velja milli fimm sér-
sviða, sem spanna allt frá hönnun hurðarhúna að
svæðaskipulagi. Auk þess er hægt að velja milli tvö
hundruð námsskeiða í sambandi vió eða óháð
sérsviði. Þessi námskeið fjalla um ólíkustu hluti allt
frá mötun rafeindaheila að kenningum Karls gamla
Marx. Sérsviðin eru ekki sérhæföari en það, að
töluverður samgangur er á milli deilda t. d. á nám-
23