Ísafold - 27.02.1915, Blaðsíða 3

IS AFOLD

Hvað jreldur P
SíðastliSinn vetur varð Mentaskólinn
ýmsum mönnum venju fremur að um-
talsefni, bæði í ræðu og riti. Aðalor-
sökin til þeirrar hreyfingar mun hafa
verið rektorsstaðan, sem þá stóð til að
veitt yrði við Mentaskólann, endaþótt
margt af því. sem ritað var, kæmi henni
alls eigi við. Mikið var um embætti
þetta rætt og ymsir þeirra tilgreindir,
sem líklegir myndu til að hreppa hnoss
ið. Einna helztur meðal þeirra var
Stefán Stefánsson skólameistari á Akur
eyri. En sá orðrómur lók á, — og
mun eigi hafa verið osannur — að
kennurum Mentaskólans væri lítt um
það gefið, að fá hann fyrir rektor.
Voru ymsar ástæður tilgreindar, en
þar sem þær áttu að styðjast við orð-
róm einan, verður þeirra eigi getið að
sinni.
Meðal annars, sem birtist á prenti
um þetta efni, var grein í 2 tbl. »Skóla
blaðsins« f. á. eftir hr. Jón Ófeigsson
kennara. Greinin var um núverandi
fyrirkomulag Mentaskólans og galla
þess. Einn af böfuðgöllunum telur
hann vera þann, að gagufræðingar frá
Akureyrarskóla fái að ganga inn í lær
dómsdeild Mentaskólans án þess að
kennararnir hór hafi nokkurt íhlutun-
arvald um inntöku þeirra. Komi þó
stundum í ljós að kunnáttu þeirra sé
mjög »ábótavant, en þó einkanlega
lipurð við nám«. Má og geta þess, að
ummæli þessi eru hin sömu og þau,
sem hann lót sér um munn fara á
fundi einurn hér í bænum, um líkt
leyti, nema hvað hann tók þá ótví-
ræðara af skarið.
Væru nú þessi ummæli háttvirts
kennarans rétt, að norðausveinar væru
kunnáttusnauðir og viðvaningar einir
við nám, skyldu menn ætla, að slíkum
mönnum gengi miður vel að nema hór
í lærdómsdeildinni. Nemandi, sem er
kunnáttulítill og )>ólipur« eða klunna-
legur við nám, getur ekki staðið
skólasystkinum sínum, sem bæði eru
kuunáttumeiri og liprari, jafnfætis, nema
hann stundi námið af enn meira kappi
en þau, þar sem hann verður að gera
tvent í senn: nema hið sama og vinna
upp það sem hann var á eftir, þegar
byrjað var. En nú vill svo vel til,
að háttv. kennarinn hefir lyst því yfir
i riti, að lærdómsdeildin væri o f þ u n g
fyrir nemendurna, og hvernig er þá
hægt að búast við af þeim, sem koma
mjög illa undirbúnir í deildina, að
þeir geti einnig unnið sig upp, þar
sem hún er of erfið fyrir þá vel undir
búnu og námlipru.
Setjum nú svo, að nemendur Akur-
eyrarskólans væru ver undirbúnir en
nemendur úr gagnfræðadeild Menta-
skólans — sem háttvirtur kennarinnu
hefir raunar ekki fært neinar sönnur
ist svo ýmislegt, sem kaupa þarf á
hverju ári.
/o. liður. Ferðakostnaður þessi er
mjög litill.
11. liður. Húsaleigan, 300 kr.,
er ekki há, 25 kr. á mánuði. í Rvk.
myndi emb.m. með fjölskyldu ganga
illa að fá húsnæði fyrir það verð.
Gjörum ráð fyrir emb.mannsbústað
í sveit, vel úr garði gerðum, t. d.
steinsteypuhúsi; það myndi naumast
verða undir 6000 kr., þótt ástæður
væru hentugar. Ef hann borgar i
rentur 5 °/0 af verði hússins, þá er
það 300 kr.; þar við bætist fyrning-
argjald, viðhald, lóðargjald, húsaskatt-
ur og brunabót; og mun mega reikna
það 30—100 kr. Húsaleigan verð-
ur þá nær 400 kr., segjum 360 kr.
(30 kr. á mánuði).
12. liður. Bækur, timarit og blöð.
Þessi liður verður dálítið misjafn, en
þó má áætla minstu upphæð. Gera
má ráð fyrir, að emb.m. kaupi að
minsta kosti: 2 isl. blöð, 2 tímarit
alm. efnis, 1 sérfræðistímarit, 1 útl.
blað, og það yrði segjum, segjum
8+30+20-f-io = 68 kr. Þá áhann
að kaupa bækur, bókband og pappír
fyrir 20 kr. á ári. Það er of lítið
á — og að þeir gætu síSar meir
slaSið hinum jafnfætis, ef þeir væru
mjög ástundunarsamir og sýnt um
nám. Eti nú lætur háttv. kennarinu
sér ekki nægja að bregða þeim um
kunnáttuleysi, heldur bætir haun við
»að einkum sé lipurð þeirra
við nám mjög á b ó t a v a n tí *).
Þegar nú á báða þessa galla er litið,
verður ekki önnur ályktun dregin eu
sú, að nemendur frá Akureyrarskólan-
um hljóti að standa gagnfræðingum
Mentaskólans langt að baki við námið
lærdómsdeildinni.
En hvað segir nú reynslau um
þetta 1
Lesi menn yfir einkunnir þeirra
manna, sem útskrifast hafa hór úr
Mentaskólanum síðan fyrstu gagnfræð
ingar frá Akureyri luku stúdeutsprófi,
getaþeir sannfært sig urn, að ttemend-
ur frá Akureyrarskólauum hafa alls
ekki staöið sunnanmönnum að baki.
Hafa meira að segja fremur betri eiu-
kunuir að meðaltali. Og þótt litið só
á eínkunnir norðansveina upp úr 4. og
5. bekk lærdómsdeildarinnar, kemur
hið sama í ljós.
Þegar þetta er atbugað, virðist það
lítt samrj'manlegt þeirri niðurstöðu,
sem háttv. kennarinn hefir komist að,
að noröansveinarnir væri )>kunuáttu-
minni« og »óliprari við nám«. Þess
ber ennfremur að gæta, að í fyrstu
stauda norðansveinar ver að vigi en
suunanmenn, t. d. eru þeir með öllu
ókunuugir kennuruuum, verða stund-
um að kynnast nýjum kensluaðferð-
um og auk þess alls ekki sjald
gæft, að sumir kennararnir hafi horn
í síðu þeirra, fyrst 1 stað.
Þessum ummælum hr. J. Ó. svaraði
Stefán Stefánsson, skólameistari á Akur-
eyri, bæði rökrétt og drengilega í 4.
tbl. »Skólablaðsins« f. á. Arangur
greinar þeirrar varð sá, að hr. J. Ó. sá
sinn hlut væustan í því að rita ekki
frekar um þetta mál opinberlega, held-
ur kvað hann heppilegra, eins og bann
kemst að orði: »a ð g e r a g r e i n
fyrir ummælum sínum um
kunnáttu ognámfimi gagn-
fræðinga frá Akureyri á
a n n a n vegi1)
Það virðist vera harla einkennilegt,
að sá maður, sem svona ótvírætt lætur
uppi skoðun sína f opinberu blaði, eins
og bent hefir verið á hór að framan,
skuli fara undan í flæmingi og ekki
hirða um að útskýra hana eða rök-
styðjsi á nokkurn hátt. Væri nógu
fróðlegt aö vita af hvaða ástæðum hr.
J. Ó. telur sór »heppilegra að gera
grein fyrir þessu á annan veg«, og
hvaða leið hann hafi valið til þess.
ó Leturbreytingin. vor.
J) Leturbreytingin vor.
og er óhætt að telja 100 kr. lág-
markið, a. m. k. til sveita, þar sem
ekki eru söfn og iestrarfélög.
/3. liður. Ábyrgðargjöld. Hér er
líka auðsjáanlega gætilega farið í sak-
irnar. Ábyrgðargjöld þau, sem hljóta
að koma til greina, eru vátrygging
á innanhússmunum, ellistyrktarsjóð-
ur embættismanna, líftrygging og
auk þess ekkjutrygging, ef hann er
kvæntur. Segjpm að innanhússmun-
ir, er nemi 3000 kr., séu trygðir
fyrir 7 °/00; það verða 21 kr. Segj-
um ennfremur að embættismaður
hafi liftrygt sig fyrir 5000 kr., 30
ára að aldri, á þann hátt að borga
iðgjöld til 60 ára aldurs, sem er
skynsamasta aðferðin; þá er iðgjald-
ið í lífsábyrgðarstofnun ríkisins 113
kr. (112+1 kr.), sbr. Vejledn. 4.
tafla. Ef embættismaðurinn hefir
2000 kr. í laun, þá er ellistyrktar-
sjóðsgjald hans (2%) 40 kr. Þessir
þrír liðir verða þá alls 173 kr., sé
hann ókvæntur, eða ef hann lætur
líftryggingu sína koma í stað ekkju-
sjóðsgjaldsins (en þá yrði hún í
nefndu dæmi að vera 6000 kr.).
Þessi liður er þvi lágur í ársreikn-
ingnurn.
Vegna greinar Stefáns Stefánssonar
skólameistara 1 4. bl. »Skólabl.« f. á.
hirtum vér ekki um að svara þessum
niðrandi ummælnm hr. J. Ó. í garð
gagnfræðinga frá Akureyri þót.t oss
væri fyllilega ljóst, að hér væri með
öllu hallað réttu máli. En þar sem
nú ný ásökun hefir komið frarn í garð
norðansveina í Mentaskólanum, sem
vér ekki getum gengið fram hjá óátal
ið, fanst oss vel við eigandi að svara
hr. J. Ó. um leið.
í seinustu skýrslu gagnfræðaskólans
á Akureyri minnist Stefán Stet'ánsson
skólameistari a nemendur úr skólanum
þar, sem nú stunda nám í Mentaskól-
anum. A bls. 52 getur hann um fó-
lag, sem norðansveinar hafi stofnað hér
í Mentaskólanum til þess að halda við
sambandinu við skólann fyrir norðan,
og só nú mjög fariö að dofna yfir þeim
fólagsskap. I næstu málsgr. á sömu
síðu stendur meðal annars þessi klausa :
»Hefði það óneitanlega ver-
ið drengilegra, lýst meiri
mannrænu og göfugum metn-
aði, aðreynaaðhafabætandi
áhrif á skólalífið syðra og
standa eigi að baki þeim
beztu, sem fyrir voru, held-
ur en láta undan síga og
skipasóríflokk hinna lak-
a r i« . (Leturbr. gerð hér.)
Þessi tilfærðu ummæli eru tveut í
senn, bæði ranglát og fljótfærnisleg.
Það er ranglátt að segja, að norðan-
sveinar hafi staðiö að baki þeim beztu,
sem fyrir voru, og látið uudan síga og
skipað sór í flokk hiuna lakari«, eða
með öðrum orðum : h a f i v e r i ð
frumkvöðlar trassaskapar,
óregluogklækjahóríMenta-
s k ó 1 a n u m , e i n s o g u m m æ 1 i n
gefa ljóslega ískyu að verið
hafi, eftirástæðum að dæma.
Margur ókunnugur mundi nú ætla,
að miður fátt væri þeim mönnum vel
gefið, sem útskrifast úr gagnfræðaskól-
anum á Akureyri og stunda síðar nám
hér í Mentaskólanum, þar sem mikils-
metinn kennari þeirra hér bregður þeim
um »kunnáttuleysi og ólipurö« við nám-
ið, en fyrverandi skólastjóri þeirra
kveður upp þessi þungu ámæli, sem
tilgreind eru að framan, um daglega
framkomu þeirra og breytni. —
Það er kunnara en frá þurfi að segja,
að alt til hinna seinustu ára hafa si-
feldar róstur og óeirðir átt sór stað í
Mentaskólanum milli kennara og nem-
enda, en nú á 4—5 seinustu árum
hefir skift svo um til batnaðar, að
þetta er að hverfa með öllu. Stráka-
pör þekkjast vart lengur — síst af
öllu í efri bekkjunum — og samkomu
lag kennara og nemenda er að verða
liið ákjósanlegasta. Bendir þetta á,
að norðansveinar hafi haft áhrif á Menta-
skólann til hins verra ? Eða á að
skilja það svo, að það sem afvega fór
14. liður. Opinber gjöld eru a.
m. k. þessi: prests- og kirkjugjald,
aukaútsvar, tekjuskattur, ellistyrktar-
sjóðsgjald fyrir eitthvað af heima-
íólki. Ef því síðastnefnda er slept,
og vér áætlum tekjur hans 2500 kr.,
þá er tekjuskattur um 17 kr.; ef
prests- og kirkjugjald er 13 kr., þá
er aukaútsvarið 70 kr. Ekki er með
því sagt, að reikn. liðist einmitt
þannig, en þessar upphæðir láta rajög
nærri því, sem lægst má áætla.
ij. liður. Félagagjöld eru í ofan-
nefndum reikningi 8 kr. á úri, sem
svarar tillagi til Bókmentafél. og
Þjóðvinafélagsius, en það er of lág
áætlun.
16. liður, vinnulaun. Hér talið
með kaup vinnukonu, og er þá ekki
mikið afgangs til óvissra vinnulauna,
sem altaf má gera ráð fyrir, t. d.
heimflutn. á vörum og hjálp, er
veikindi ber að höndum (fyrir utan
læknishjálp).
17. liður. Rentur af skuldum eru
taldar 25 kr., og eru það rentur af
500 kr. með 5% árgjaldi. En alls
ekki er hægt að gera ráð fyrir, að
embættismenn, fyrstu árin að minsta
kosti, séu svo litið skuldugir, og er
hjá þeim, hafi verkað sem móteitur á
hina. Hver vill halda því fram ? Að
b'kindnm enginn.
Þar sem sagt er, að norðansveinar hafi
aukið óreglti í skólanum hér, er með
öllu hallað róttu máli. Þeir hafa öllu
fremur stuðlað að því gagnstæða. Sem
dæmi þess má nefna, að fyrir tilstilli
og ötulleik norðansv. hefir verið stofn
að tóbaksbindindisfélag í Mentaskólau-
um til þess að reyna að útrýma —
eða öllu fremur að minka — tóbuks-
ueyzluna á meðal uemenda þar. Þar
var þó eigi í fyrstu við lambið að leika
sór, því að margur vann af mætti á
móti slíku.
Hvað því viövíkur, að trassaskapur
norðansveina hafi verið meiri en ann-
ara nemenda í skólanurn er heldur ekki
rótt. Því til sönnunar má benda á,
að tiltölulega fleira af þeim verðlaun-
um, sem í skólanum eru veitt fyrir
iðni, háttprýði og framfarir, munu ár-
lega falla í þeirra garð. Etinfremur
skal það tekið fram, að hór mun norðan-
sveini aldtei hafa verið vikið úr skóla,
og að þeir hafi yfirleitt komið hór
fram sem háttprúðir og kurteisir menn,
höfum vór beitt ummæli kennaranna
fyrir.
Niðurstaðan verður þá sú, að noröati-
sveinar hafa alls eigi »látið undan sfga«
nó »skipað sór í flokk hinna lakari
hór«, heldur þvert á móti reynst hinir
nýtustu nemendur, staðið framarlega
í öllum fólagsskap og eigi síður en
8unnanmenn átt öflugan þátt í því að
b<»ta skólalífið í Mentaskólanum.
Yór sögðum, að það væri fljótfærnis-
legt af háttvirtum skólameistaranum
að birta þessi ummæli sín í opinberri
skýrslu, og á það við tvent að styöjast. í
fyrsta lagi, að þótt ummælin hefðu verið
sönn, þá var lítill sómi fyrir hann og
skólaun nyrðra að hafa klakið öðrum
eins nemendum út, því að fár mun
geta trúað, að þeir nemendur, »s e m
v 0 r u ’n i n i r m e s t u reglu
menn« og »eigi vildu vamm
s i 11 v i t a« — eins og skólameistar-
inn sjálfur kemst að orði um þá í
skýrslunni á bls. 57 — meðan þeir
voru í skólanum nyrðra, hafi á fyrsta
vetri, þegar suður kom, »látið undan
síga og skipað sór í flokk hinna lak-
ari, sem fyrir voru«. Ef slíkt væri
satt, hefði eflaust eitthvað verið at-
hugavert við þá áður. í öðru lagi,
þar sem ummælin eru ósónn og háttv.
skólameistarinn ekki hafði við annað að
styðjast en sögusögn eina, hefði óneit
anlega verið róttara af honum, bæði
að grafast fyrir hið sanna og eins að
láta nemendur sína hór syðra vita um
þau þungu ámæli, sem þeim voru
borin á brýn — einkanlega þar sem
þeir hafa hór sórstakt fólag sin á meöal
— svo þeim gengi hægra að hreinsa sig
af þessu, og velja aðra leið en vór nú
erum neyddir til að fara, heldur en
ekki of hátt farið, þótt reiknaðar
væru 100 kr. (renta af 2000 kr.) í
rentu (og afborgun), að minsta kosti
hjá sumum embættismönnum, t. d.
læknum, et fara verða trtan áður en
þeir taka við embætti, og leggja
mikið fé í verkfæri.
iS. liður. Óviss gjöld eru talin:
burðargjöld, símtöl, gjafir o. þ. h.
minni útgjöld.
19. og 20. liður. Hér verður að
bæta við tveim liðum. Læknishjálp
er alls ekki tilfærð, en slíkt er hepni,
og tjáir ekki að sleppa þeim lið í
áætlun. Ennfremur verður að bæta
við fé, sem embættismaður leggur
fyrir til síðari afnota eða geymir tii
annara ónefndra nota. Til dæmis
þurfa embættismenn stundum að
fara utan, og á það ef til vill eink-
um. við um lækna. Aþingi hefir séð
það og veitt til þeirra lítilfjörlegan
styrk árlega (600 kr.). í reikn. er
og ekki sérstaklega talið neitt fé til
skemtana.
4. Hvert er láqrnarkið ?
Nú kemur til þess, að reyna að
áætla með sanngirni lágmarkið, út
frá ofannefndum reikningsliðum og
töflum, því að áætlunin verður á
birta þetta í sjálfri skólaskýrslunnl,
án þess að hafa nokkrar órækar sann-
anir fyrir hettdi. Og því er það beiðni
vor, ef honum kynni að berast ein-
hvevjar óhróðurssögur framvegis um
þá nemendur sína, sem nám stunda i
Mentaskólanum, sem vart er þó hugs-
anlegt, því að eftir því sem nú ltorfir
við, mun eigi þurfa að beita því vopni
í btáð, þá að láta oss vit.a af því fyrir-
fram, svo að sekau eða seka þurfi eigi
að reka undan og hægt só að stinga
á kýliuu á binum rótta stað.
Um hitt ásökunaratriðiö — að fólag
norðl. gagnfr. í Mentaskólanum só á
fallandi fæti — skal eigi farið um
mörgum orðum. Háttv. skólam. segir,
að í seinustu skólaskýrslu hafi þess
verið getið, að norðatisveinar í Mentaskól-
anum hafi stofnað fólag með sór til að
halda við sambandinu við skólann fyrir
norðan.
Við þetta er það að athuga, að í
fyrsta lagi hefir' nú skólam. aldrei ver-
ið beðinn að geta þessarar félagsstofn-
unar í skýrslunni, og í öðru lagi, fyrst
hann gat hennar, þá er eigi með öllu
farið með rótt mál. Því fer svo fjarri,
að það séu einungis norðansveinar í
Mentaskólatium, sem hafa myndað
þennan fólagsskap með sór, heldur
samanstendur hann af öllum norðlenzk-
um gagnfræðingum, sem hér eru í
bænum og í honum eru, hvort heldur
þeir eru í háskólanum, kennaraskólan-
um, verzlunarskólanum, eða hvar svo
sem þeir eru, eða hvað þeir stunda
hór í bænum. Félagið er því með öllu
sjálfstætt félag og eigi fremur háðara
Mentaskól. heldur en einhverri annari
stofnum eðabýli,þarsemfólagsm.dvelur.
Og því er það, að þótt dofnaði yfir
þessum félagsskap, þá er með öllu
ranglátt að gefa norðansveinum f Menta-
skólanum einungis sök á því. — En
sannleikurinn um þetta fólag er sá, að
það lifir góðu lífi og man vel gamia,
góða skólann sinn og hiua ágætu og
drenglyndu kennara hans og minnist
enn með óblandinni gleði skólalffsins
og samverustundanna þar — og að
maklegleikum. —
En hvað veldur nú þessum ummæl-
unt háttv. skólam., sem með öllu fara
í bága við það, sem í raun og veru er 1
Svarið er fljótfengiö. — Þeir sem liér
eiga hlut að máli hafa verið rægðir við
hann, enda benda orð hans, á bls. 57
í skólaskýrslunni óbeinllnis á að svo
hafi verið, þar sem bann segir : »Þaö
er eigi langt á að minnast, að nem-
endum héðan hefir verið borið á brýn
að þeir væru valdir að óreglu í Menta-
skólanum og skólanum hór um kent«.
En hverjir flytja þessar miður fögru
og ósönnu sögur? Vill ekki skólameist-
arinn gera oss þann greiða að láta oss
eða almenning vita það? í það minsta
finst oss, að þeir, sem hlut eiga aö
máli, eigi fullkomna heimtingu á því.
láqmarkið, en ekki regla og mæli-
snúra á laun emb manna yfirleitt. í
aths. er upphæðin stundum talin
vera of lág. Þetta er ekki svo að
skilja, að reikn. sé ekki réttur, og
rétt tekinn upp, heldur hitt, að þessi
maður hefir ekki séð sér fært, að
eyða svo miklu, sem þurfti. Fer eg
svo yfir hvern lið þeirra, er breyta
verður. 1. og 2. færast upp í 340
kr. (sbr. aths. v. 1. og 2. lið); 4.
liður verður a. m. k. 10 kr. (sbr.
aths. v. 4. lið); 6. lið (mjólk) verður
að færa upp í i?S kr. (sbr. aths. v.
6. lið); 9. lið mætti ef til vill færa
niður í 120 kr. (sbr. ath.); 10. lið
verður að færa upp í 40 kr. (sbr.
ath. við 10. lið) og er þó ekki fyrir
hestfóðri. 11. lið má a. m. k. færa
upp i 360 kr. (sbr. ath. v. 11. lið);
12. liður færist upp í 100 kr. (sbr.
ath. v. 12. lið); 13. lið verður að
færa upp í 173 kr. (sbr. ath. v. 13.
lið); 15. lið er óhætt að færa upp í
15 kr. (sbr. ath. v. 15. lið); 17. lið
má færa upp í 75 kr. (sbr. ath. v.
17. lið); 19. lið, læknishjálp, verður
að bæta inn í og má áætla hana a.
m. k. 20 kr.; er það miðað við borg-
un til heimilislækna í kaupstað; 20.
liður er áætlaður 150 kr.