Útvarpsblaðið - 23.02.1951, Blaðsíða 13

ÚR BÖKAHILLUNNI:
Lcikritasafn
Menningarsjóðs
Leikrit er sú tegund skáldskapar, sem al-
menningur hér á landi virðist varla læs á, enn
sem komið er, samanborið við það, liversu
fluglæs hann er annars á allt, sem á blöð er
skráð, og hefur lengi verið það. Er þetta þó
einkennilegra fyrir þá sök, að sá skáldskap-
ur er yfirleitt mjög aðgengilegur og auðles-
inn.
Þessu mun fyrst og fremst valda sá mis-
skilningur, sem virðist furðu algengur, að
leikrit séu aðeins til þess gerð, að þau séu
flutt á leiksviði, og geti því ekki aðrir en
þeir, sem á áhorfendabekkjum sitja, notið
þeirra til fulls.
En fjarri fer því að svo sé. Leikrit eru
fyrst og fremst saga, skráð í samtalsformi.
í samtölunum er listræns gildis leikritsins
fyrst og fremst að leita, boðskaps þess og
kjarna. Leikritsformið varnar höfundinum
að koma á framfæri nokkrum persónulýs-
ingum á annan hátt en þann, að láta tilsvör
viðkomenda og aðrar beinar setningar, er
hann leggúr þeim í munn, túlka skapgerð
þeirra og lýsa geðshræringum þeirra, við-
horfum og viðbrögðum, þegar undanskildar
eru fáorðar leiðbeiningar til leikenda, er með
hlutverk fara, og sem koma lesandanum
engu síður að notum en leikendunum. Leik-
ritahöfundurinn verður því að leggja enn
ríkari áherzlu á blæbrigði í orðavali og hnit-
miða setningamyndun, heldur en skáld-
sagnahöfundurinn, sem jafnan ræður yfir
víðu svæði til skýringa og hugleiðinga, utan
gæsalappanna. í leikiitunum er söguþráð-
urinn rakinn eingöngu í samtölunum, þar
býr sjálf sagan, aðdragandi átakanna, ris
þeirra og lausn. Ef þessu væri ekki þann
veg farið, mundu fæstir geta hlustað á leik-
flutning í útvarpi, sér til ánægju.
Satt er það að vísu, að sviðtjöld og ljós
og ýmislegt fleira, sem leiksviðið hefur að
bjóða, Ijá sjónleiknum líf og svip, og að leik-
endurnir fá persónum hans rödd, líkama og
persónuleg sérkenni. En það getur þó því
aðeins orðið, að hvorttveggja samsvari því
leiksviði, er áhorfandinn hefur valið leikn-
um í leikhúsi ímyndunar sinnar, og leikend-
urnir samræmist þeim liugmyndum, er hann
hefur gert sér af persónum sjónleiksins, að
svo miklu leyti, að hann kannizt við hvort-
tveggja og viðurkenni það. An viðurkenn-
ingar og svörunar áhorfandans, eru svið-
tjöldin aðeins málaður strigi og leikandinn
miður slyng hermikráka. Sviðtjöld og leik-
endur eru ekki til þess, að áhorfandinn njóti
sjónleiksins fyrir umhverfi og flutning, held-
ur til þess að sjónleikurinn njóti sín á liug-
arsviði áhorfandans. Þar verða persónur
leiksins að heyja baráttu sína, þar verða
átökin að gerast og lausnin að finnast. Sjái
áhorfandinn og heyri það eitt, sem á leiksvið-
inu gerist, drepur leiksviðið og leikendurn-
ir sjónleikinn í hugarkynnum hans. Það er
einmitt þetta, sem gerir, að bæði höfundar
og leikstjórar hafa gert þá tilraun að láta
leiksvjðslýsingu þular koma i stað tjalda, eða
að gera sviðtjöklin svo einföld og fábrotin,
að þau verði ímyndunarafli áhorfandans að-
eins óbeinn stuðningur, en ekki staðreynd,
sem hann verður annaðhvort að samþykkja
eða hafna.
Meginatriði málsins er nefnilega það, að
hver og einn ræður persónulega yfir því leik-
sviði og leikendum, sem ekkert leikhússvið
og engir leikendur þola samanburð við, þar
sem er hugsun hans og ímyndunarafl. Og
fyrir þá sök, getur áhorfandinn ef til vill
notið sjónleiksins mun betur, ef hann les,
ÚTVABPSBLAÐIÐ
13