Peningamál - 01.02.2000, Blaðsíða 53

52 PENINGAMÁL 2000/1
Inngangur
Liðin eru rúmlega tíu ár síðan samkomulag náðist um
að setja leiðbeinandi alþjóðlegar reglur um lágmarks
eiginfjárhlutfall fjármálastofnana. Samkomulagið
var gert í Basel 1988 og var unnið á vegum Basel-
nefndarinnar um bankaeftirlit en hún samanstendur
af fulltrúum frá tíu stærstu iðnríkjum heimsins (G10,
en reyndar eru ellefu ríki í hópnum) í samvinnu við
Alþjóðagreiðslubankann (BIS). Markmiðið með
reglunum var að treysta öryggi og stöðugleika hins
alþjóðlega bankakerfis með því að hvetja alþjóðlegar
bankastofnanir til að auka eigið fé. Einnig var það trú
manna að væru gerðar staðlaðar kröfur til þeirra
banka sem starfa á alþjóðamarkaði drægi úr ójafnri
samkeppnisstöðu. Gert var ráð fyrir því að eiginfjár-
hlutföll endurspegluðu betur mismunandi áhættu
ólíkra banka, tækju tillit til liða utan efnahagsreikn-
ings og drægju úr óhagræði af því að hafa yfir að
ráða áhættulitlu lausu fé en það ber yfirleitt lægri
vexti eins og vænta má.
Þótt reglurnar hafi fyrst og fremst verið ætlaðar
bönkum sem voru virkir á alþjóðamarkaði hefur
raunin orðið sú að þeim hefur verið beitt á allflesta
banka. Evrópusambandið gekk lengra en Basel-
nefndin gerði ráð fyrir og lét reglurnar einnig ná yfir
aðrar lánastofnanir en banka. Í kjölfarið styrktist
eigið fé banka um allan heim verulega en um leið
komu í ljós ýmsir gallar við reglurnar, bæði vegna
nýjunga í bankaviðskiptum og einnig hafa bankar
verið lunknir við að finna leiðir framhjá ákvæðum
reglnanna. Aðferðir reglnanna við mat á áhættu mis-
munandi eigna eru einnig mjög grófar og hafa haft
veruleg áhrif á útlánastefnu bankastofnana og í
sumum tilvikum skekkt samkeppnisgrundvöll á milli
atvinnugreina og þar með haft óæskileg áhrif á efna-
hagslífið.
Tillögur að nýjum reglum voru kynntar síðast-
liðið sumar og eru þær nú til umræðu meðal
bankastofnana og eftirlitsaðila um allan heim. Tölu-
verð gagnrýni hefur komið fram og er óljóst hver
niðurstaðan verður en stefnt er að því að fullmótaðar
reglur liggi fyrir í lok þessa árs.
Helstu ástæður fyrir reglum
Áhyggjur af fjárhagslegum styrk fjármálastofnana
sem störfuðu á alþjóðamarkaði voru helsti hvatinn að
setningu reglnanna 1988. Fjárhagslegur styrkur
banka var mjög misjafn frá einu landi til annars og
komu þar til bæði ólíkar aðstæður, lagalegar og
skattalegar, og munur á samkeppnisumhverfi en
einnig var mikill munur á innbyrðis samkeppnis-
stöðu banka í hinum ýmsu löndum vegna ólíkrar
uppbyggingar fjármálaþjónustu. Banki þar sem litlar
kröfur voru gerðar um eigið fé gat þannig haft veru-
legt forskot í verðlagningu á banka í öðrum löndum
þar sem meiri kröfur voru gerðar, jafnvel þótt öll
áhætta fyrri bankans væri margfalt meiri. Þannig gátu
fjárhagslega veikir bankar stefnt alþjóðamarkaði í
voða ef þeir náðu að verða mjög virkir á honum.
Hættan á kerfisbresti er ávallt nokkur og ekki þarf
stóra þúfu til að velta hlassinu.
Fyrstu reglur 1988 og síðari endurbætur á þeim
Í reglunum sem settar voru 1988 var sett fram krafan
um 8% lágmarks eiginfjárhlutfall. Upphaflega var
eiginfjárhlutfall sem mælt var samkvæmt þessum
viðmiðunarreglum kallað BIS-hlutfall en eftir að
Evrópusambandið gerði kröfur til aðildarlanda sinna
(og landa á evrópska efnahagssvæðinu, EES) um
TÓMAS ÖRN KRISTINSSON 1
Alþjóðlegar eiginfjárreglur - nýjar tillögur
1. Höfundur starfar á peningamálasviði Seðlabanka Íslands.