Ísafold - 30.06.1915, Blaðsíða 1

Kemur it 'tvisvar
i viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða l‘/j dollar; borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lansasala 6 a. eint.
ísafoldarprentsmiÖja Ritstjðri: Úlafur Björnsson. Talsimi nr. 455
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi skuld-
laus við blaðið.

XLII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 30. jiiní 1915.
48. tölublað
AlþýTlufél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 11 -3
og 6—7
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—3 og l ^7
Bæjargjaldkerinn Lanfásv. 6 kl. 12—8 og >
íslandsbanki opinn 10—21/* og 61/*—7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8Ard.—10 dbd.
Alm. fnndir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Gnbsþj. 9 og 6 A helprm
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, 51/*—61/*. Bankastj. 12 2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. ÚtlAn 1—8
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frA 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
NAttúrngripasafnib opib l1/*—21/* A snnnnd.
Pósthúsib opib virka d. 9—7, snnnnd. 9—1.
Samábyrgb Islands 10—12 og 4—6
Stjórnarrábsskrifstofnrnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjaviknr Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vífilstabahælib. Heimsóknartimi 12—1
Þjóbmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12—2,
í fjarveru minni
— júlímánuð — annast Jón yfir-
dómslögm. Asbjörnsson öll mála-
flutningsmannsstörf fyrir mig hér í
bænum.
Þorst. t*orsteinsson
yfirdómslögm.
Fyrirvarinn
og
konungsúrskurðurinn.
Föðurlandsvinirnir, sem að Ing-
ólfi standa, þeir drengskaps-
mennirnir Bjarni, Benedikt, Skúli
& Co. sýnast nú hafa gengið í
eindregið bandalag við bæði hægri
blöð í Danmörku og Knút Berlín.
Bandalag þetta eða félagsskap-
ur er gerður í því skyni að sýna
það og sanna, að Island hafi nú
verið svift rétti þeim, sem ís-
lendingar telja sig eiga yfir sér-
málum sínum svonefndum. Öll-
um er þeim nauðsyn á að fá það
sannað, að Island hafi nú tapað
þessum réttindum um leið og
stjórnarskrá þess h'laut staðfest-
ingu konungs og konungsúrskurð-
ur var gefinn út um það, að
íslenzk lög og mikilvægar stjórn-
arráðstafanir skuli borin upp i
ríkisráði framvegis eins og hing-
að til. *
Ráðherra íslands á, eftir kenn-
ingu þeirra félaga að hafa alger-
lega svikið þing og þjóð með því
að taka við staðfestingu stjórnar-
skrárinnar á þeim grundvelli,
sem birtur hefir verið.
Og hverjar eru svo sannanir
þeirra Ingólfsmanna fyrir þessari
staðhæfingu ?
Þær eru aðallega þessar:
1. Skeyti frá Höfn 21. þ. m.
um það, að hægrimannablaðið
»Vort Land« segi augljóst, að
Sjálfstæðisflokkurinn á Islandi hafi
orðið gersamlega undir í barátt-
unni um skilyrðin fyrir staðfest-
ingu stjórnarskrárinnar. — Úr-
skurðurinn sé samkvæmur skil-
yrðum konungs, en gagnstæður
kröfum Alþingis.
Skeyti þetta er sagt sent af
Hafsteini uppgjafapresti Péturs-
Byni í Khöfn, og því — ef svo
er — torvelt fyrir þá, er éigi
hafa séð blaðið »Vort Land« að
segja um hvort orð þess eru
rétt eftir höfð. En nú vill svo vel
til, að 21. þ. mán. gat blaðið
»Vort Land« alls ekkert vitað
um, hverir staðfestingarskilmálar
stj.skr. voru, því að ríkisráðsum-
ræðurnar voru þá eigi enn b i r t-
a r í Höfn og þeim haldið þar
gersamlega leyndum. Og þó að
blaðið hefði vitað um efni þeirra,
þá mætti ætla, að Ingólfur mundi
eigi svona alveg renna umsögn
blaðsins hrárri niður. En nota
flest i nauðum skal, og blaðið
Ingólfur hefir sýnt það, bæði með
birtingunni óheimilu og nú í síð-
asta tölublaði sínu, að þvi er fast
í hendi að fá því slegið föstu, að
réttindum landsins sé glatað.
2. Næsta sönnunin er sú, að
forsætisráðherra Dana hafi tekið
til máls á ríkisráðsfundinum, þá
er stjskr. var staðfest, og íslands
ráðherra hafi eigi tekið fyrir
munn honum. .
En þessi sönnun er eigi betri.
í fyrsta lagi kemur honum það
við, hvort sérmál vor eru borin
upp í ríkisráði Dana. Vér getum
eigi ákveðið það sjálfir með kon-
ungi, af því að vér eigum eigi
rétt á að ákveða, hvaða mál séu
þar borin upp. Danir gætu mót-
mælt uppburði vorra mála þar,
ef þeir vildu. í öðru lagi er það
ómögulegt fyrir íslandsráðherra
að neita forsætisráðherra Dana
að lýsa þar skoðun sinni á ein-
hverju máli. En ef sú skoðun
er andstæð skoðun íslandsráð-
herra, þá getur hann mótmælt
henni. Og það gerði íslands ráð-
herra að þessu sinni, með því að
hann heldur sér við íslenzku
skoðunina þá, að uppburðurinn
sé* sérmál í þeirri merkingu, að
vér einir getum með konungi
tekið uppburð þeirra út úr ríkis-
ráði aftur. Þetta segir fyrirvar-
inn, og ráðherra skírskotar til
hans í svari sínu til forsætisráð-
herra.
3. Næsta sönnunin er það, að
dönsk blöð hafi skýrt frá, að for-
sætisráðherra hafi boðað formenn
dönsku stjórnmálaflokkanna á
fund og borið undir þá samkomu-
lagsatriði þau, er hann hafi verið
orðinn sáttur á við ráðherra ís-
lands.
Það er fyrst og fremst eigi rétt
frá skýrt, að forsætisráðherra hafi
»borið« nokkur samkomulagsat-
riði »undir« flokkaformennina.
Stjórnarblaðið »PoIitiken« segir að-
eins, að þeim hafi verið »skýrt
frá« samkomulagsatriðunum. Og
er það nokkuð annað. En þetta
var alls eigi gert að tilhlutun
ráðherra íslands. Hitt þótti hon-
um einsætt, að eigi skyldi hann
hafna staðfestingu stjórnarskrár-
innar, þótt hann sæi þessa frá-
sögn í dönskum blöðum.
Og hvernig getur ráðherra ís-
lands komið í veg fyrir það, að
konungur ráðfæri sig fyrst við
trúnaðarmenn sína um málið?
Og hvernig getur ráðherra ís-
lands tálmað því, að þessir trún-
aðarmenn konungs segi öðrum í
trúnaði frá því, sem þeir vita um
málið eða skýri þeim frá tillög-
um sínum til konungs um það?
Væri skynsamlegt aðeins afþess-
um ástæðum að girða fyrir það
að landið fengi fram lög sín- er
alþingi hefir samþykt og sagt
ráðherra að fá staðfest af kon-
ungi?
Það þarf meira en meðal flónsku
til þess að halda það, að landið
glati rétti fyrir það, þótt forsæt-
isráðherra Dana skýri einhverj-
um öðrum frá einhvýrju sam-
komulagi um mál landsins.
Það er eigi betra en það, ef
einhver vildi nú fara að halda
því fram, að herra grískudósent
Bjarni Jónsson frá Vogi misti
þessar 90 þúsundir, sem G.
H. telar hann hafa kostað og
muni kosta landið fyrir það eitt
að Guðm. próf. Hannesson hafi talið
þær saman og birt reikninginn í
ísafold.
Á sama hátt heldur landið öll-
um sínum réttindnm, þótt for-
sætisráðherra Dana hafi skýrt
einhverjum frá samkomulagsatr-
iðum um Islandsmál.
4. Þá er það sönnun, að kon-
ungur fær vissu fyrir að sam-
komulag sé fengið um það, að
eérmál vor skuli borin upp í
ríkisráði. Ekki er vel ljóst, hvert
réttartap oss er slíkt, þó að ráð-
herra íslands segi konungi frá
því, að alþingi 1913 og 1914 hafi
gengið að þvi vísu, að konungur
mundi ákveða, að málin yrði
borin upp í rikisráði og að það
hefði eigi amast við því, að sjálf-
ut teldi hann því eigi ástæðulaust
að hafa á móti því, og loks að
Danir hefðu eigi á móti uppburði
sérmála. vorra i ríkisráði, sem
þeir hefðu getað neitað, eins og
fyrr er sagt. Ekki er gott að sjá
hvaða afsal getur falist í slíku.
5. Konungur segir það vilja
sinn, eins og hann hafi áður sagt
,Pólitík‘.
Erindi flutt á íþróttamóti að Þjórsártúni,
26. júni 1915.
Eftir Gísla Sveinsson.
Háttvirta samkoma!
Áður en eg fór úr Reykjavík, hitti
eg kunningja minn einn á götu, í
gærmorgun, og sagði hann við mig
þessi orð: »Þú mátt nú vara þig,
austur við Þjórsá, að fara ekki að
tala nm pólitik, í ræðunni sem þú
ætlar að hdda. Annars getur alt
lent í áflogumU — Þótt eg sé nú
ekki beint hræddur við áflog, þ. e.
a. s. að þér, háttv. áheyrendur, far-
ið að fljúg3St á innbyrðis ■— öðru-
vísi en þá að glíma, eftir réttum
reglum, eins og hér er gert í dag
meðal annara skemtana —, þá ætla
eg nú samt ekki að fara út í da%s-
'ins pólitlk, það sem ei að gerast eða
erjur út af þvi. En crðið, nafnið
»pólitík« mun eg nefna að nokkru,
svo að kalla mætti, ef menn segja
í ríkisráði, að málin séu þar bor-
in upp. Ekki er auðvelt að sjá,
að réttarspjöll geti verið í því,
þó að konungur segist einnig hafa
áður látið þann vilja í ljósi, enda
er það öllum kunnugt. Ef það
væru réttarspjöll, þá mundi t. d.
Vog-Bjarni með sama rétti geta
sagt, að nú á næsta þingi
gæti hann aftur tekið 10 þúsund
kr. á ári úr landssjóði fyrir að
vera viðskiftaráðunautur með því
einu að segja, að hann verði eins
og hann hefði sagt á þingi 1911,
að greiða sjálfum sér atkvæði með
þesskonar smámunum.
Og hvar segir konungur, beint
eða óbeint, að uppburður málanna
sé sammál ? Hvar segir hann,
samþykkis Danaþurfi til að breyta
úrskurðinum ? Hvergi nokkurs-
staðar. Konungur felst þvert á
móti á tillögur íslandsráðherra,
og gerir engan fyrirvara, um að
skoðun íslendinga, er ráðherra ís-
lands skýrir frá, sé rétt.
Satt að segja hefir Knútur Ber-
lín aldrei skrifað jafn fjandsam-
lega gegn rétti landsins og Ing-
ólfsmenn gera nú. Aldrei hefir
hann lagt jafnmikið' kapp á að
sanna réttleysi þess og þeir gera
nú.
Og þessir menn þykjast vera
að halda uppi rétti landsins og
frelsi. Ætli orð þeirra verði eigi
vatn á mylnu Berlíns og annara
íslands-fénda, þegar þeir þurfa
næst að sanna innlimun íslands ?
Þá verður Vog-Bjarni vafalaust
»citeraður«, sem aðalmáttarstoð
innlimunar-kenninganna, og eigi
um skör fram.
Hátt smjörverð.
Smjör það, sem konsúl L. Zöllner
í Newcastle hefir borist í vor, hefir
hann selt á 111 krónur kvartelið
að frádregnum útlendum kostnaði,
samkvæmt ný^ominni símfregn.
að eg hafi talað hér uip pólitík, að
eg hafi þá gert það að eins í orði
kveðnu.
Örðið »pólitík« er að vísu fram-
andi orð, komið úr grískunni —
*politike« — en svo nefndu Grikkir
stjórnfraðina; merkingunni hefir orð-
ið haldið að miklu leyti, eins og
þér sjáið. Alsstaðar er það pólitík,
að stjórna rikjum og löndum og
þjóðum, bæði fræðilega og eins i
verki, og er margt sem þar til heyrir,
stjórnarskipun, stjórnarframkvæmdir
og löggjöf öll.
En nú má segja, að þetta orð sé
orðið heimaqanqur hér hjá oss, ekki
aðeins i orði, heldur og á borði.
Pólitíkin hefir algerlega bugað Kirkju-
blaðið; hún hefir komist, hér eins
og viða annarsstaðar nú á tímum,
»inn á hvert einasta heimili«, sem
Kbl. ekki tókst.
Eins og þér kannist við, þá eru
til margskonar »pólitíkur«. En aðal-
lega eru þær þrjár: Heimspólitík,
landspólitik og — hreppapóMk.
Stjórnarfrumvörp.
Þau eru 22 að þessu sinni:
Frv. tii fjárlaga fyrir árin 1916
og 1917.
Frv. til fjáraukalaga fyrir árin 1914
og 1915.
Frv. til fjáraukalaga fyrir árin 1912
og 1913.
Frv. til laga um samþ. á lands-
reikningunum fyrir árin 1912 og
1913.
Frv. til laga um ullarmat.
Frv. til laga um rafveitur.
Frv. til laga um sparisjóði.
Frv. til laga um framlenging á
gildi vörutollslaganna.
Frv. til laga um heimild fyrir ráð-
herra íslands til að leyfa íslandsbanka
að auka seðladtgáfu sína.
Frv. til laga um framlenging á
gildi laga 2. ág. 1914, um ráðstaf-
anir á gullforða íslandsbanka o. 9.
Frv. til laga um heimild fyrir ráð-
herra til að skipa nefnd til að ákveða
verðlag á vörum.
Frv. til laga um ógilding viðskifta-
bréfa og annara skjala með dómi.
Frv. til iaga um atvinnu við sigl-
ingar.
Frv. til laga um atvinnu við vél-
gæzlu á gufuskipum.
Frv. til laga um stofnun vélstjóra-
skóla í Rvík.
Frv. til laga um breytingu á lög-
um um stýrimannaskólann í Rvík.
Frv. til laga um afhending á landi
til stækkunar kirkjugarðsins í Rvík.
Frv. til laga um mat á lóðum og
löndum i Rvík.
Frv. til laga um breyting á lög-
um um bæjarstjórn í Isafjarðarkaup-
stað.
Frv. til laga um stofnun annarj,
ráðherraembættis.
Frv. til laga um að bæta við ein-
um bankastjóra við Landsbankann.
Um stofnun annars ráðherraem-
bættis segir svo í aths. við frv.:
Frá því að sérstakt stjórnarráð
handa íslandi var sett á stofn, sjá.
Hver af þessum aðalgreinum get-
ur verið misjafnlega rekin, og heitir
eftir því »góð pólitík* eða »slæm
pólitík«; ef til vill kannist þér enn-
fremur við eina aukategund — auð-
vitað aðeins að nafnil — sem sé
svo kallaða eiqinhaosmuna-pólitik.
En hvað er pólitík ?
Alt lifið er í sjálju sér pólitík! —
Framkvæmdir manna og félagsskap-
ur, ráð manna og dáðir til þess að
koma sér og öðrum sem bezt fyrir
í baráttu lífsins, í þjóðfélögunum.
Pólitik er í rauninni í víðustu merk-
ingu hufsanir manna o% störf, til pess
að geta lijað.
Þess vegna er ómögulegí að kom-
ast hjá pólitik, algerlega, Það getur
enginn maður, svo framarlega sem
hann hefir nokkur mök við aðra en
sjálfan sig, og það hafa víst rétt allir.
En þar fyrír þurfa menn ekki að
blanda sér i það, sem kallað er stór-
pólitik — umræður um hin æðstu
stjórnmálaefni þjóðfélaganna, og það
er það, sem ekki er ætíð sem bezt
rómað, að gera (sem menn nefna)