Iðjuþjálfinn - 01.05.2003, Blaðsíða 5

Algengt er að leitað sé til iðjuþjálfa vegna barna
sem eiga við undirliggjandi skynúrvinnsluvanda
að stríða. Til að greina hvar vandi þeirra liggur er
mikilvægt að iðjuþjálfar búi yfir hentugum mats-
aðferðum. Matstækið Sensory Profile er mark-
bundið matstæki sem ætlað er að meta hversu vel
börn túlka og vinna úr skynáreitum og áhrif rösk-
unar á færni og hegðun í daglegu lífi þeirra. Niður-
stöður forprófunar á Sensory Profile gefa vísbend-
ingu um að matstækið sé áreiðanlegt í notkun með
börnum á Íslandi og að óhætt sé að styðjast við
bandaríska staðla við mat á frammistöðu þeirra.
Það er snemma morguns og Jóna sem er sjö ára er að
hafa sig til fyrir skólann. Hún reynir að finna þægileg föt
en í hvert skipti sem hún fer í nýja flík er eitthvað sem
ekki er rétt. Efnið í flíkinni veldur kláða, þvottamerkið í
hálsmálinu virðist grafa sig inn í hálsinn og sokkarnir
eru of þröngir um ökklana. Jóna veit að þessi óþægilega
tilfinning mun trufla hana við námið allan daginn svo
hún fer úr fötunum og heldur áfram að leita að einhverju
þægilegu til að vera í.
Þessi stutta saga sýnir hvernig Jóna bregst við
snertiskynsupplýsingum sem bárust til heilans frá yf-
irborði húðarinnar. Án þess að vera meðvituð um
það er hún að meta áhrif snertiskynsins á færni sína
við skólatengda iðju (Dunn, 2001b). Ófullnægjandi
skynúrvinnsla í heila er oft orsök námsörðugleika og
óæskilegrar hegðunar hjá börnum. Þrátt fyrir að
þessi skynúrvinnsluvandi sé ekki alltaf augljós er
hann algengur meðal barna um allan heim. Tíðni
hegðunartruflana meðal barna og unglinga er talin
vera allt að tíu prósent og um fimm prósent grunn-
skólabarna þurfa sérstuðning vegna sértækra náms-
örðugleika. Þrjú til fimm prósent barna greinast of-
virk og af þeim greinast 30 til 50 prósent einnig með
hegðunarröskun, um fjórðungur þjáist af kvíða og 10
til 30 prósent eru með einkenni áráttu og þráhyggju
(Helga Hannesdóttir, 1996; Málfríður Lorange og
Matthías Kristiansen, 1998).
Töluvert er um að leitað sé til iðjuþjálfa vegna
barna með hegðunartruflanir og þá þarf að greina
hvar vandi þeirra liggur og hvernig hann lýsir sér í
daglegu lífi. Mikilvægt er að iðjuþjálfar sem vinna
með börnum og fjölskyldum þeirra beiti hentugum
aðferðum við að meta færni barna við iðju. Hefð-
bundin matstæki leggja oft á tíðum áherslu á undir-
liggjandi hæfniþætti eða færni við afmörkuð verk
við tilbúnar aðstæður fjarri heimili og skóla þar sem
börnin takast á við dagleg viðfangsefni. Iðjuþjálfinn
þarf síðan að draga ályktanir um hvernig einangruð
frammistaða hefur áhrif á daglega færni heima fyrir,
í skólanum og í samfélaginu. Slíkar upplýsingar eru
oft ekki nægjanlegar til að skipuleggja íhlutun við
raunverulegar aðstæður (Dunn og Westman, 1997)
og gagnast því ekki sem skyldi.
Matstækið Sensory Profile
Sensory Profile er markbundið (criterion referenced)
matstæki fyrir börn á aldrinum þriggja til tíu ára. Það
samanstendur af spurningalistum sem foreldrar eða
aðrir sem annast barnið fylla út. Tilgangur með
notkun þess er að meta hversu vel börn túlka og
vinna úr skynáreitum og áhrif röskunar á færni og
hegðun í daglegu lífi. Höfundur matstækisins er
Winnie Dunn prófessor í iðjuþjálfun og er það gefið
út árið 1999 af The Psychological Corporation
(Dunn, 1999). Spurningar matstækisins sem eru í
formi staðhæfinga kanna viðbrögð barnsins við mis-
munandi skynreynslu. Þær skiptast í þrjá megin
hluta sem eru, Skyntúlkun, Fínstilling skynboða og
Hegðun og tilfinningaviðbrögð. Skyntúlkunarhlutinn
vísar til svörunar barnsins frá grunn skynkerfunum,
þ.e. heyrn, sjón, jafnvægi og snertingu. Dæmi um
staðhæfingu í þessum hluta er: Heldur fyrir eyrun til
að verjast hávaða. Fínstilling skynboða endurspeglar
stjórn barnsins á taugaboðum með því að greiða
fyrir eða hindra mismunandi gerðir af svörunum.
Dæmi um staðhæfingu í þessum hluta er: Er mikið á
hreyfingu og iði. Þriðji og síðasti hlutinn endurspeglar
hegðun barnsins út frá skyntúlkun. Dæmi um stað-
hæfingar í þessum hluta eru: Þolir illa vonbrigði og
Tjáir ekki tilfinningar sínar. Svarmöguleikar eru:
„Alltaf, oft, stundum, sjaldan eða aldrei". Níu kvarð-
ar segja til um skynnæmi barnsins. Þeir eru, Sókn í
skynáreiti, Tilfinningaleg viðbrögð, Lítið þol/vöðva-
spenna, Næmi á munnsvæði, Athygli/einbeiting, Skyn-
næmi, Jafnvægi/staða, Kyrrseta og Fínhreyfingar/áttun.
Við stigagjöf er notaður Likert kvarði og stig lögð
saman til að fá samtölu hvers hluta og kvarða
(Dunn, 1999). Þegar umönnunaraðili hefur merkt
við tíðni atferlis hjá barninu eru niðurstöður teknar
saman á sérstakt samantektarblað. Ákveðin færni-
IÐJUÞJÁLFINN 1 / 2003 - 5
Rannsókn á matstækinu
Sensory Profile fyrir börn
á aldrinum þriggja til tíu ára
SNÆFRÍðUR ÞÓRA
EGILSON LEKTOR
VIð IðJUþJÁLFUNAR-
BRAUT HÁSKÓLANS
Á AKUREYRI
MARÍA ÞÓRðARDÓTTIR
IðJUþJÁLFI Á
HEILBRIGðISSTOFNUN
AUSTURLANDS
ALÍS FREYGARðSDÓTTIR
IðJUþJÁLFI
SKÓLAVISTUN Á ÁRHOLTI
Sensory Profile er markbundið (criterion
referenced) matstæki fyrir börn á aldrinum
þriggja til tíu ára. Það samanstendur af spurn-
ingalistum sem foreldrar eða aðrir sem annast
barnið fylla út.