Peningamál - 01.02.2000, Blaðsíða 19

enn frekar en hér er gert að innviðum íslenskra fjár-
málastofnana og þróun ýmissa þátta í starfsemi
þeirra.
II. Fjármálakreppur og viðvörunarvísbendingar
Fjármálakreppur eru truflun eða skyndileg breyting á
starfsemi fjármálastofnana eða markaða sem hefur
marktæk neikvæð áhrif á efnahagsþróun. Erfiðleikar
í einni fjármálastofnun, eða mikil verðbreyting á
einum eignamarkaði, sem ekki hefur víðtæk áhrif á
fjármálakerfið í heild og/eða á efnahagsstarfsemina,
telst því ekki fjármálakreppa. Afdrifaríkustu fjár-
málakreppurnar eru bankakreppur og gjaldeyris-
kreppur. Fjármálakreppur sem ógna fjármálakerfinu í
heild kunna að krefjast sérstakra neyðaraðgerða af
hálfu seðlabanka og/eða annarra opinberra aðila.
Alvarlegar fjármálakreppur sem orðið hafa í
heiminum undanfarna tvo áratugi skipta tugum og
gætu jafnvel talist töluvert á annað hundrað, eftir því
hvernig fjármálakreppa er skilgreind.1 Þar af hafa
u.þ.b. 40-70 kreppur haft víðtæk þjóðhagsleg áhrif.
Erfitt er að meta kostnað af fjármálakreppum en
hann getur orðið afar mikill. Mat á honum veltur m.a.
á hvort einungis er litið til beins útlagðs kostnaðar
hins opinbera vegna björgunaraðgerða eða hvort til-
raun er einnig er gerð til þess að meta framleiðslutap
af völdum kreppunnar. Þegar allt er talið kunna dýr-
ustu kreppurnar að hafa kostað u.þ.b. helming árlegr-
ar landsframleiðslu. Af þeim fjármálakreppum sem
orðið hafa í nálægum löndum kostaði sú í Finnlandi
(1991-1993) mest eða 8-8½% af landsframleiðslu og
í Svíþjóð (1991) er talið að kostnaðurinn hafi numið
4-6½% af landsframleiðslu.2 Í mörgum tilvikum hafa
bankakreppa eða alvarlegir veikleikar í fjármálakerf-
inu verið undanfari gjaldeyriskreppu, m.a. vegna
þess að erfiðleikar í fjármálakerfi kunna að takmarka
svigrúm seðlabanka til þess að beita aðhaldssamri
peningastefnu gegn aðsteðjandi vanda. Þegar þetta
tvennt fer saman geta afleiðingarnar orðið sérstak-
lega alvarlegar. Af þessu sést hve mikilvægt er að
fylgjast með heilbrigði fjármálakerfisins, m.a. til
þess að meta hættu á alvarlegri gjaldeyriskreppu.
Þjóðhagslegar vísbendingar
Í ljósi þess hve fjármálakreppur geta verið kostnaðar-
samar er mikilvægt að gripið sé til fyrirbyggjandi að-
gerða til þess að koma í veg fyrir þær. Til þess að það
sé unnt þurfa vísbendingar að vera fyrir hendi sem
gefa tímanlega til kynna hvenær hætta kunni að vera
á ferðum. Í kjölfar fjármálakreppunnar í Asíu hefur
fjöldi rannsóknarritgerða birst þar sem reynt er að
finna forboða yfirvofandi fjármála- og gjaldeyris-
kreppu. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur einnig gert
athuganir á fjármálakerfi aðildarlanda sjóðsins að
veigamiklum þætti í reglubundnu eftirliti stofnunar-
innar. Litið er bæði til vísbendinga um ástand fjár-
málamarkaðarins sjálfs og almennra þjóðhagslegra
vísbendinga sem hafa áhrif á starfsumhverfi hans.
Mikilvægustu vísbendingar af þjóðhagslegum toga
sem vert er að fylgjast með eru eftirfarandi:3
• Mikill vöxtur útlána. Mjög ör vöxtur hefur oft
verið fyrirboði alvarlegrar fjármálakreppu. Sam-
hliða örum vexti er hætt við að gæðum eignasafns
lánastofnana hraki. Ör vöxtur í veðskulda- og öðr-
um neyslulánum og gengistryggðum lánum getur
verið undanfari almennrar uppsveiflu.
• Vaxandi viðskiptahalli. Fylgifiskur mikils og vax-
andi viðskiptahalla er að jafnaði innstreymi er-
lends fjármagns sem fjármálakerfið hefur að
miklu leyti milligöngu um að afla. Því eru náin
tengsl á milli viðskiptahalla og útlánavaxtar.
Óhóflegur viðskiptahalli kann einnig að vera vís-
bending um gjaldeyriskreppu, sem getur valdið
lausafjárerfiðleikum fjármálastofnana, einkum ef
viðskiptahallinn er að miklu leyti fjármagnaður
með skammtímalánum. Aðstæður eru mjög við-
kvæmar þegar saman fara mikill viðskiptahalli og
lágt fjárfestingarhlutfall og ef hlutfall gjaldeyris-
forða af skammtímaskuldbindingum er mjög lágt.
• Efnahagsáföll og lítill hagvöxtur. Efnahagslægð
eða samdráttur dregur úr getu fyrirtækja og ein-
staklinga til að standa við fjárskuldbindingar sínar
og hefur oft verið undanfari erfiðleika í fjármála-
kerfi.
18 PENINGAMÁL 2000/1
1. Frydl, Edward J. „The Length and Cost of Banking Crises“, IMF
Working Paper WP/99/30, mars 1999.
2. Tölurnar eru fengnar úr rannsókn Caprio og Klingebiel (1996) annars
vegar og Lindgren, Garcia og Saal (1996) hins vegar og vísa til beins
fjárhagslegs kostnaðar við að leysa bankakreppu.
3. Hér er að mestu leyti fylgt mati Alþjóðagjaldeyrissjóðsins á því hvaða
vísbendingar teljast mikilvægustu fyrirboðar fjármálakreppu. Nokkrar
vísbendingarnar sem hér eru upp taldar eru þó ekki í þeim hópi sem Al-
þjóðagjaldeyrissjóðurinn telur meðal þeirra mikilvægustu, en ætla má
að þær geti verið forboði fjármálakreppu á Íslandi. Sjá nánar t.d. World
Economic Outlook, IMF, maí 1998 og Kaminsky, Graciela L., Currency
and Banking Crises: The Early Warning of Distress, IMF Working
Paper, desember 1999.