Vera - 01.12.1998, Blaðsíða 58

Barnapía í ástarham
Dagbók femínis
Fórnarlambafemínismi er orðsporiö
sem fer af jafnréttisbaráttu kvenna í
dag, með titheyrandi fordómum
gagnvart öltu því sem viðkemur um-
rœðu um stöðu kvenna í samfélag-
inu. Enda með nokkrum rétti, því
femínísk umrœða hér á landi hefur
staðnað nokkuð, einmitt nú þegar
mikit gróska er í kynjafrœðum og
femínískum rannsóknum. Þetta „fórn-
artamþataf' fer mjög fyrir brjóstið á
ungum konum (og mönnum) og hefur
haft neikvœð áhrif á áhuga yngra
fólks á kynjafrœðum og umrœðu um
kynjamátefni.
Jamie Lee Curtis í kvikmyndinni H20. Hún er kom-
in yfir þrítugt og getur því ekki lengur birst sem hin
kynþroska. berbrjósta ungmey. Það hefur valdið
sumum karlmönnum hrolti.
Bent hefur verið á að sífellt tal um undirokun
og fórnarlömb sé ekki beint uppbyggilegt og
stuðli fremur að því að festa í sessi vanda-
mál kvenna en að vinna gegn þeim. Ungar
konur eru ekki tilþúnar að leggja upp í
kvennabaráttu með þá forgjöf að vera
krónískt kúguð fórnarlömþ; slíkt viðhorf virk-
ar hvorki hvetjandi né hjartastyrkjandi.
Hinsvegar er nauðsynlegt að benda á að
allt tal um þetta „fórnarlamþamár er ekki
einhlítt, því umræða um femínisma hefur oft
verið kynnt á mjög neikvæðan hátt í fjölmiðl-
um, með tilhneigingum til að hnykkja á nið-
ursoðnum neikvæðum pólum. Þetta er því
ekki aðeins spurning um umræðuna sjálfa,
heldur umræðuna um umræðuna.
En hvað sem því líður þá er þetta tal um
fórnarlömb ansi lýjandi og leiðigjarnt og
kominn tími til að snúa vörn í sókn, líkt og
kvenhetjur hryllingsmynda hafa verið að
gera á undanförnum áratugum. Nú er einmitt
eftir Úlfhildi Dagsdóttur
til sýninga myndin H20, eða Halloween,
tuttugu árum síðar, sem segir af söguhetju
fyrstu Halloween myndarinnar og endur-
fundum hennar við bróður sinn morðingj-
ann, tveimur áratugum eftir að hann reyndi
sem mest að koma henni fyrir kattarnef.
Fyrsta Halloween myndin sem leikstýrt
var af John Carpenter hratt af stað bylgju
álíka mynda sem einkenndust af raðmorð-
um á ungmennum, samfara einhlítum elt-
ingaleik við eina aðalkvenhetju. Lengi vel
var umfjöllunin um myndir þessar öll á eina
leið: „hér er á ferðinni hefðbundin unglinga-
hrollvekja með hefðbundinni áherslu á að
drepa konur sérstaklega", þangað til kona
nokkur að nafni Carot J. Ciover,
sérfræðingur í íslendingasögum, benti á að
allar enduðu myndirnar eins, ekki á því að
riddarinn kæmi til bjargar, heldur með því
að kvenhetjan fékk nóg af eltingarleiknum
og getuleysi karlhetjunnar, sneri blaðinu við
og losaði sig sjálf við morðingjann (þó hann
kæmi aftur 20 árum seinna...). Þessi á-
bending Clover hefur hlotið blendnar við-
tökur femínista sem eru (að vonum) skept-
ískar á öll einföld hlutverkaskipti, en vanda-
málið er víðtækara en það. Femínisminn
hefur löngum ætlað sér einfalt hlutverk frið-
argæslu, með tilheyrandi áherslu á „með-
fædda“ góðsemi kvenna og andúð á of-
beldi, sem sprottið er af móðurhlutverki
kvenlíkamans og öðrum innbyggðum
tengslum við nærandi náttúru og ótruflaða
tilveru. Allar hugmyndir um „vald“ hafa því
verið mjög vandasamar og hálfgert vand-
ræðamál í femínisma.
En það er ekki bara í femínisma sem
gagnárásir kvenhetja í hrollvekjum hafa
valdið óróa. Karlkyns gagnrýnendur hafa
brugðist hart við, líkt og sást greinilega á
viðbrögðum kvikmyndagagnrýnanda sjón-
varpsins, Árna Þórarinssonar um daginn. í
umfjöllun sinni um H20 fór hann háðuleg-
um orðum um þessa baráttugleði kvenhetj-
unnar og sagði það helstu hrollvekjuna að
eiga nú von á bylgju afgamalla barnapía á
hækjum að eltast við morðingja. Kvenhetja
myndarinnar, leikin af Jamie Lee Curtis, er
nefnilega komin yfir þrítugt og getur þvf
ekki lengur birst sem hin kynþroska,
berbrjósta ungmey sem vissulega var eitt
af aðdráttaröflum unglingahrollvekjunnar.
Barnaþíukomplexinn er ekki síður áhuga-
verður með tilliti til mýtunnar um móður-
gleði kvenna, en Árni fullyrðir ranglega að
allar þessar myndir fjalli um barnapíur
(dæmin sem hann nefnir Friday the 13th og
Nightmare on Elmstreet hafa ekkert með
barnapíur að gera), og það er greinilegt að
glæpur konunnar verður enn stærri með til-
liti til þess að þarna brýtur hún gegn
(móður)eðlinu.
Clover bendir sjálf á að árásargleði
kvenhetju unglingahrollvekjunnar orki tví-
mælis, en leggur áherslu á að hversu tví-
ræð sem hún er, þá sé ekki hægt að líta
framhjá þessu framlagi hrollvekjunnar til
femínismans. Það er eftirtektarvert að það
skuli vera hrollvekjan, yfirlýstur fulltrúi hins
lægsta í lágmenningunni, sem kemur með
markvisst framlag gegn fórnarlambaímynd
konunnar, framlag sem síðan hefur haft á-
hrif út fyrir hrollvekjuna og á myndir sem
eru meira „mainstream", svo sem hasar-
myndir sem hafa æ oftar á að skipa sjálf-
stæðri kvenhetju.
Og hvað svo sem okkur stelpum finnst
um þetta alltsaman, þá hlýtur það að vera
til einhvers fyrst þetta pirrar strákana
svona?
58