Tíminn - 30.09.1941, Side 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAOUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
25. ár.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR: <
EDDUHÖSI, Lindargötu 9A. í
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA: \
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A. \
Sími 2323. )
Símar 3948 og 3720. (
PRENTSMIÐJAN EDDA h.í.
Seykjavík, |iriöjiiclaginii 30. sept. 1941
96. blað
Viðhótartillögur frá viðskíptamálaráðherra
í dýrtíðarmálinu
Þær verða helzta umræðueínið á þing-
mannaíundunum, sem heíjast á morgun
Embættaveitingar og írest-
un kosningar í K.-lsafjarð-
arsfslu
Forsætisráðherra svarar
ihaldsblöðunum
f næsta blaði Tímans
birtist ítarleg: grein eftir
Hermann Jónasson, for-
sætisráðherra, þar sem
hann svarar þeim árásum
íhaldsblaðanna, er hann
hefir orðið fyrir að und-
anförnu. Fjallar grein for-
sætisráðherra um veitingu
skólast.ióraembættisins við
Flensborgarskóla, veitingu
lögreglustjóraembættisins
í Reykjavík, afstöðu ráð-
herrans og Framsóknar-
flokksins til embættaveit-
inga og sérfræðináms, og
frestun aukakosningar-
innar í Norður-fsafjarðar-
sýslu. Eru öll þessi atriði
tekin til rækilegrar með-
ferðar í grein ráðherrans.
Óttast um bát
trá Siglufirði
lik eius skipverjaits
finnst í björgimarbelti
Á sunnudagskvöldið fór vél-
báturinn „Pálmi“, S. í. 66, i róð-
ur frá Siglufirði. Báturinn hef-
ir ekki komið fram, en um 5
leytið í gærdag fann vélbátur-
inn Villi, sem var að koma úr
róðri, lík eins skipverjans af
„Pálma“ í björgunarbelti, um
fjórðung stundar leið út af
Sauðanesi, vestan Siglufjarðar.
„Pálmi“ var 10 smálestir að
stærð og voru þessir menn á
honum:
Júlíus Einarsson, formaður,
kvæntur, átti 3 börn.
Júlíus Sigurðsson, kvæntur
og átti börn.
Kristján Hallgrímsson,kvænt-
ur og átti 3 börn.
Sverrir Sigurðsson, kvæntur
og átti eitt barn.
Jóhann Viggósson, ókvæntur.
Lík þess síðasttalda fannst.
Talið er ósennilegt, að „Pálmi“
hafi farizt vegna óveðurs. En
báturinn var nýviðgerður og
hafði verið lengdur um leið. Er
leitt getum að því, að leki hafi
komið að honum eða sprenging
hafi orðið i vélarúmi hans.
Á morgun hef jast fundir í
þingflokkum og miðstjórn-
um stjórnarflokkanna, þar
sem fyrst og fremst verða
teknar til umræðu viðbótar-
tillögur frá viðskiptamála-
ráðherra í dýrtíðarmál-
inu. Alþingi muri verða
kvatt saman, þegar þessum
fundum er lokið.
Tíminn hefir átt viðtal við
viðskiptamálaráðherra um að-
draganda og efni þessara til-
lagna og fer frásögn hans hér
á eftir:
— Þegar ég lagði fram frum-
varp mitt um dýrtíðarmálin á
síðasta Alþingi, lýsti ég því svo
greinilega, að ekki varð um
villst, að það væri flutt sem
samkomulagsgrundvöllur, en
gengi skemmra en ég teldi
nauðsyn til bera. Eins og flesta
mun reka minni til, var frum-
varpinu spillt i meðförum Al-
þingis. Felld voru niður að
mestu ákvæði frumvarpsins
um fjáröflun með beinum
sköttum, til þess að vinna gegn
dýrtíðinni.
Þótt svo færi taldi ég mikils-
vert, að lögin yrðu framkvæmd
og að sem mest yrði gert til
þess að hamla gegn áframhald-
andi verðbólgu og kaupgjalds-
hækkunum, sem hverfa jafnóð-
um til þess að mæta vaxandi
dýrtíð.
Ég lagði fram í ríkisstjórn-
inni, rétt eftir þinglok, eða 23.
júní síðastl., tillögur um að
framkvæma dýrtíðarlögin. Til-
lögurnar voru í aðalatriðum
þessar: Innheimta útflutnings-
gjald og viðauka tekjuskatt
og verja fénu til þess að lækka
verðlag á erlendum og innlend-
um vörum, fella niður nauð-
synj avörutoll samkvæmt heim-
ild í lögunum og hefja aðgerð-
Nýr sendiherra
Mr. MacVeagh, hinn nýji
sendiherra Bandaríkjanna á ís-
landi, kom hingað til bæjarins
síðastliðinn föstudag. í fylgd
með honum er kona hans.
Mr. MacVeagh er 57 ára að
aldri. Eftir að hann lauk námi
við Harvard-háskólann stund-
aði hann framhaldsnám við
Sorbonneháskólann í París ár-
in 1913 og 1914. Hann var í her
Bandaríkj anna og barðist í
Frakklandi. Var hann major, er
striðinu lauk.
Eftir heimsstyrjöldina fékkst
hann við kaupsýslu og útgáfu
starfsemi. Árin 1933—1941 var
hann sendiherra Bandaríkjanna
í Grikklandi.
Mædiveikín
Mæðiveiki hefir komið í ljós í
þremur kindum frá Syðra
Tungu’koti ,1 Bólstaðarhlíðar
hreppi, sem er utan afgirta
ir til þess að lækka flutnings-
gjöld. Ennfremur lagði ég til, að
ríkisstjórnin tilnefndi 3 ráðu-
nauta í málum þessum. Það
eina, sem til greina var tekið af
tillögum þessum, var till. um að
innheimta 10% álag á tekju-
skattinn og tillagan um að til-
nefna ráðunautana.
Um störf þeirra má m. a. geta
þess, að þeir hafa gert útreikn-
inga, sem sýna að ná mætti
verulegum árangri, ef dýrtíðar-
lögin væru framkvæmd.
Aö öðru leyti voru tillögurn-
ar um að framkvæma lögin ekki
teknar til greina, sumpart með
þeim rökum, að erfitt væri um
framkvæmdir, en sumpart var
sú ástæða færð til, að bráðlega
væri þess að vænta, að við yrð-
um frjálsir að því að breyta
gengi krónunnar, ef við ósk-
uðum og væri rétt að bíða eftir
því að svo yrði, þar sem ýmsir
mundu telja þá leið heppilegri.
Brátt varð þó séð, að talsverð
bið gæti orðið á því að íslend-
ingar yrðu frjálsir að því að
breyta gengi krónunnar. Kom
þetta greinilega fram af tregðu
þeirri, sém Englendingar sýndu
í því, að svara kröfum ríkis-
stjórnarinnar um breytingar á
ensku samningunum, er settar
voru fram um mánaðamótin
júní—júlí í sambandi við samn-
inginn um hervernd Bandaríkj-
anna.
Ég ítrekaði því tillögur min-
ar allar í dýrtíðarmálinu og
benti sérstaklega á, að þótt
gengishækkunarleiðin kynni
síðar að reynast fær og teljast
heppilegri en hin leiðin, þá væri
siður en svo nokkur skaði skeð-
ur, þótt framkvæmdir væru
hafnar samkvæmt dýrtíðarlög-
unum. Hitt væri aftur á móti
hættulegt að hafast ekkert að
og láta verðlag og kaupgjald
hækka á víxl eins og verið
(Framh. á 4. síðu)
Mótspyrnan gegn Þjóðv.
í herteknu löndunum
Andúðin gegn Þjóðverjum fer
nú stöðugt vaxandi i herteknu
löndunum. Virðist það ekki bera
neinn árangur, þótt þeir beiti
auknum hefndarráðstöfunum.
Hér í blaðinu hefir nýlega
verið skýrt frá vaxandi mót-
spyrnu Norðmanna og aukinni
harðstjórn Þjóðverja þar.
Hefndarráðstafanir þeirra hafa
þó engan árangur borið. Stöð-
ugt berast þaðan fregnir um
nýjar fangelsanir. Nýlega hefir
Rogalandsfylkið verið dæmt í
einnar milj. kr. skaðabætur
vegna skemmdarverka og Ála-
sund í 100 þús. kr. skaðabætur.
Frá Frakklandi hafa borizt
fregnir um vaxandi andúð gegn
Þjóðverjum og víðtæka skemmd-
arverkastarfsemi. Þýzkir her-
menn verða iðulega fyrir árás-
um. Þúsundir manna hafa ver-
ið fangelsaðir í hinum her-
numda hluta Frakklands. Hafa
Þjóðverjar gripið til þess ráðs,
að drepa nokkra fanga í hvert
sinn, sem unnin eru skemmdar-
verk, og eru þeir teknir af
handahófi, án tillits til hvort
sakir þeirra eru sannaðar eða
ekki. Þegar mun vera búið að
taka af lífi um 40—50 manns á
þennan hátt. Talið er, að fram-
leiðsla hafi farið minnkandi í
vopnaverksmiðjum FrakMands
að undanförnu.
í Belgíu eru Þjóðverjar einn-
ig byrjaðir að taka gísla af lífi,
en þar hafa skemmdarverk og
árásir á þýzka hermenn færzt
í aukana. Þá hafa nokkrir Belg-
íumenn verið teknir af lífi fyr-
ir aðstoð við brezka flugmenn.
í Júgoslavíu heldur smá-
skæruhernaður enn áfram og
eru iðulega gerðar harðsnúnar
árásir á þýzkar varðstöðvar.
Hefir Berlínarútvarpið viður-
kennt að nýlega hafi verið sent
aukið herlið til Jugoslavíu og
mun slíkt ekki hafa verið gert,
nema af brýnni nauðsyn. Sagt
er að Þjóðverjar láti brenna upp
heil þorp í hefndarskyni, þar
sem þeir hafa sætt mestri mót-
spyrnu.
Mestum árangri virðist mót-
spyrnan gegn Þjóðverjum hafa
JL KROSSaÖTUM
Bæjarbruni í Bárðardal. — Bæjarbruuni í Skagafirði. — Bókagjöf. — ís-
lenzkir flugnemar í Kanada. — Frá Hvanneyri. — Frá Eyrarbakka.
Á fimmtudaginn var, brann bærinn
alS Brenniási í Bárðardal til grunna.
Þegar eldsvoðans varð vart, voru að-
eins tvö gamalmenni á heimilinu auk
tólf ára barns. Með undraverðum dugn-
aði tókst þó þessu liði að bjarga
nokkru af húsbúnaðinum, en bærinn
brann aliur. Sá bær, er næstur er
Brenniási, er hálftíma leið í burtu.
Kom fólk þaðan jafnskjótt og fregn
barst um eldinn, en það stoðaði ekkert,
því að bærinn var svo mikið brunn-
inn, að hann hmndi eftir stutta stund.
t t t
Síðastliðinn föstudag brann bærinn
að Sleitustöðum í Hólahreppi í Skaga-
firði til kaldra kola. Bóndinn, Sigurður
Þorvaldsson hreppstjóri, var við kart-
öfluupptöku nokkuð langt frá bænum,
en kvenfólkið á heimilinu var að sjóða
slátur i kjallara á nýju ibúðarhúsi, sem
sonur bóndans býr í, og stendur nokk-
uð frá gamla bænum. Bærinn var að
mestu úr torfi og brann hann allui'
án þess að nokkru yrði bjargað. Inn-
bú var óvátryggt, en bærinn tryggður
að litlu leyti.
r t t
„British Comicil" (Brezka menning-
svæðisins. Frekari rannsókn 1 arstofnunin), sem sá um dvöl íslenzku
hefir enn ekki farið fram, en
frá þessum stað gæti sauðfé úr
nokkrum hluta Bólstaðarhlíð-
arhrepps og Lýtingsstaða-
hreppi hafa sýkzt, en veik-
innar hefir ekki orðið vart áður
á þessum slóðum.
blaðamannanna í Bretlandi í sumar,
hefir fyrir skömmu sent Landsbóka-
safninu um eitt hundrað bækur að
gjöf. Gjöfina völdu í sameiningu þeir
Cyril Jackson sendikennari og Guðm.
Finnbogason landsbókavörður. Lögðu
þeir áherzlu á af fá verk helztu enskra
ljóðskálda og leikritaskálda á 19. og
20. öld. í þessu safni eru 48 bindi ljóða-
bóka og 45 bindi leikrita. Ennfremur
ýmsar greinar, bréf og æfisögur. Þess-
ar bækur verður framvegis hægt að fá
lánaðar í lestrarsal Landsbókasafnsins.
t t t
Frá flugnemunum, sem fóru til Ka-
nada, hafa nú borizt bréf. Láta þeir
hið bezta yfir aðstöðu sinni. Segja
þeir, að flugskóli íslendingsins Kon-
ráðs Jóhannessonar, en þar stunda þeir
nám, sé talinn einn bezti flugskólinn
í Kanada, þótt ekki sé hann sá stærsti.
Á skólanum eru um 30 flugnemar, auk
manna, sem aðeins læra þar vélfræði.
Jafnhliða verklegum flugæfing-um er
nýsveinum veitt 7 klst. dagleg kennsla
í vélfræði, og þurfa þeir að ljúka þeirri
námsgrein áður en kennsla byrjar á
öðrum bóklegunr fræðigreinum, svo
sem loftsiglingafræði, veðureðlisfræði
o. fl. Á fyrstu þrem vikunum hafði sá
flugneminn héðan, sem iengst var kom-
inn áður en þeir fóru, flogið einn sam-
tals í 9% klst. á þrem mismunandi
tegundum véla, og var búinn að fara
í „spinn“, „og kom lifandi til baka,
enda hefir aldrei orðið slys á skólan-
um, frá því hann var stofnaður", eins
og hann orðar þetta í bréfi sínu. Annar
flaug í fyrsta sinn einn sama daginn,
sem bréfið var skrifað, en hinir tveir
mundu komast á flug einir innan viku.
Þá láta þeir félagar mikið af hinum
vinsamlegu viðtökum, sem þeir hafi
átt að mæta af hálfu Vestur-íslend-
inga. Loks segja þeir frá því, að í
Winnipeg sé talsvert af ensku fólki,
sem tali íslenzku, og muni flestir þeirra
þá hafa unnið hjá íslendingum. Flug-
völlurinn við Wihnipeg er mikill og
góður, þótt ekki sé hann eins mikill
og hinn nýi flugvöllur í Reykjavík.
Skólastjóri þeirra er flugvallarstjórinn
er hefir auk þess mikilvægt starf með
höndum fyrir herinn. Af þessu má
marka starfhæfni hans og álit.
t r t
Á Hvanneyri er heyvinnu lokið fyrir
nokkru síðan og varð heyfengurinn um
2500 hestar. Hefir heyfengurinn aldrei
verið þar jafnmikill áður. í haust munu
verða settir þar á um 100 nautgripir, 60
—70 hestar og 40—50 kindur, en sauð-
fjárrækt hefir verið þar sama og engin
seinustu árin, sökum mæðiveikinnar.
Skólinn verður fullskipaður i haust og
hefir orðið að vlsa frá um 50 umsækj-
endum.
t t r
Á Eyrarbakka er sem kunnugt er,
mikil kartöflurækt. Tímanum var frá
því skýrt í símtali í gær, að úr sumum
görðum þar hefði nú fengizt betri upp-
skera en dæmi væru um áður. Upp-
tekningu er að verða lokið, enda þótt
rigningar síðustu vikur hafi mjög verið
til baga við vinnu í görðum. Hefir fólk
látið kartöflurnar til bráðabirgða í úti-
hús, þar sem unnt er að geyma þær
þar til þurrkdagur kemui' og færi gefst
á að visa þær, svo að þær verði látandi
1 vetrargeymslu.
náð í Tékkoslóvakíu. Þrátt fyrir
það þótt álitlegustu foringja-
efni Tékka hafi verið fangels-
aðir þúsundum saman á und-
anförnum árum, hefir mót-
spyrnan stöðugt færzt í auk-
ana. Nýir menn hafa komið í
skarðið og tekið við forustunni.
Unnið hefir verið eins leynilega
og unnt hefir verið. Verkamenn
hafa verið fengnir til að draga
úr afköstum sínum, bændur
hafa verið fengnir til að van-
rækja og skemma akrana,
vegaspjöll hafa verið gerð,
járnbrautarlínur eyðilagðar o.
s. frv. Árangurinn hefir orðið
svo mikill, að t. d. framleiðsl-
an i vopnaverksmiðjum hefir
víða minnkað um helming, en
mikil vopnaiðja er í Tékkosló-
vakíu.
Þjóöverjar hafa nú ákveðið
að bæla niður mótspyrnu Tékka
með auknu ofbeldi. Von Neu-
rath, sem verið hefir verndari
Bæheims og Mæris, hefir verið
vikið frá, en hann er af gamla
skólanum og hefir reynt að sýna
Tékkum umburðarlyndi. Heyde-
rich, hægri hönd Himmlers og
einn grimmasti nazistaleiðtog-
inn, hefir tekið við embætti
hans. Forsætisháðherra vernd-
arríkisins, Elias, hefir verið
fangelsaður og kærður fyrir að
vera í sambandi við dr. Benes,
en slíkt er talin dauðasök.
Þýzk herlög hafa verið látin
ganga í gildi og dæmir þýzk-
ur dómstóll í öllum málum, er
rísa vegna mótþróa og skemmd-
arverka Tékka. Þúsundir manna
hafa verið fangelsaðar. Nokkrir
menn hafa þegar verið líflátnir.
Þýzkir verðir hafa verið settir
til eftirlits með verzlunar- og
landbúnaðarstörfum. Fjöl-
margar þvingunarráðstafanir
hafa verið í lög leiddar. Tékk-
neska þjóðin býr nú við ein-
hverja mestu kúgun sögunnar.
En þeir, sem þekkja hana, telja
víst, að samt muni hún ekki
bugast, enda er hún talin ein
gagnmenntaðasta og þrautseig-
asta þjóð Evrópu.
Bandamenn hafa jafnan gert
sér þær vonir, að mótþróinn
herteknu löndunum verði þeim
mikill styrkur, en lami krafta
Þjóðverja að sama skapi. Margt
virðist nú styrkja þessar vonir
þeirra. En þess ber að gæta, að
mótþróinn og hatrið í herteknu
löndunum sýnir Þjóðverjum
hvað bíður þeirra, ef þeir tapa
Það getur orðið þeim aukin
hvatning til að leggja mikið á
sig.
Aðrar frétttr.
Á vígstöðvunum í Rússlandi
hafa engar verulegar breyting
ar orðið seinustu dagana. Þjóð
verjar segja, að þeir hafi nú
hreinsað Kievsvæðið og hafi
þeir alls tekið þar 600 þús. her
menn til fanga. — Rússar segj
ast hafa hrundið árásum :
Krímskagann, og hafa Þjóð-
verjar m. a. notað fallhlífarlið
Þeir segjast hafa unnið mikið
tjón á skipum Þjóðverja
Eystrasalti og Svartahafi, og
séu árásirnar á eyjuna Ösel í
Eystrasalti búnar að kosta
Þjóðverja 15 þús. mannslíf. Þá
segjast Rússar vera búnir að
flytja vatnaleiðina 60 kafbáta
frá Eystrasalti til Svartahafs.
Þríveldaráðstefnan í Moskva
er nú byrjuð. Molotoff og Lit'
vinoff eru aðalfulltrúar Rússa
Rússar hafa viðurkennt de
Gaulle sem foringja frjálsra
Frakka.
445 ítalir hafa seinustu vik-
urnar verið dæmdir fyrir
skemmdarverk.
Brezkar flugvélar gerðu árás
á borgir í Norður-Ítalíu að
faranótt síðastl. sunnudags
Árásir á þýzkar
w
A víðavangi
ÁSKORUN TIL MBL.
í Reykjavíkurbréfi Mbl. síð-
astliðinn sunnudag segir m. a.
á þessa leið: „Nú hefir hagstofu-
stjóri reiknað út, hve dýrtíðar-
vísitalan lækkaði mikið, ef
farmgjöldin hefðu haldizt ó-
breytt (þ. e. eins og fyrir strið),
og niðurstaðan er, að með því
gæti vísitalan nú verið 6/7 úr
einu stigi lægri en hún er. Og
er þá allur belgingur um lækk-
un farmgjalda og vanrækslu
atvinnumálaráðherra hjaðnað-
ur.“ Tíminn telur það mjög ó-
trúlegt, að slíkur útreikningur
liggi fyrir frá hagstofustjóra,
dví að það má telja næsta ólík-
legt að slíkur embættismaður
gefi skýrslu, sem hvert manns-
barn í landinu getur séð að er
fölsk. Til að fá úr því skorið,
hvort hagstofustjóri hefir hér
gefið falska skýrslu eða Mbl.
falsar einhverjar skýrslur frá
honum, beinir Tíminn eindreg-
ið þeirri áskorun til Mbl., að það
birti þennan umrædda útreikn-
ing hagstofustjóra, ef hann á
annað borð er til. Verður þá
hægt að taka málið til athug-
unar á þeim grundvelli, er þá
verður til staðar.
MILJÓNIR, SEM EKKERT
MUNAR UM.
í ræðu sinni á fulltrúaráðs-
fundi Sjálfstæðismanna síðast-
liðinn föstudag komst Ólafur
Thors svo að orði, „að dýrtíðin
hefði haldizt óbreytt, þó að
hann hefði látið lækka farm-
gjöldin.“ Ólafur hefir auðsjá-
anlega álitið áheyrendur sína
sæmilega trúgjarna. Gróði Eim-
skipafélagsins á síðastliðnu ári
nam 4.3 milj. kr. eða næstum
iví þeirri upphæð, sem bænd-
ur á verðjöfnunarsvæði Reykja-
víkur fengu fyrir alla sölumjólk
sína á sama tíma. Þó telja í-
haldsmenn að mjólkurverðið
eigi einn verulegasta þáttinn í
hækkun dýrtíðarinnar. Miðað
við venjulegan árlegan inn-
flutning á skömmtunarvörum,
(kornvörum, kaffi og sykri),
hefir hækkun farmgjalda hjá
Eimskipafðjaginu sjíðan styrj-
öldin hófst og fram til júní-
mánaðar síðastliðins numið
1620 þús. kr. á ári. Þetta
er upphæð, sem ekkert munar
um að dómi Ólafs Thors, eða
a. m. k. vill hann láta flokks-
menn sína vera þeirrar skoð-
unar.
KAPPHLAUP í
ÁBYRGÐARLEYSI.
Morgunblaðið segir í Reykja-
víkurbréfi síðastliðinn sunnu-
dag, að það sé ekkert undar-
legt, þótt bændur í Sjálfstæð-
isflokknum geri kröfur um hæst
verð landbúnaðarafurða, en
verkamenn í Sjálfstæðisflokkn-
um geri kröfur um lægst verð
á þessum vörum. Vissuleg^ er
þetta ekkert undarlegt. Hvort-
tveggja er undirbúið af mið-
stjórn Sjálfstæðisflokksins.
Þaðan fá Jón Pálmason og
Þorsteinn Dalasýslumaður fyr-
irmælin um kröfurnar, sem þeir
eiga að gera, og þar eru líka
stílaðar kröfurnar, sem verka-
mannafélög flokksins eru látin
gera. Síðan segja blöð flokksins:
Það er ekkert undarlegt, þótt
okkar menn geri mestu kröf-
urnar. Það eru duglegustu
mennirnir. — Vel má vera, að
hugsunarlitlir menn álíti þetta
gott og blessað, en þess er þá
áreiðanlega ekki gætt, hverjar
afleiðingar geta hlotizt af
þessu kapphlaupi í ábyrgðar-
leysi, jem Sjálfstæðisflokkurinn
stendur fyrir.
haldið áfram með líku móti og
undanfariö.
Hersveitir frá Suður-Afríku
hafa tekið þátt í orustum í
Libyu og mun aukið lið frá Suð-
ur-Afríku verða flutt til Egipta-
borgir hafa 1 lands á næstunni.