Tíminn - 04.10.1941, Blaðsíða 3

98. blað
TÍMIM, laagardagiim 4. okt. 1941
391
B Æ K U R
Oddur Oddsson: Sagn-
ir og þjóðhættir. Útg.
ísafoldarprentsm. 1941.
Bls. 195. VerS kr. 12,00
ób.
Þættir þeir, sem hér eru
prentaðir í einni bók, hafa
flestir birzt áður á víð og dreif
í tímaritum. Fjalla þeir mest
megnis um atvinnuháttu og
verkhagi á Suðurlandi á síðara
hluta 19. aldar. Höfundur þátt-
anna, Oddur Oddsson, gullsmið-
ur á Eyrarbakka, er látinn fyrir
skömmu. Var hann fróðleiks-
maður, athugull og hnýsinn,
ekki mjög snjall í riti og þó
læsilegur. Mest virðist mér vera
að græða á greinunum í Verinu
1880—90, einkum hinni síðari,
sem bregður upp glöggri mynd
af stórri selstöðuverzlun á þess-
um tíma og öllu, sem þar fór
fram. En reyndar skortir mig
kunnleika til þess að dæma um
það, hversu sönn sú mynd er í
öllum atriðum, en hún er að
mörgu býsna glæsileg. Víst er
þó um það, að ég hefi kynnzt
gömlum Eyrbekkingum, sem
minnast hinna dýrlegu daga
Lefoliis-verzlunarinnar með
viðlíka hrifningu og söknuði og
prússneskur liðþjálfi frá keis-
artímanum minntist stórhersins
ins og keisarans löngu eftir
striðið. Það voru engir smáræð-
isdagar á Eyrarbakka, þegar
maður gat sagt: Húsið! og sjá,
allir vissu hvað maðurinn átti
við, því að á staðnum var aðeins
eitt hús, foktorshúsið. Hitt voru
minniháttar bústaðir, nærri að
segja kofar, og þar áttu hinir
óbreyttu stríðsmenn heima. Nú
er þetta löngu breytt, en ef ein-
hver segir: Húsið! þá vita
reyndar allir á Bakkanum, við
hvað er átt, þótt nú sé þar
fjöldi húsa og sum reisulegri en
gamla faktorshúsið. Og svo er
verið að tala um hverflyndi og
ótryggð mannanna, á hinum
síðustu og verstu tímum!
Aðalgallinn á þáttum Odds
virðist mér vera sá, að víða er
erfitt að sjá, hvar athugunum
og reynslu sjálfs hans slepp-
ir en sögusagnir, getgátur
og aðrar haldminni stoðir
renna undir frásögn hans. Eig-
in raun sinni lýsir hann oft vel,
því að hann hefir verið athug-
ull maður og glöggur um margt.
En þegar því sleppir, verður
fræði hans heldur í molum, eða
honum fatast tökin á efninu,
svo að úr verður fræðatíningur,
sem vandséð er, hversu hald-
góður er í sumum greinum,
einkum þegar rætt er um fyrri
tíma. Má reyndar kalla, að slíkt
þurfi ekki að saka, því að eng-
inn villist svo í vali sínu og mati
á heimildum, að hann fari at-
hugalaust eftir riti sem þessu.
Eiginlega var samt brýn þörf
á því, að ritinu hefði fylgt
nokkuð rækileg greinargerð um
höfundinn og þessa þætti hans
og hefði þar verið framlagt
rökstutt mat á heimildargildi
þeirra. Nú verður góðfús les-
andi að gera það sjálfur. Og það
er þá víst ekki allskostar hans
sök, þótt sá dómur verði í harð-
ara lagi og líklega ósanngjarn
í garð höfundar, sem virðist
reyndar hafa tekið þá saman til
þess að skemmta félagsbræðr-
um sínum í stúkunni eða mál-
fundafélaginu og þeim til nokk-
urs fróðleiks og líklegast aldrei
litið svo á, að hann væri að
semja sögurit. Mátti þetta og
verða góð dægrastytting milli
þess sem menn snússuðu sig eða
drukku svart, sterkt kaffi, að
góðum og gömlum templarasið.
Sé alls þessa gætt, verður dóm-
urinn um bókina annar allur
annar og digurbarkalegt skraf
meiri og minni visindamanna
og vitringa um sagnfræði og
heimildargildi vindhögg eitt.
Eftir verður það, sem er merg-
ur málsins í bók þessari: Sam-
vizkusamleg — stundum dálít-
ið barnaleg — tilraun manns,
sem ann fróðleik og gefið hefir
mörgu gætur, um að rifja upp
fyrir sér og öðrum minningar
um liðna tíma: Enn eitt vitnið
um ódrepandi fræðaáhuga
meðal íslenzkrar alþýðu. Um
hann er allt gott að segja.
Þorkell Jóhannesson.
Stalford Cripps
(Framh. af 2. síðu)
hann hrakinn úr flokksstjórn-
inni og flokknum. Eitt íhalds-
blaðið lýsti framkvæmd útilok-
unarstefnunnar svo, að nú hefði
verkamannaflokkurinn höggvið
af sér höfuðið.
Það var rétt ályktað, að því
leyti að Stafford Cripps var al-
veg tvímælalaust mesti gáfu-
maður flokksins. Hann kann
ekki að óttast, hann getur ein-
beitt baráttu sinni að þvi mál-
efni, er hann berst fyrir, og
stj órnmálasannfæring hans er
heit og einlæg. Barátta fyrir
lagafrumvarpi, hversu leiðin-
legt og þurrt, sem það er, er í
hið mesta æfintýri í hans aug
um. Og ekki veldur það honum
hugarangurs, þótt hann sé einn
um skoðanir sínar og enginn
von sé til þess að hann komi
máli sínu fram.
Hann er mikill friðarvinur,
og einn af leiðtogum hins brezka
ráðs heimssamtaka þeirra, er
stefna að því að efla alþjóðleg-
an vinarhug með tilstyrk kirkj
unnar. Hann er mjög guðhrædd-
ur, að dæmi föður síns.
Aldrei hefir honum verið bor-
ið á brýn fláræði. Meðal and-
stæðinga sinna í verkamanna-
flokknum á hann ýmsa vini, og
hvarvetna nýtur hann álits
— þess álits, sem skapfastir og
sjálfstæðir menn njóta í Bret-
landi, þótt oft séu þeir óþægi-
legir ljáir í þúfu.
rekur hann þar lifrarbræðslu.
Sérstaka athygli mína vakti ó-
venjulega hreinleg og smekk-
vís umgengni umhverfis hús
hans og fyrirtæki, hvar sem á
var litið. Hið innra var öllu
komið fyrir af sömu prýði.
Kom mér í hug umgengnin
hjá Ólafi bónda á Hellulandi,
nema að málaðan sumarbústað
fyrir hundana sá ég ekki eins
og þar, enda mun Stangeland
ekki þurfa á hundum að halda.
Hafnarnes.
Við mynni Fáskrúðsfjarðar
að sunnan er Hafnarnes, svip-
að og Vattarnes í Reyðarfirði,
nema hin náttúrlegu hafnar-
skilyrði eru ekki jafn merkileg.
Þar búa átta fjölskyldur,
flestar stórar og barnmargar.
Hver fjölskylda á eina kú,
nokkrar kindur og trillubát. Á
þessu lifir fólkið. Til skamms
tíma voru húsakynnin afar lé-
leg og þurftu gagngerðra end-
urbóta við.
Fyrir forgöngu mætra manna
var franski spítalinn á Búð-
um keyptur í fyrra og fluttur
út á Hafnarnes. Var það stórt
timburhús, er hafði staðið ó-
notað í 30 ár. Úr þessu húsi var
gerð sambygging, ein hæð,
kjallari og ris, fyrir 5 fjölskyld-
ur, er lélegastar íbúðir höfðu, og
skólahús. í þessum 5 fjölskyld-
um eru 41 maður. Aðalhúsið snýr
austur og vestur, en til suðurs
ganga tvær stórar álmur.
Hver íbúð hefir sérinngang og
er ekkert sameiginlegt með
þeim. íbúðirnar eru þriggja og
fjögurra herbergja að stærð
auk geymslu í kjallara, búnar
öllum þægindum og hinar
vistlegustu.
Fólkið á þetta hús sjálft og
fannst að vonum að það kæmi
í aðra og betri veröld, er það
flutti sig í nýju húsakynnin
Gömlu kofaskriflin standa flest
enn og bera hinum liðna tíma
vitni.
Næst var haldið með póst
bátnum til Stöðvarfjarðar.
Stöðvarf jörður.
Hann er grösugur og kemur
mjög búsældarlega fyrir. Útgerð
er þaðan allmikil, einkum á
smábátum. Frystihús er þar
ekkert og engar vegasamgöng
ur. Er hvorttveggja hin mestu
áhugamál sveitarinnar. Ætlun-
in er að leggja veg til Breið
dalsvíkur og komast þannig í
samband við aðal vegakerfi
landsins.
Kaupfélagið er eina verzlun
in á Stöðvarfirði með útibúi á
Breiðdalsvík. Ungmennafélag
Stöðfirðinga hefir byggt sér
veglegt íþrótta- og samkomu-
hús, sem jafnframt er skóla-
hús hreppsins.
Við flest hús á Stöðvarfirði
mátti líka sjá smátjald, hafa
ungu mennirnir tekið upp á
þeim sið, máske stúlkurnar
líka, að sofa í tjöldum á tún
inu yfir hásumarið. Er þetta
vafalaust hollur siður og góð-
ur, sem ég veit ekki til að sé
annars staðar almennur.
Breiffdalurinn.
Þangað er oftast farið á bát-
um úr Stöðvarfirði. Auðvelt er
3ó að komast landveg, hvort
heldur er gangandi eða á hest-
um.
Breiðdalurinn er með víð-
áttumestu og grösugustu dölum
landsins. Fj allahringurinn um-
hverfis hann er hár og hrika-
legur og líkist mest óreglulegri
kórónu. Er hann á allan hátt
mjög mikilfenglegur. Svipar
honum sumstaðar til drang-
anna upp af Hrauni í Öxna-
dal, sem margir kannast við.
Út í miðjan dalinn gengur
afnlent fjall, er klýfur hann
að framan, í Norðurdal og Suð-
urdal. í þeim báðum er nokkurt
birkikjarr. Vegurinn úr Breið-
dalsvík upp á Hérað og til
Reykjavíkur liggur um Suður-
dal.
Breiðdalurinn er fyrst og
fremst ágætt sauðfjárræktar-
hérað. Er hin illræmda garna-
veiki, sem geisað hefir neðst í
dalnum hin síðustu ár, mjög
tilfinnanleg. Ýmsir bændur
vona að féð eldist upp úr henni,
3Ví að yngsta féð virðist ætla að
halda velli að mestu.
Allir bændur í Breiðdal verzla
Kaupfélagi Stöðvarf j arðar
síðan 1936, að deild var þar
stofnuð. Áður var verzlun
oeirra dreifð, suður á Djúpa-
vogi og allt norður til Reyðar-
fjarðar. Varð hún þeim oft erf-
ið og dýr. Er almenn ánægja í
sveitinni yfir því, að þessi sam-
tök um verzlunina urðu, og
Dakka það fyrst og fremst lip-
urð og dugnaði Benedikts Gutt-
ormssonar bankastjóra á Eski-
firði, er áður var kaupfélags-
stjóri á Stöðvarfirði.
Þótti þeim og öðrum þar í
nágrenninu, að vel væri séð fyr-
ir opinberum starfsmönnum,
Degar blaðsnepill sá, er Þjóð-
ólfur nefnist, og kemur yfir þá
sem skæðadrífa, tók veitingu
Benedikts fyrir bankastjóra-
stöðunni á Eskifirði, sem dæmi
síðustu ára um hneykslanlegar
embættaveitingar, sökum póli-
tískrar hlutdrægni Framsókn-
arflokksins.
Verður mér hugsað til þeirra
og annarra Sunnmýlinga, þeg-
ar sama blað eyðir tveim síðum
í að reyna að sanna það, að Ey-
steinn Jónsson hafi ekki „fram-
sýni og skilning á við meðal-
greint skólabarn", vegna þess að
hann mat meira að byggja
verksmiðjur, frystihús og sveita-
býli á síðustu árum, en hús yfir
atvinnulaust fólk í Reykjavík.
Heydalir, hið kunna prests-
setur í Breiðdalnum, stendur í
miðri sveitinni nokkru neðar
en þar sem dalurinn skiptist.
Þar hefir sr. Vigfús Þórðarson
verið prestur í rúm 20 ár. Áður
var hann 18 ár presturí Kirkju-
bæ í Hróarstungu, en er nú 72
ára og sér ekki á honumaldurinn
Hleypur hann til kirkju sinnar
í Stöðvarfirði yfir fjallgarðinn,
eins og ungur maður. Hann
iðkar stöðugt leikfimisæfingar,
er vafalaust eiga sinn þátt í lík-
amshreysti hans og æskubragði.
í Heydölum er sjálfkjörin
menningarmiðstöð. Þar mun
rísa upp heimavistarbarnaskóli,
samkomu- og íþróttahús fyrir
sveitina. Æskan ræktar þar
skóg og hinir framtaksmestu
byggja nýbýli í hinu víðlenda
og frjósama landi Heydala.
Þann 27. júlí flutti ég erindi
á skemmtisamkomu í Breið-
dalnum, er haldin var í Hey-
dölum af líknarfélaginu Ein-
ingin, sem starfað hefir í sveit-
inni síðan 1912. Þorbjörg Páls-
dóttir á Gilsá er formaður og
gegnir þeim störfum með
miklum dugnaði. Hún hefir
mikinn áhuga fyrir ættfræði og
er fróðari um þau efni, en al-
mennt gerist. Fyrir atbeina
hennar breytti ég nokkuð
ferðaáætlun minni, til þess að
geta verið á skemmtisamkom-
unni. Er líklegt, aö ýmsir meðal
minna góðu andstæðinga hafi
litið það óhýru auga og talið
vafasamt að bjóða fólki upp á
erindi hjá pólitískum erind-
reka. Slíkir menn væru hálf-
gerðir glæfrarokkar, sem til alls
væri trúandi. Skemmtunin var
fjölsótt og fór ágætlega fram og
varð ég ekki annars vísari, en að
Sendid oss
kópaskinn yðar og lambskiun
— Vér kaupum pau hæsia verðL —
M A G N I H. F., Reykjavík.

Goðafoss*
fer væntanlega vestur og norff-
ur um land miðvikudaginn 8.
október. Viffkomustaffir: Pat-
reksfjörður, ísafjörffur, Siglu-
fjörður, Akureyri. Á suður leiff:
Siglufjörður, ísafjörffur. Áríff-
andi aff viðskiptamenn tilkynni
vörur fyrir hádegi laugardag-
inn 4. október..
-Á\~
TT-T
^i.'n
M.s. Esja
Hraðferff til Akureyrar næst-
komandi mánudagSkvöld. Viff-
komustaffir í báffum leiðum:
Patreksf jörffur, ísafjörffur
Siglufjörffur. Vörumóttaka
og
Hérmeff þökkum viff þeim góffu hjónum, Sveinbirni
Björnssyni, bónda í Þingnesi, og konu hans, fyrir þeirra
höfffinglegu framkomu viff jarffarför Oddnýjar Oddsdóttur,
er var jarffsungin að Bæ í Bæjarsveit 1. sept. 1941. Sömu-
leiffis þökkum viff öllum hinum, sem liðsintu okkur viff
þetta tilfelli.
Affstandendur.
morgun.
semd. Dansað var til kl. 6 um
morguninn og þótti mér þaö
mikil ending.
Einar Björnsson bónai í Eyj-
um reiddi mig úr Breiðdalnum
suður á Berufjarðarströnd.
Hann á úrvals gæðinga og
kann vel með þá að fara. Hann
> er hagyrðingur og gleymir ekki
pólitíkinni, er hann iðkar brag-
list sína. Þegar íhaldsflokkur-
inn skipti um nafn forðum, varð
honum að orði:
“íhald siglir fortíð frá,
fórnar nafni og æru.
Allir mega úlfinn sjá,
undir sauðargæru.“
Skömmu eftir að Magnús
Jónsson varð prófessor, hlustaði
Einar á pólitíska ræðu hjá
honum og sagði:
„Ýkinn varstu, Magnús minn,
meðan þú varst dósent,
en lengst nú hefir lopinn þinn
um liðug hundrað prósent".
Framhald.
Gangíð í
GEFJUNAR
fötum
Á síffustu árum hefir íslenzk-
um iffnaffi fleygt fram, ekki i
sízt hefir ullariffnaffurinn;
aukizt og batnað og á ullar- |
verksmiffjan Gefjun á Ak-
ureyri mikinn þatt í þessum j
framförum.
Gef junardúkarnir eru nú ]
löngu orffnir landskunnir!
fyrir gæði.
!
Ullarverksmiðjan vinnur úr I
íslenzkri ull, f jölmargar teg- ]
undir af bandi og dúkum til
fata á karla og konur, börn)
og unglinga.
Gefjun starfrælsir sauma-:
stofur í Reykjavík og á Ak- j
ureyri. Gef junarföt eru |
smekkleg, haldgóff og hlý.
Gefjunarvörur fást um landj
allt hjá kaupfélögum ogj
kaupmönnum.
Gef jnn
ISóndi — Kanpir |>ú himaðarMaliið FREY?
4 ÚTBREIÐIÐ TÍMANN4
200
Victor Hugo:
Esmeralda
197
þeirra, sem bersýnilega voru óvanar
allri vinnu.
Þarna var reyndar frú Fleur-de-Lys-
de-Gondelaurier og vinkonur hennar,
Diana de Christeuil, Amelotta de Mont-
michel, Kolomba de Gaillefontaine og
Champchevrier litla, allt dætur tiginna
foreldra, sem heimsótt höfðu frú de
Gondelaurier til þess að fagna því, að
hinn hái herra Beaujeu og náðug frú
hans ætluðu að koma til Parísar í ap-
rílmánuði og velja heiðursmeyjar til að
veita Margrétu prinsessu móttöku af
Flæmingjum í Píkardíu.
Aðalsmenn á þrjátíu mílna víðu svæði
kröfðust þess, að dætur þeirra nytu þess
heiðurs og flestir þeirra höfðu sent þær
til Parísarborgar af þessum sökum. For-
eldrar þeirra höfðu falið margar þeirra
umsjá hinnar tignu konu, Aloisu de
Gondelaurier, ekkju gamals foringja í
bogmannaliði konungsins. Hún bjó með
einkadóttur sinni við torgið hjá Frúar-
kirkjunni.
Frá svölunum gat að líta dyr, er lágu
að herbergi, sem var haglega skreytt
flæmsku skinni bleikgulu að lit. — Á
loftbjálkunum var fjölmörgum högg-
myndum fyrir komið, máluðum og gylt-
um. Gljáandi höggmyndum var einnig
raðað á stórar kistur. Svínshöfuð
máli mínu væri tekið með vin-‘aá,iuaj««g»úr steini prýddi veitingaborð eitt, sem
Fólkið var gripið slíkri hrifni, að það
tók að klappa og hrópa.
í þessum svifum kom einsetukonan i
Rólandsturninum auga á Tatarastúlk-
una, þar sem hún stóð við gapastokk-
inn, og tók að ausa yfir hana formæl-
ingum:
— Bölvuð sértu, bölvuð, bölvuð!
Esmeralda fölnaði og hörfaði frá
gapastokknum, reikul í spori. Einsetu-
konan hélt áfram að hrópa að henni.
— Hörfaðu frá gapastokknum, hörf-
aðu, egipzka norn! Þú kemur þangað
aftur, þjófurinn!
— Nú er kerlingin í Rottuholunni orð-
in óð, tautuðu menn. Fólk tautaði og lét
þar við sitja, því að það óttaðist svona
konur og bar lotningu fyrir þeim og
taldi þær heilagar. Fáir vildu gera
þeim á móti skapi, er lágu á bæn dag og
nótt.
Loks var sú stund komin, að Kvasi-
modo skyldi látinn laus. Böndin voru
leyst og fólkið sneri heim.
Við stóru brúna nam Majetta skyndi-
lega staðar. Hún var á heimleið með
vinkonum sínum.
— Eustache! sagði hún. Hvað hefir þú
gert af kökunni?
— Já, en mamma, sagði barnið. Það
kom stór hundur og beit í kökuna, með-
an þú varst að tala við konuna í turn-