Skólavarðan - 01.11.2001, Blaðsíða 22

Þorgerður er ekkja og býr í lítilli fallegri
íbúð fyrir aldraða í fjölbýlishúsi við Sléttu-
veg í Reykjavík. Þegar inn í íbúðina er
komið blasa við á veggjum myndir af ýmsu
tagi, flestar eftir hana sjálfa. Mest ber á
máluðum myndum og útsaumuðum og
hefur hún unnið þær flestar á seinni árum,
enda byrjaði hún ekki að mála að ráði fyrr
en hún var komin yfir sjötugt. Hún hefur
hins vegar kunnað að beita nál frá því hún
man fyrst eftir sér.
Þorgerður fæddist á Kolsstöðum í Mið-
dölum í Dalasýslu 6. mars árið 1907 og var
yngst ellefu systkina. Kolsstaðasystkinin
eru landskunn fyrir verklagni og listfengi.
„Já, ætli þessi náttúra að þurfa alltaf að
vera að gera eitthvað með höndunum sé
ekki komin úr báðum ættum,“ segir Þor-
gerður. „Móðir mín, Helga Eysteinsdóttir,
var listvefari og Hallgerður Jónsdóttir
amma mín var listfeng og mikil hannyrða-
kona.“
Heldurðu að listfengið í ættinni og þessi
þörf fyrir að nota hendurnar sé frá henni
komið? „Já, það tel ég víst, en einnig frá
Háafellsættinni. Þær voru líka afskaplega
vandvirkar föðursystur mínar frá Háafelli í
Miðdölum.“
Draumasumar
Þorgerður man sannarlega tímana tvenna.
Þegar hún var að alast upp í torfbæ vestur í
Dölum í dögun tuttugustu aldar þótti ekki
sjálfsagt að stúlkur lærðu meira en barna-
lærdóminn. „Þegar ég var fimm ára var Ey-
steinn elsti bróðir minn að kenna yngstu
bræðrunum, Hallsteini og Sigurði, að lesa.
Ég sat hinum megin við borðið og fylgdist
með og lærði stafina á hvolfi. Annars man
ég ekki hvenær ég varð læs. Ég held að það
hafi komið einhvern veginn af sjálfu sér.
Þegar ég var átta ára var ég látin lesa skáld-
sögur upphátt á kvöldvökunni.“
Hvernig stóð á því að þú gerðist kenn-
ari? „Það var eiginlega Ásmundur bróðir
minn sem kom því til leiðar,“ segir Þor-
gerður. „Hann vildi endilega láta mig fara í
Kennaraskólann.
Sumarið 1929 var ég í tvo mánuði á lýð-
háskóla á Norður Sjálandi. Þetta var
draumasumar. Það var svo gaman að vera
þarna. Þegar mánuður var eftir af nám-
skeiðinu var varðskipið Ægir, sem þá var
nýsmíðað, að leggja af stað frá Kaup-
mannahöfn til Íslands. Íslendingum bauðst
frítt far með skipinu heim. Ásmundur og
Gunnfríður, fyrri kona hans, voru að koma
frá París eftir margra ára dvöl í útlöndum
og voru búin að tryggja sér far með skip-
inu. Þau vildu að við Anna systir, sem
einnig var í Danmörku á þessum tíma, yrð-
um samferða. Mér þótti leiðinlegt að þurfa
að hætta á námskeiðinu mánuði áður en því
lauk og heimferðin var óskemmtileg. Ég
hef aldrei orðið eins sjóveik og í þessari
ferð.“
Eins konar förukona
Eftir að heim var komið fór Þorgerður í
kaupavinnu en um haustið settist hún í
annan bekk Kennaraskólans. Þar var hún
við nám í tvo vetur og útskrifaðist full-
menntaður kennari vorið 1931. Magnús
Helgason var skólastjóri fyrri veturinn.
Þetta var síðasta starfsár hans og tók Frey-
steinn Gunnarsson við af honum seinni
veturinn. „Ég átti bara fjörutíu krónur þeg-
ar skólinn byrjaði. Það var allt og sumt.
Fyrri veturinn bjó ég með Önnu systur í
lítilli íbúð á Njálsgötu en seinni veturinn
leigðum við hjá Helga Hjörvar í Fjalakett-
inum. Anna hjálpaði mér að kljúfa þetta
fjárhagslega. Ég reyndi að halda bókhald
yfir það sem hún lánaði mér og endur-
greiða henni síðar en ég er ekki viss um að
skuldin hafi nokkurn tíma verið að fullu
greidd.“
Sumarið eftir kennarapróf starfaði Þor-
gerður á Landspítalanum en um haustið
réð hún sig í farkennslu upp í Borgarfjörð.
„Ég átti að kenna börnum í tveimur sveit-
um. Kennslan fór fram á átta bæjum og var
ég hálfan mánuð í senn á hverjum bæ. Ég
hafði sextán sinnum vistaskipti þennan eina
vetur. Ég var eins konar förukona en mér
var alls staðar tekið vel og var jafnvel fært
kaffi í rúmið. En það náði auðvitað ekki
nokkurri átt að hvert barn fengi aðeins eins
mánaðar kennslu. Þó var ætlast til að þau
skiluðu sama árangri og börn sem voru 7 -
8 mánuði í skóla. Ég lagði mig alla fram og
reyndi að gera mitt besta en þetta var ekki
auðvelt því að þegar ég var rétt að byrja að
kynnast krökkunum þurfti ég að flytja mig
Viðta l
Í vor voru liðin sjötíu ár frá því að
Þorgerður Sveinsdóttir kennari út-
skrifaðist úr Kennaraskólanum. Af
nítján kennaraefnum sem luku þaðan
prófi vorið 1931 er hún nú ein á lífi,
94 ára gömul.
Þorgerður Sveinsdóttir útskrifaðist úr Kennaraskólanum fyrir 70 árum:
„Hví í ósköpunum voruð
þið þá að auglýsa eftir kennara?“
25
Ég lagði mig alla fram
og reyndi að gera mitt
besta en þetta var ekki
auðvelt því að þegar ég
var rétt að byrja að
kynnast krökkunum
þurfti ég að flytja mig
um set.
Þorgerður Sveinsdóttir átti sjötíu ára útskriftarafmæli sem kennari fyrr á þessu ári. Hún var farkenn-
ari um tíma og síðar einn af frumkvöðlum í kennslu þroskaheftra hér á landi.