Læknablaðið - 15.09.2006, Blaðsíða 7

RITSTJÚRNARGREiniAR
112 hringja - hnoða
Einn af mikilvægustu þáttum góðrar heilbrigð-
isþjónustu er skipulag og rekstur neyðarþjónustu
utan sjúkrahúsa. Samþætt starfsemi neyðarlínu
og neyðarbíls, lækna og sérhæfðra sjúkraflutn-
ingamanna, slökkviliðs og sjúkrahúss er flókið
og vandasamt verkefni sem krefst stöðugrar end-
urskipulagningar, endurmats, samvinnu og fræðslu.
Þannig er um mjög sérhæfða heilbrigðisþjónustu
að ræða þar sem skjót viðbrögð, fagleg þekking,
reynsla og tækjabúnaður geta skipt sköpum um
árangur meðferðar. Mikilvæg skref voru stigin í
þróun þessarar þjónustu þegar rekstur neyðarbíls-
ins hófst 1982, neyðarlínan var sett á stofn 1991 og
stefnumótakerfi tveggja sjúkrabíla var tekið upp í
útköllum vegna hjartaáfalla 1996.
í þessu starfi er mikilvægt að byggja á traustum
fræðilegum grunni. Aðferðir sem notaðar eru þarf
að gagnreyna með vísindalegri aðferðafræði. Hér
er þó um vandasamt rannsóknarsvið að ræða. Al-
þjóðlegar leiðbeiningar (1) liggja til grundvallar
skipulagðra verkferla sem beitt er (2). Nauðsynlegt
er að mæla árangur meðferðarinnar og endurmeta
á hvaða sviðum árangur hefur náðst og hvar megi
gera betur.
I þessu tölublaði Læknablaðsins birtist uppgjör
á árangri endurlífgunar utan sjúkrahúss á Reykja-
víkursvæðinu 1999-2002. Hér er á ferðinni mik-
ilvægt framlag til þessa gæðamats sent haldið hefur
verið uppi á síðastliðnum 20 árum undir forystu
Gests Þorgeirssonar yfirlæknis (3, 4) og annarra á
undan honum (5,6). Slík endurskoðun er forsenda
þess að þróa starfsemina til framtíðar.
I grein sinni komast Hjalti Már og félagar að
nokkrum meginniðurstöðum:
1. Árangur endurlífgunar utan sjúkrahúsa í
Reykjavík 1999-2002 er tölulega svipaður og í
fyrri uppgjörum þó að meðalaldur hafi hækkað
og útkallstími lengst um 90 sekúndur (20%).
2. Árangur endurlífgunar í Reykjavík er sambæri-
legur við það sem best gerist erlendis.
3. Lífslíkur sjúklinga í hjartastoppi eru nærri
fimmfalt betri ef einhver verður vitni að stopp-
inu.
4. Lífslíkur sjúklinga í hjartastoppi tvöfaldast ef
endurlífgun er hafin fyrir komu neyðarbíls.
5. Endurlífgun var hafin fyrir komu neyðarbfls í
54% vitnaðra hjartastoppa.
6. Sem fyrr voru horfur sjúklinga í hjartastoppi
bestar ef fyrsti taktur var sleglatif eða slegla-
hraðtaktur.
Af þessum tölum má draga margvíslegan lær-
dóm þó að fjöldi tilfella sé ekki mikill og vikmörk
víð. í fyrsta lagi má sjá að 20% fleiri leggjast á
sjúkrahús á tímabilinu en á meðaltali fyrri tímabila
(41% vs 34%). Söntuleiðis ná 15% fleiri að útskrif-
ast nú en meðaltal fyrri tímabila (19% vs 16,5%).
Útkallstími sjúkrabílsins hefur lengst og gefur það
tilefni til að endurmeta hvort fjölga þurfi útkalls-
stöðvum sjúkrabíla umfram það sem gert hefur
verið. Skyndihjálp nærstaddra sem verða vitni að
hjartastoppi getur skipt sköpum og þarf að vera
almennari en þessar tölur gefa til kynna. Má eiga
von á að svo verði þar sem kynningarátak end-
urlífgunarráðs landlæknis „Hringja-hnoða“ hófst
eftir að rannsóknartímabilinu lauk (2).
Tæknilegar framfarir á Landspítala, svo sem
sólarhringsvakt á hjartaþræðingarstofu og kæl-
ingarmeðferð á gjörgæslu, hófust eftir að þessu
rannsóknartímabili lauk og eru líklegar til að bæta
árangur endurlífgunar enn frekar (7). Sjálfvirk
hjartastuðtæki eru nú víða í fyrirtækjum og stofn-
unum og vaxandi vitund um notkun þeirra. Það
er því ástæða til bjartsýni um bættar horfur þeirra
sem fá hjartastopp utan sjúkrahúsa í framtíðinni.
Tiltölulega einfaldar aðgerðir geta haft úrslita-
áhrif um horfur þeirra sem verða fyrir hjartastoppi
utan sjúkrahúsa. Aðgerðir sem stuðla að fræðslu
almennings urn grunnendurlífgun þurfa ekki að
vera kostnaðarsamar en hafa bjargað mörgum
mannslífum á hverju ári á íslandi.
I leiðbeiningum Endurlífgunarráðs sem birtust
hér í Læknablaðinu 2002 (8) segir: „Með hlið-
sjón af ofansögðu leggjum við til að viðbrögð við
hjartastoppi utan sjúkrahútss hjá fullorðnum verði
einfölduð. Fyrstu viðbrögðin yrðu að Itringja í 112
og fá sjúkrabifreið með rafstuðsgjafa á vettvang
sem fyrst. Meðan beðið er skal síðan hefja hjarta-
hnoð nema vitni hafi þjálfun í fullri endurlífgun og
treysti sér til að framkvœma slíkt. Auðvelt er fyrir
leikmenn að muna þessi viðbrögð með tveimur
einföldum orðum - hringja og hnoða. “
Heimildir
1 Guidelines 2000 for cardiopulmonary resuscitation and emerg-
ency cardiovascular care. Circulation 2000; 102:1-1-1-384.
2 Björnsson HM. Arnar DO. Klínískar leiðbeiningar frá
Landlæknisembættinu. Vinnuferlar fyrir endurlífgun.
Læknablaðið 2003; 89:128-33.
3 Blængsdóttir GH. Þorgeirsson G. Endurlífganir utan spítala á
Reykjavíkursvæðinu 1987-1990. Læknablaðið 1994;80:381-6.
4 Sigurðsson G, Þorgeirsson G. Sérhæfð endurlífgun utan
sjúkrahúsa á Reykjavfkursvæðinu 1991-1996. Læknablaðið
2000;86:669-73.
5 Guðjónsson H, Baldvinsson E, Oddsson G. Ásgeirsson
E, Kristjánsson H, Harðarson T. Results of attempted
cardiopulmonary resuscitation of patients dying suddenly
outside the hospital in Reykjavik and surrounding area 1976-
1979.Acta Med Scand 1982;212:247-51.
6 Einarsson O.Jakobsson F.Sigurðsson G. Advancedcardiaclife
support in the prehospital setting:The Reykjavik experience. J
Int Med 1989; 225:129-35.
7 Björnsson S, Valsson F. Áhrif kælingar á einkenni frá heila eftir
hjartastopp. Læknablaðið 2003; 90:609-13.
8 Arnar DO. Þengilsdóttir S. Torfason B. Valsson F, Þorgeirsson
G, Svavarsdóttir H, et al. Hringja-hnoða. Tillaga að einföld-
uðum vinnubrögðum almennings við hjartastoppi utan
sjúkrahúss. Læknablaðið 2002; 88:646-8.
Karl Andersen
kandersen@lcmdspitali. is
CPR-911
Karl Andersen, M.D.
Associate professor of
medicine
Dept of Cardiology
Landspítali university hospital
IS-101 Reykjavík
Höfundur er hjartalæknir
og í ritstjórn Læknablaðsins.
Læknablaðið 2006/92 587