Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.1996, Blaðsíða 37

Alsæ a
-saga, áhrif og aukaverkanir
Frá landlœknisembœttinu (útdráttur)
ÍNÍ eysla á alsælu liefur aukist á
undanförnum árum hér á landi og þá
helst meðal ungs fólks. Efnið er ranglega
selt sem algerlega hættulaust lyf. Því
miður liefur þessi sölutækni borið
árangur meðal grunlausra neytenda.
Efnið:
Alsæla, 3,4-methylene-
dioxymethamphetamine (MDMA =
Alsæla eða Ecstacy), er skylt amfetamíni
og önnur skyld efni eru 3,4,-
methylenedioxyethamphetamin (MDEA
= Eva) og 3,4,-methylene
dioxyamphetamin (MDA =love drug).
Saga:
Lyfíð var fyrst skráð 1914 í Þýska-
landi og var þá notað til að minnka
matarlyst í megrunarskyni. Um 1970 var
farið að nota það vegna áhrifanna sem
það hefur á skynjun og tilfinningar. Geð-
læknar notuðu það við meðferð á hjóna-
vandamálum, alkóhólisma, þunglyndi
o.fl. Meðferðareiginleikar þess reyndust
hins vegar litlir, en miklar líkur voru á
misnotkun og var það því bannað í
Bandaríkjunum árið 1985. Það er nú
bannað og skráð sem eiturlyf í flestum
vestrænum löndum.
Á sjöunda og áttunda áratugnum
var það notað meðal ungs fólks í
Bandaríkjunum vegna breytinga sem það
hefur á skynjun og þeirra tilfinninga sem
það veitir um hamingju og ást. Menn
neyttu þess mest einir eða í litlum
hópum. Þá var það stundum kallað
ástarlyfið.
I Bretlandi, á níunda áratugnum,
var farið að nota það í stærri hópum á
sérstökum RAVE-dansstöðum þar sem
dansað er stöðugt fram eftir nóttu. Þetta
RAVE-æði breiddist síðan út til annarra
landa. Þá fór að bera meira á hættuleg-
um aukaverkunum þess og tilkynningum
um dauðsföll af völdum þess hefur síðan
fjölgað stöðugt.
Eftir að lyfið var bannað er algeng-
ara að það sé framleitt við misjafnar
aðstæður og gæðin eru eftir því. Menn
segja að það sé notað við „high tech
tónlist", en framleitt við „low tech
aðstæður“.
Lyfið er selt sem hættulaust, lyf án
aukaverkana og ekki vanabindandi.
Rannsóknir sýna að þetta er alrangt. Því
fylgja ýmsar aukaverkanir, misalvar-
legar, og þær hafa orðið meira áberandi
með breyttu neyslumynstri.
Helstu aukaverkanir eru:
• Áhrif á taugakerfi, sem lýsa sér
fyrst og fremst með stífleika í vöðvum og
tannagnístran, en getur endað í
krömpum, sem erfitt er að ráða við.
Áhrif á stjórnstöð líkamshitans,
sem valda því að hann rýkur upp.
Illmögulegt reynist að leiðrétta þetta
ástand þrátt fyrir að allri nútímatækni sé
beitt.
Áhrif á hjarta- og æðakerfi valda
blóðþrýstingslækkun og hjartsláttar-
óreglu.
Eituráhrif á nýru, sem valda fyrst
auknum þvaglátum, en geta síðan
skemmt nýrum svo að þau geti ekki
skilið út þvag.
- Eituráhrif á lifur geta valdið gulu.
Blóðstorkutruflanir, sem geta
meðal annars valdið heilablæðingu.
• Geðræn áhrif, fyrst væg s.s.
þreyta og svefnleysi, síðan alvarlegri
eins og þunglyndi og ofsóknarkennd.
Alsæla hefur þau áhrif á neytand-
ann að hann skynjar ekki boð líkamans
um þorsta, hungur, hita, kulda, sársauka,
og eykur það líkurnar á skaðlegum
áhrifum lyfsins. Nokkuð mörg dauðsföll
eru skráð af völdum alsælu, a.m.k. 30 í
Bretlandi, og samkvæmt erlendum
tímaritum virðist algengt að um helm-
ingur fórnarlambanna látist innan 60
klst. eftir innlögn á sjúkrahús.
Komið liefur fram að auk virka
efnisins er alls konar rusl í töflunum. Þá
hafa óprúttnir sölumenn blandað LSD
eða öðrum efnum í töflurnar. Þó að
aukaverkana verði ekki vart í fyrsta
skipti sem lyfsins er neytt geta þær
komið í næsta skipti. Þol gagnvart lyfinu
eykst við endurtekna neyslu og stöðugt
stæni skammta þarf til að fá sömu áhrif.
Margir neytendur kvarta yfir þunglyndi
eftir að áhrifin fjara út. Enginn veit með
vissu um langtímaáhrif á laugakerfið.
Neyslu alsælu fylgir, eins og neyslu
annarra fíkniefna, kæruleysi í kynlífi og
þar með aukin hætta á alnæmi og öðrum
kynsjúkdómum. Áhættan er jafnvel meiri
við neyslu alsælu vegna ástartilfinningar-
innar sem lyfíð vekur.
Anna Björg Aradóttir, hjúkrunarfrœðingur hjá
landlœknisembœttinu.
Reykingafólk
-fleiri slæmar fréttir
eg rannsókn sýnir sterk tengsl á
milli langtímareykinga og
krabbameins í iirisi. Rannsóknin
liyggir á viðtölum við um 2.600
manns og gefur hún vísbendingar um
að í Bandaríkjunurn eigi reykingar
sök á meira en 25% af öllum
krabbameinstilfellum í brisi. Það
sem rannsóknin sýnir ennfremur er
að þvf lengur sem viðkomandi reykir
því meiri er hættan. Sýnt þykir að sá
sem reykt hefur í 40 ár sé í 110%
meiri hættu að fá krabbamein í bris
en sá sem ekki reykir.
Sýnilegt er þó að það virðist
draga úr líkunum að fá sjúkdóminn
að hafa ekki reykt 10 undanfarin ár
eða lengur. Þetta á þó ekki við um
ristilkrabbamein, annan sjúkdóm
sem nýlega var farið að tengja
reykingum.
Tvær óskyldar rannsóknir á yfir
150.000 manns sýntlu að reykingar
geta leitt til ristilkrabbameins, bæði
hjá konum og körlum, og að hættan
sé fyrir hendi allt lífið -jafnvel þó
hætt sé að reykja.
Sé ekki hætt að reykja þá eykur
það hættuna enn frekar og enn einu
sinni er lögð á það áhersla að með
því að hætta að
reykja minnkar
hættan á lungna-
krabbameini og
hjartasjúkdómum.
Urdráttur úr grein
( Nursing 95,
nóvember.
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆDINGA 2 . tbl. 72. árg. 1996