Ísafold - 02.09.1914, Blaðsíða 3

I S A F 0 L D
265
Síðusfu fregnir.
London, 1. sept. kl. 6 e. h.
Þótt fregnir séu fremur óljósar síðan orustan í fyrri viku var
háð, þá virðast opinberar fregnir þó sýna að önnur stór orusta
standi yfir.
Þjóðverjar ryðja sér braut áfram og virðast nú eiga ófarnar
aðeins 70 míluip byezkar til Parísai»bopgai?.
Sendiherra Frakka í London kunngjörir, að þegar hafi verið
gerðar varnargirðingar umhverfis borgina. Guðmóður hefir gripið
alla hermennina.
Bretar auka her sinn daglega og hafa þeim aldrei á einum
degi safnast meira lið, en í gær. — í gær voru 4000 hermenn
ráðnir í London, 1000 i Liverpool og 4000 í Manchester á fáum
dögum.
Nokkrir frakkneskir flugmenn eru farnir áleiðis til vigstöðv-
anna og ætla að hefna þess að Þjóðverjar hafa kastað sprengikúl-
um á Parísarborg.
Rússakeisari hefir fyrirskipað að Pétursborg skuli framvegis
nefnd Petrogad.
Hollendingur, sem kom frá Brússel segir frá því, að tiltölulega
fáir þýzkir hermenn dvelji í borginni.
Jafnaðarmannablaðið »Vorwiirts« í Berlín staðfestir frásögniua
um að Þjóðverjar hafi kallað mikið lið frá Belgíu til austurlanda-
mæranna, í þeirri von að stemma stigu fyrir framgangi Rússa.
Reuter.
c7 Jjarveru minni gagnir Quðttl•
*
Olafsson yfiréámslogm. ollum mála~
fœrsíusfajum mínum. ðVann sr aé Fiiita
á sRrJsiofu minni, %3C(JnarsÍrœti 22, á
virRum éögum Rí 12~2 og 4~5.
Reijkjavík 29. ágúst 1914.
Sveinti Björnsson.
Rannsótn dnlarfullra fyrirbrigða
Fáeinar athugasemdir út af grein próf.
Águstar Bjarnasonar.
ÞaS er ekki ætlua mín, að sletta
mór fram í deilur þeirra síra Matthíasar
og Ágásts próf. Bjarnasonar. En í
grein sinni, »Rannsókn dularfullra fyr-
irbrigða«, um daginn í ísáfold, lætur
prófessorinn ýmislegt sagt, er snertir
spíritismann, sem algengt er að heyra
og sjá þá halda fram, sem flestir vita
að enga þekkingu hafa á þessum rann-
sóknum og því er fremur óþarfi að
eltast við, en sem mór finst að eigi
megi ganga þegjandi fram hjá úr því
prófessorinn á hlut að máli, sem al-
menningur muu með róttu búast við
að hafi kynt sór það vel, er hann tal-
ar og ritar um í þessum efnum.
í niðurlagi greinar sinnar kemst
próf. Bjarnason svo að orði: »en þeg-
ar eg só menn vera að stimpast við
borði'ætur og annað því um líkt í
þeirri von að fá svör frá æðri heimum,
ja, þá get eg ekki að mór gert að
brosa að — barnaskapnum!« Mór
finnast þetta satt að segja nokkuð
íunni, að Jesús hefði dáið »friðþæging‘
ardauða í vorn stað«.
Skýrasti staðurinn hjá Páli um frið-
þægingardauða Krists er máske Róm.
3, 24—26; þar segir hann berumorð-
um, að guð hafi framsett Jesúm sem
» f r i ð þ æ g i n g a r m e ð a 1 fyrir
trúua á blóð hans . . . til þess
að geta sjálfur verið róttlátur og rótt-
lætt þann sem er af Jesú trú«.
Líklega hefir höfundur Hebreabrófs-
ins líka fengið skoðun sína á þessu
atriði frá Páli eða einhverjum hinna
»tólf«, en hann segir um Krist, að
hann hafi verið »eitt sinn f ó r n -
færður til að bera syndir
margraí (Heb. 9, 28); »því aðþetta
gerði hann eitt skifti fyrir öll er h a n n
fórnfærði sjálfum sór (Heb.
7. 27). »Þvi að með einni fórn
hefir hann um aldur fullkomnað
þá er helgaðir verða (Hebr.
10, 14).
Þetta virðist nægja til þess að sýna
fram á, að þessir rithöfundar Nýja-
testamentisins kenna friðþægingardauða
Krists og það meira að segja í v o r n
s t a ð — í staðinn fyrir hvern hefði
Jesús annars átt að líða friðþægingar-
dauða, ef ekki fyrir oss mennina?
hegar eg skrifaði grein mína, sem
birtist í Ingólfi og J. H. svarar, taldi
eg vist að hann mundi þekkja þessa
ntningarstaði og marga fleiri, sem
Byudu ljóslega skoðun Páls og postuÞ
anna á dauða Krists og þýðingu hans
lyrir oss, en því neitar hann í svari
®ínu segjandi: »eg veit ekki á hverju
hann byggir þetta« (þ. e. að rithöf.
vanhugsuð orð af manni, er segist vera
búinn að kynna sór þessar rannsóknir
í 20 ár og búinn að lesa Myers
tvisvar og byrjaður jafnvel f þriðja
sinn, »með það fyrir augum, að finna
einhverjar vísindalegar sannanir fyrir
andatrúnni«. Eg fæ ekki skilið, að
sá maður, sem eftir þessu ætti að hafa
lesið í Myers þau dæmi, sem þar er
skýrt frá um að með borðhreyfingum
megi fá það, sem mörgum mun finn-
ast sannanir fyrir framhaldl mannlífs-
ins og öllum að minsta kosti líkur —
skuli treysta sór til að kalla það barna-
skap, að vonast eftir svörum frá öðr-
um heimi á þenna hátt. Það er ekki
rúm hór til að benda á alt það, er
Myers skýrir frá um borðhreyfingar —
og efalaust finnur prófessorinn eitthvað
af því við þriðja yfirlestur — en til
sönnunar máli mfnu og þeim til fróð-
ieiks, sem ekki þekkja bókina, set eg
hór útdrátt úr einni slfkri sögu, sem
prentuð er f bókinni.
Sú er segir frá er systir hins látna
(Benja), Mrs. William A. Finney :
»Vikum og mánuðum áður en bróð-
ir minn fór úr líkamanum, töluðum
við saman um samband við framliðna
og þess háttar og einn morgun bað
Nýjatestam. kenni ótvírætt fórnardauða
Krists í vorn stað), enda þótt eg áður
í 21. tbl. Bjarma frá 1913 hefði ritað
um þetta alllangt mál og nefnt þar
þessa ritningarstaði.
Annaðhvort ber slík neitun vott um
meiri fáfræði en hugsauleg er hjá pró
fessor í guðfræði eða hún hefir keim
af nýguðfræðilegri bardagaaðferð við
sig.
Annars má það vel vera að eg geri
mig sekan f því að skoða andstæðiaga
mína of fróða, eða ætlist til of mikils
af þeim, eins og J. H. á hinn bóginn
virðist telja þá óþarflega fáfróða með
köflum, sem andmæla honum.
Eg hef hvergi haldið því fram, að
friðþægingarkenningin, sem þáttur í
trúfræðiskerfi, hafi verið kend áður en
hún varð til, eins og áðurnefnd grein
mín f Bjaima ber með sór, og grein
mín í Ingólfi gefur heldur enga ástæðu
til þeirrar ályktunar. Þetta hefði J.
H. átt að hugleiða áður en hann kem-
ur með þessa vísdómsfullu setningu :
»Svo lærður er síra G. E. á trúarlær-
dómssögu, að hann heldur að friðþæg-
ingariærdómurinn gamli hafi verið kend-
ur börnum kristinna manna í full þús-
und ár áður en hann verður
t i 1.
J. H, neitar kenningu biblíunnar um
fórnardauða Krists og friðþægingu hans,
og telur friðþægingarlærdóminn fyrst
hafa orðið til á 11. öld, þegar hann
var tekinn með sem þáttur í trúfræðis-
kerfi kirkjunnar. Þetta er ekki sam-
boðið lærðum manni, að nota slíka
röksemdafærslu og sýnir hún fremur
hann mig að koma með dálítið múr-
steinsbrot til sín og blek og penna.
Því næst setti hann tvö blekmerki
öðrumegin á steininn og eitt hinumeg-
inn, braut hann svo í tvent, rótti mór
annan hlutann og sagði um leið við
mig að eg skyldi geyma hann vel því
að nú ætlaði hann einhvern daginn að
fela hitt brotið á stað, sem enginn vissi
um anuar en sjálfur hann. Þegar
hann svo væri farinn úr líkamauum
ætlaði hann, ef sér væri unt, að koma
aftur og segja mór hvar það væri. . . .
Þegar hann var farinn lögðurn við
móðir mín og eg mikið kapp á að
kynnast öllu um að komast í samband
við framliðna, en mánuðir liðu án þess
við græddnm nokkuð á þvf.
Þá fórum við móðir mín að setjast
við borð heima hjá okkur og gerðum
það um tíma. Loksins fór borðið að
hreyfast og er við lásum upp stafrofið
stafaði borðið hvar mursteinsbrotið, er
hann faldi, væri niður komið.............
»þú getur fundið múrsteinsbrotið í
litlu stofunni undir indíönsku öxinni.
Benja«. Eg fór inn f stofuna sem
hafði verið aftur sfðan hann sjálfur
hafði lokað henni. Þar fann eg brotið
eins og sagt var og það átti við bitt
brotið, sem eg hafði geymt . . . Þetta
er sannleikur og enginn í heiminum
nema Benja gat sagt um þetta.
Og í öðru bréfi segir frú Finney:
»Hann (Benja) skrifaði bróf til mín
hór um bil um sama leyti og hann
lót mig fá múrsteiusbrotið, innsiglaði
það og sagði um leið að ekki ætti að
svara því, en að mór skyldi sagt hvað
í brófinu stæði. Það var líka gert á
sama hátt og áður, sem só með því að
hafa yfir «tafrofið og með borðhreyf-
ingum. Orðin voru: »Júlía, gerðu
það sem rótt er og líði þór vel«. Þetta
var rétt. Einmitt það sem stóð í bréf-
iuu. Þór megið láta nafns míns getið.
Eg hefi ekki sagt annað en það sem
satt er«.
Engnm getur með róttu fundist
þetta, eða þessu líkt, ómerkilegt þó
að hór só að eins um venjulegan borð-
dans að ræða. Enginn getur talið það
barnaskap þó að menn skoði þetta sem
sönnun um »svar frá æðri heimum«.
Eg veit ósköp vel að bæði prófessor
Bjaruason og öðrum tekst að »skýra«
þetta og þessu líkt á aunau hátt,
sem þeim finst eðlilegri. Eu í raun og
veru eru þeirra skýringar svo ósenni-
legar að enginn getur álasað okkur,
sem aðhyllumst þá skoðun að þessi
fyrirbrigði' stafi þaðan er þau sjálf
skort höf. á góðum rökum fyrir mál-
stað sínum en favizku mótstöðumanns-
ins.
Allir skiija það vonandi, að trúin á
friðþægingardauða Krists, eins og bibl-
ían kennir hann, var ríkjandi í kirkj
uuni frá dögum postulanna alt til vorra
tíma. Kristnir menn trúðu þv/, að
Jesús hefði fórnað sór vor vegna eða
dáið f vorn stað, án þess þó að gera
sér það ljóst, hvernig því annars væri
háttað eða hvernig sá liður fólli inn í
trúfræðina; og þeir kendu þetta börn-
um sínum; eu einmitt þessi friðþæg-
ingarkenning var og er enn hjartablað
kristnu trúarinnar, og verður meðan
sannur kristindómur er til. Einmitt
af því að þessi kenning var óbifanlega
viss í trúarmeðvitund manna, en þó
ekki innlimuð i trúfræðisheildina, voru
menn sífelt að leitast við að skýra
samband hennar við aðrar kenningar
biblíunnar, til þess að hún gæti orðið
fastur liður í trúfræðinni. Ein tilraun-
in var útlausnarkenningin. Svo er það
loks að Anselmus, um 11 hundruð e.
Kr., benti í rótta átt, hvernig friðþæg-
ingarkenningin mætti samrýmast öðr-
um kenningum biblíunnar og kirkj-
unnar, að hún gæti orðið liður f trú-
fræðisheildinni.
Hvað því viðvíkur að nýguðfræðing-
ar hafni friðþæglngarkenningunni, þá
skal þess getið, þótt greinar J. H.
beri það reyndar með sér, að á presta-
stefnunni 1913 játaði dócent Sigurður
Sívertsen, sem formælandi þeirrar stefnu
þar, því, að nýguðfræðingar höfnuðu
friðþægingarkenningunni. En nú þyk-
segjast: frá framliðnum mönnum. Og
hvað sem þessu líður þá þykist eg
inega fullyrða að prófessorinn og aðrir,
er skopast að þvi er alment er kallað
»borðdans«, geri það alveg sð ástæðu-
lausu. Sízt skal og neita því að marg-
ir þeirra, sem við »borðdans« eiga
gera hann að leik. En það skiftir ekki
máli. Það er um þessa menn svipað
og um börnin, er leika sér að segul
stáli: Þeir hafa ekki fremur en börn-
in hugmynd um hvaða undraafl er
á bakvið. En aflið er ekki ómerkilegra
fyrir það og þeir sem hafa fyrir að
rannsaka þetta í alvöru munu komast
að raun um að það er þess vert.
Annað er það sem mór virðist pró-
fessorinn — eins og ýmsir aðrir —
gera altof mikið úr. Hann segir að
fyrirbrigðin stafi mestmegnis af veikl-
un miðilsins og að vísindamönnum
komi 'saman um þetta. Það er þó
mjög fjarri því að svo só. Miðlar eru
yfirieitt eins að andlegri og líkamlegri
heilbrigði og fólk er flest. Eg held
að þessari skoðun svipi til þeirrar eldri,
úreltu skogunar, að auðveldast só (og
jafnvel næstum eingöngu mögulegt)
að dáleiða skynveiklað (móðursjúkt)
fólk. Og eg held að hún só jafnröng.
Það vill nú svo vel tii, að eg get
einnig um þetta vitnað í orð manns,
sem sjá má af grein prófessorsins að
hann tekur nokkuð tillit til, sem sé
prófessors F 1 o u r n o y. Hann kemst
svo að orði uin þetta :
í öðru lagi er alls ekki sannað að
miðilsgáfan stafi af veiklun. Hún er
vafalaust »a b n o m« í þeim skiln-
ingi að hún er sjaldgæf — en það er sitt
hvað og veiklun. Yór getum ekki enn
af þeim vísindalegu rannsóknum, sem
um fárra ára tímabil hafa verið gerð-
ar á þessum fyrirbrigðum áiyktað neitt
með vissu um hið sanna eðli þeirra.
En vert er að athuga þa? að í þeim
ist J. H. ekki vilja hafna »friðþæging
unni í Kristi«, en skýrir þetta auð-
vitað á sinn hátt og meinar alt annað
með því hugtaki en hingað til hefir
verið meint með því; já, telur það
skort á dómgreind hjá okkur síra Sig-
urði í Vigur að við höfum ekki tekið
fegins hugar við þessari nýju skýringu
eða nýju kenningu hans, eða jafnvel
fundið það upp sjálfir. — Þeir eru
mishygnir mennirnir.
Að lokum spyr J. H. margra spurn-
inga vegna þess að eg mæltist til þess,
að nýguðfræðingar sýndu, að þeir væru
drengir góðir og gengju úr þjóðkirkj
unni, þareð þeir berjast gegn kenn-
ingum hennar. Hann langar til þess
að vita, sem von er, hvað væri unnið
við það, en eg bjóst við að jafnskýr
maður gæti séð það sjálfur, og það þó
óvitrari menn væru.
Aðalvinningurinn er það, að þá yrði
hætt að kenna únítaratrú undir lút-
ersku flaggi við háskóla vorn. Presta-
efnum yrði kend ómenguð trú þjóð-
kirkjunnar og þeir yrðu því færari til
að standa f stöðu sinni, samkvæmt
landslögum. Þess má sem só naum-
lega ætlast til, að lærisveinarnir hafi
þekkingu, trúreynslu og þrek til
þess að hafa gagnstæðar skoðanir við
skoðanir kennara sinna í trúfræðinni.
Hártoganir og bálfvelgja nýguðfræð-
inganna mundi minka, er þeir skrifa
um trúmál, ef þeir væru öllum óháðir,
hugsanir þeirra verða ljósari og
kenningar skýrari, en við það yrði
hægara að sýna fram á villukenningar
þeirra.
löndum, þar sem þessar rannsÓknir
eru langt á veg komnar, sem só í
Englandi og Ameríku, líta vísindamenn
þeir, er mest hafa við þetta fengist,
miðilsgáfuna alls engum óvildaraugum
og er svo fjarri því að þeir skoði hana
sem sórstaka tegund skynveiklunar, að
þeir þvert á móti telja hana bæði
göfugan, nytsamlegan og heilladrjúgan
hæfileika . . .«
Svo kemst Flournoy að orði. Hann
sem eins og prófessorinn segir, »rekur
garnirnar úr« miðli sínum, Helene
Smith, og því ætti eittnvað að vita um
hennar innri maun.
Annars skal eg ekki fara fleiri orð-
um um grein prófessorsins. Það er
auðvitað ekki meining mín að bera
neinn skjöld fyrir síra Matthías. Um
það er hann einfær. Heldur voru það
hinar almennu athugasemdir prófess-
orsins um málefni spfritista, sem eg
þóttist hafa leyfi til að gagnrýna nokk-
uð, án þess að taka fram fyrir hend-
urnar á þjóðskáldinu.
» Um leið vil eg nota tækifærið til
að' láta í ijósi gleði mína yfir því að
heimspekisprófessor vor er farinn að
láta mál þetta verulega til sín taka,
þó eg hins vegar geti ekki talið honum
jafnsjálfsagðan hlut mikið til Jofs. Og
jafnframt vona eg að hann fái innan
skamms einhverja reynslu sjálfur í
þessu. Sá er vill gjörast dómari í því
máli getur tæplega verið án hennar.
Minsta kosti getur hann ekki ætlast
tll að jafnmikið tillit só tekið til dóms
hans um það annars, — einkum þeg-
ar hann heldur ekki virðist lesa það
með sórstakri uákvæmni, er hann
byggir á.
Kr. Linnet.
Einnig finst mór hvert göfugt verk
muni leiða til góðs, en göfugt tel eg
það, þegar maður, sem kastar trú sinni
eða kemst á aðra trúarskoðun en kirkju-
félag hans hefir, segir sig úr því, þótt
það só fjárhagslegur skaði fyrir hann
eða honum er það erfitt af öðrum á-
stæðum. Mór þykir það æfinlega óvið-
kunnanlegt þegar menn ráðast á sitt
eigið felag, en vilja ekki ganga úr því
— þó eg sjái að það er hægra að
sundra fólagi sem meðlimur þess en
sem utanfólagsmaður.
Að það sóum við gömlu guðfræð-
ingarnir, sem ættunfað ganga úr þjóð-
kirkjuuni, getur naumast komið til
mála, eða af hvaða ástæðu ? Ekki er-
um við óánægðir með kenningar lút-
ersku kirkjunnar og finnum enga hvöt
hjá oss til þess að rísa gegn þelm.
Auk þess yrði landsstjórnin eða land-
ið þa víst að hætta að styrkja þjóð-
kirkjuna, ef enginn yrði eftir í henui,
sem fylgja vildi kenningum hennar,
ekki einu sinni í höfuðatriðunum.
Að endingu vil eg biðja J. H. að
taka það ekki sem skort á dómgreind
eða af fávlzku, aö eg mæltist til þessa,
eins og eg hefði ekki skilið að þeir
gerðu það ekki og af hvaða ástæðu,
því eg finn svo undur vel, að þessar
nýju kenningar eru ekki þess virði, að
fórnað só einum eyri fyrir þær og því
er ekki von að nýguðfræðingar vilji
gera það.
......