Tíminn - 24.10.1941, Qupperneq 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
PRAMSÓKNARFLOKHXTRINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Simar 3948 og 3720.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Líndargötu 9A.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
25. ár.
Reykjavik, föstndagiim 24. okt. 1941
107. blað
Hermann Jónasson forsætlsráðherra
Lausnarbeiðní ríkísstjórnarinnar
Saiiivimiiislitiii
Blöð Sjálfstæðisflokksins, Vís-
ir og Morgunblaðið, hafa látið í
ljós undrun sína yfir því, að ég
skuli hafa beðizt lausnar fyrir
ríkisstjórnina, og telja blöðin
það bera vott um mikið ábyrgð-
arleysi. Ræða þau með mörgum
fögrum orðum um, hve þjóð-
stjórnarsamvinnan sé nauðsyn-
leg, og hve hættulegt það sé, að
samvinnan skuli hafa rofnað.
Það er jafnvel gefið í skyn, að
ég hafi verið orðinn leiður á
samstarfinu og gripið fyrsta
tækifæri sem gafst, til þess að
slíta því.
Undanfarnar vikur og mánuði
hefir sannast að segja ltveðið
við annan tón í þessum blöðum.
Ég hefi nýlega þurft að skrifa
langa grein til að hnekkja ekki
færri en sex árásarefnum þeirra,
og tók ég þó ekki nema þau
veigamestu. Þá mun flestum í
fersku minni forystugrein í Vísi
7. þ. m., er endar á þessum orð-
um:
Sjálfstæðismenn eru orðnir
leiðir á spilamennskunni. Þeir
vilja „fair play“. Að öðrum
kosti hafa margir þeirra ekk-
ert á móti því að standa upp,
leggja spilin á borðið og þakka
fyrir sig.“
Mönnum er einnig í fersku
minni grein, sem birtist í sama
blaði 22. ágúst s. 1., um að raun-
verulega væri utanríkismála-
ráðherrann, Stefán Jóh. Stef-
ánsson, algjörlega óþarfur í
stjórnarsamvinnunni og ætti að
hverfa þaðan. Flokkur hans væri
gjörsamlega fylgislaus, og að það
væri að.eins til bóta að þessi ráð-
herra færi úr stjórninni.
En ég mun ekki ræða þetta at-
riði sérstaklega, heldur vil ég
gera grein fyrir því, að það er
ekki nein augnabliksákvörðun,
sem veldur því, að ég hefi nú
beðizt lausnar. Ástæðan fyrir
lausnarbeiðninni er sú, að ég
treysti mér ekki til þess að bera
ábyrgð á því aðgerðarleysi í dýr-
tíðarmálunum, og þeirri stefnu,
sem auðsætt er að ráða mun í
þeim málum um skeið.
Umræðnr nm niálíð
á síðasta Alþingl.
Þegar dýrtíðarmálið var til
umræðu á síðasta alþingi, komst
ég m. a. svo að orði:
„Viff stigum æðistórt skref
í áttina til verðbólgunnar
þegar ákveffiff var, aff kaup-
gjald allt skyldi hækka í
fullu samræmi viff vísitöluna.
Og þó aff fjöldi manna álíti,
aff það hafi verið gert fyrir
verkalýffinn í þessu landi, þá
segi ég fyrir mitt leyti, aff ég
er ekki einn þeirra manna,
sem fylgdu því. Þaff er
kannske vinsælt að hafa fylgt
þeirri ráffstöfun, en ég hefði
komið í veg fyrir hana, ef ég
hefffi haft möguleika á því.
Þessi yfirlýsing má gjarnan
standa hér í þingtíffindum,
af þeirri einföldu ástæffu, að
þessi ráffstöfun er eitt fyrsta
og stærsta skrefiff í þá átt
aff koma því ólagi á okkar
fjármál, sem þau eru nú í, og
a. m. k. vita sumir af ráffherr-
unum þaff, aff ég taldi þessa
ráffstöfun svo alvarlcga og
stefna öllu f jármálalífi í land-
inu út í þaff öngþveiti, aff ég
hefi aldrei veriff í meiri vafa
en þá, hvort ég ætti aff vera
áfram í ríkisstjórn.“
Ég minntist þá jafnframt á
það, að mér væri ekki kunnugt
um að í nokkru landi hefði þessi
leið verið farin, og að ég gæti
ekki betur séð en að stefnt væri
út í fullkomnar ógöngur. Til þess
að koma í veg fyrir slíkt, væri
nauðsynlegt að gera öflugar
gagnráðstafanir. Ályktunarorð
mín voru þessi:
„Slík stefna myndar sjúkt
ástand í fjármálalífi hvers
lands, nema öflugar gagnráff-
stafanir séu gerffar, sem viff
höfum ekki þrek effa þol til
aff gera.“
Það var vitað mál, að um síð-
ustu áramót varð þessu ekki af-
stýrt, því að Alþýðublaðið og
Morgunblaðið höfðu lýst. yfir því,
að eina réttlætið í kaupgjalds-
málunum væri að kaup hækkaði
í fullu samræmi við hækkun
vísitölunnar. Eins og ég sagði í
þeirri ræðu, sem ég hefi vitnað
til, taldi ég svo auðsætt að sjúkt
fjármálaástand myndi skapast,
að ég var um skeið ákveðinn í
því að biðjast lausnar fyrir þá
sök, að ég treysti mér ekki til
þess að bera ábyrgð á afleiðing-
um þessarar stefnu, þótt niður-
staðan yrði ekki sú að ég færi
frá, og komu þar til greina atvik,
sem ég tel ekki ástæðu til að
skýra frá hér.
Heimildarlögfn.
Eins og menn minnast, beitti
Framsóknarflokkurinn sér fyrir
því á síðasta Alþingi, að ríkis-
stjórninni væri veitt heimild til
þess að vinna gegn dýrtíðinni.
Þessi heimildarlög voru mjög úr
lagi færð frá því, sem Fram-
sóknarmenn lögðu til í upphafi,
og vann Alþýðuflokkurinn að því
ásamt Sjálfstæðisflokknum. —
Framsóknarflokkurinn lýsti þá
yfir því, að hann vildi enn ekki
gera þetta að samvinnuslitum,
og tók á móti afgreiðslu dýrtíð-
arlaganna, þótt gölluð væru, í
þeirri von, að samkomulag næð-
ist í ríkisstjórninni um fram-
kvæmd málsins. En jafnframt
tók ég það fram, undir umræð-
unum um þetta mál, að ef ekki
yrði unnt að ná samkomulagi
um málið í ríkisstjórninni, sem
ég þó vænti fastlega að tækist,
gæti svo farið að ekki yrði hjá
því komizt að kalla þingið sam-
an. Og ef einhver ráðherranna
gæti ekki sætt sig við fram-
kvæmd málsins, mætti búast við
því, að hann segði af sér. — Ég
nefni þetta til þess að sýna fram
á, að ég hefi ávallt litið á þetta
mál sem eitt af aðalvandamál-
um þjóðstjórnarinnar, eitt af
allra stærstu og erfiðustu verk-
efnum hennar. Það hefir heldur
aldrei valdið ágreiningi 1 flokk-
unum, eða a. m. k. hefir það ekki
komið fram í blöðum, að afkoma
þjóðarinnar á næstu árum og
jafnvel næstu áratugum, væri
undir því komin, að viðunandi
lausn fengist í dýrtíðarmálun-
um.
Ný tilraun til sam-
komulags.
Þegar samkomulag náðist ekki
í ríkisstjórninni um framkvæmd
heimildarlaganna og því var við
borið, að ekki þýddi að leggja
fram fjármuni til þess að halda
niðri dýrtíðinni, vegna þess að
vísitölufyrirkomulagið, eins og
það var orðað, hefði stöðugt og
áframhaldandi áhrif til hækk-
unar, lagði Eysteinn Jónsson
fram tillögu um það, að stöðva
með lögum hækkun kaupgjalds
og verðlags, og er sú lausn nú
kunn orðin af frumvarpi því, er
birt hefir verið. Ráðherrar Sjálf-
stæðismanna tóku þessari lausn
mjög vel, og tjáðu sig samþykka
henni. Morgunblaðið skýrði frá
því, að tillögurnar væru samdar
af allri ríkisstjórninni, en stíl-
færðar af Eysteini Jónssyni, og
hefðu þær verið ræddar í mið-
stjórn Sjálfstæðisflokksins. —
Þetta kemur heim við það, að
ráðherrar Sjálfstæðisflokksins
skýrðu okkur frá því, að tillög-
urnar hefðu fengið mjög góðar
undirtektir í miðstjórn Sjálf-
stæðisflokksins. Hins vegar var
utanríkismálaráðherra, Stefán
Jóh. Stefánsson, tillögunum allt-
af andvígur.
Við, ráðherrar Framsóknar-
flokksins, höfðum skýrt flokks-
mönnum okkar frá því, að við
teldum alveg víst, að Sjálfstæð-
isflokkurinn væri tillögunum
fylgjandi í aðalatriðum, og var
þá öruggt að mikill meiri hluti
þings myndi fallast á þær. Við
álitum það svo miklu skipta, að
hin öruggasta lausn, sem við
töldum vera í dýrtíðarmálinu,
næði fram að ganga, að þó að
Alþýðuflokkurinn skærist úr
leik, ætluðum við ekki að hika
við að leysa málið í samvinnu
við Sjálfstæðisflokkinn einan.
Sannast að segja gat okkur ekki
komið það til hugar, að Sjálf-
stæðisflokkurinn legði á það
nokkra megináherzlu, að þrír
flokkar stæðu að þessari lausn,
því að blöð Sjálfstæðisflokksins
höfðu lengst af taliö Alþýðu-
flokkinn raunverulega óþarfan
þátttakanda í þjóðstjórninni, og
krafizt þess mjög harkalega, að
ráðherra hans viki úr sæti utan-
ríkismálaráðherra. Það er ekki
lengra síðan en 22. ágúst, eins
og ég sagði áður, að samvinnan
við Alþýðuflokkinn var af blöð-
um Sjálfstæðisflokksins talin
gjörsamlega gagnslaus. Aðstaða
okkar Framsóknarmanna var
undir þessum kringumstæðum
ekki ósvipuð og árið 1938, þegar
við komum lögunum um gerðar-
dóm gegnum þingið. Við töldum
það þá lifsnauðsyn fyrir þjóðina,
að togaraútgerðin yrði ekki
stöðvuð til lengdar. Við sáum að
fjárhagslegt hrun var yfirvof-
andi, og við gátum ekki, þótt við
sæjum, að það kostaði sam-
vinnuslit, hikað við að fylgja
réttu máli.
En af þessu má það vera auð-
í blöðum Sjálfstæðisflokksins
er nú því haldið fram, að flokk-
urinn telji þjóðstjórnarsam-
vinnuna ómissandi og vilji því
gera sitt ítrasta til að hún hald-
ist áfram.
Lesendum blaðanna mun
vafalaust koma þetta nýja við-
horf Sj álfstæðisflokksins mjög
á óvart. Bæði hafa blöð flokks-
ins reynt seinustu mánuðina að
finna hinar ólíkustu ástæður
til að vekja deilur milli flokk-
anna og þau hafa margoft lýst
yfir því, að Stefán Jóhann ætti
ekki að vera í ríkisstjórninni.
Þá hafa þau hvað eftir annað
lýst yfir því, að Sjálfstæðis-
menn væru þreyttir á samvinn-
unni og vildu hætta henni.
Lítið sýnishorn af þessum
skrifum íhaldsblaðanna fer hér
á eftir.
f ritstjórnargrein í Vísi 22.
ágúst síðastl. sagði m. a, í for-
ystugreininni (leiðaranum):
„Úr því að Alþýðublaffiff ræff-
ir sérstaklega um utanríkis-
málaráffherrann, þarf ekki því
aff leyna, aff Vísir telur hann
óþarft fimmta hjól undir vagni,
sem ríkisstjórninni sé enginn
sérstakur stuffningur aff, jafn-
vel þótt hann teldist sem vara-
sætt, að það var ekki ætlun okk-
ar Framsóknarmanna að stofna
til samvinnuslita um málið. —
Þvert á móti höfðum við ástæðu
til þess að æ'tla, að lausn þess á
Alþingi væri tryggð. En þá
bregður svo við, þegar ráðherra
Alþýðuflokksins lýsir því yfir aö
lokum alveg afdráttarlaust, að
ef þetta mál gangi fram, slíti
hann samvinnunni og biðjist
lausnar, að Sjálfstæðisflokkur-
inn, sem fram til þessa hafði
tali§ Alþýðuflokkinn þarflausan
og gagnslausan í stjórnarsam-
vinnunni, lýsir því yfir, að hann
gæti ekki fallizt á að fylgja mál-
inu, ef Alþýðuflokkurinn gerði
það ekki líka. Þegar málið er
borið upp á ráðherrafundi, og
óskað eftir að frumvarpið sé gert
að stjórnarfrumvarpi, lýsa bæði
ráðherrar Sjálfstæðisflokksins
og ráðherra Alþýðuflokksins yfir
því, að þeir séu málinu andvígir.
Af þessu hygg ég að megi sjá,
að hér er ekki um neina augna-
bliksákvörðun að ræða hjá
Framsóknarflokknum. Og ég
held að það sé tæpast hægt að
halda því fram með miklum
rétti, að það sé eðlilegt, eftir þá
baráttu, sem Framsóknarflokk-
urinn hefir háð i þessu máli um
langt skeið, — ítrekaðar sam-
komulagstilraunir á Alþingi í
fyrra, og í ríkisstjórninni í allt
sumar, að hann verði nú sá, sem
segir: Ég skal leggja allar minar
tillögur og skoðanir í þessu stór-
máli á hilluna og taka ábyrgð á
ykkar lausn, til þess að ríkis-
stjórnin geti setið áfram við
völd. Sízt af öllu er hægt að ætl_
ast til þessarar afstöðu hjá
Framsóknarflokknum, ef athug-
aðar eru þær tillögur, sem nú
eru bornar fram.
llln nýja „lansn“.
Alþýðuflokkurinn og Sjálf-
stæðisflokkurinn hafa að und-
anförnu haft orð á því, að leysa
(Framh. á 2. síSu)
hjól. Hvar er flokkurinn aff
baki hans? Hver er stuðningur-
inn viff ríkisstjórnina, ef flokk-
inn vantar og hvaða ástæða
liggur til þess, aff fylgis- og
flokkslausum manni er faliff aff
gegna störfum utanríkismála-
ráffherra, jafnvel þótt affrir
ráffherrar annist þau að ekki
óverulegu leyti?“
í Vísi 7. okt. síðastliðinn birt-
ist forystugrein eftir Árna frá
Múla, þar sem hann líkti þjóð-
stjórnarsamvinnunni við spila-
mennsku og fórust síðan orð á
þessa leið:
„Undanfarin misseri hefir
veriff setiff lon og don, og þaff
hefir jöfnum höndum verið
spiluð Framsóknarvist og
hjónasæng. En nú hefir Jónas
komiff ár sinni þannig fyrir
borð, aff nú er ekki spilaff nema
uppáhaldsspilin hans: Lauma
og fölsk vinátta.
Sjálfstæðismenn eru farnir
aff þreytast dálítiff á þessari
spilamennsku. Lauma og fölsk
vinátta hefir aldrei veriff þeirra
spil. Þeir verða aff játa yfirburði
mótspilarans í þessum sérgrein-
um hans. Meira aff segja for-
maður Sjálfstæðisflokksins, sem
einna þaulsætnastur hefir ver-
Samstarfi stjórnmála-
flokkanna er lokið um
stund. Framtíðin sker úr
um það, hvort hér eftir
verður fylgt fordæmi Breta
um þjóðstjórn, eða fordæmi
Ástralíumanna og Kanada-
manna, þar sem sterkir
flokkar eru í stjórnarand-
stöðu og reyna að hafa örf-
andi áhrif á hinar nauð-
synlegustu stjórnarfram-
kvæmdir. Báðar leiðirnar
hafa sína kosti og ókosti, en
það verður ekki nánar rakið
hér.
Samvinnuslitin hafa að von-
um orðið til þess, að mörg ólík
atriði og sjónarmið hefir borið
á góma. Rétt þykir að víkja lít-
ilsháttar að nokkrum þeirra.
Átti stjóriiin að biðj-
astlansnar?
í öllum blöðum, sem um sam-
vinnuslitin hafa rætt, kemur
fram sú skoðun, að ríkisstjórn-
in hafi ekki getað leyst dýrtið-
armálin. Hún er búin að hafa
það til meðferðar í rúmlega tvö
ár, án þess að það sé nokkuð
nær lausn sinni en upphaflega.
í öllum lýðræðislöndum er
það álitin stjórnarfarsleg og
siðferðisleg skylda ríkisstjórna
að biðjast lausnar, ef þær geta
ekki leyst mál, sem þær hafa
lofað að ráða til lykta, eða mál,
sem hafa mikla þýðingu fyrir
þjóðina. Með lausnarbeiðninni
gefa þær þinginu tækifæri til
að mynda nýja ríkisstjórn, sem
kann að geta leyst málið.
Það var því sjálfsögð skylda
þjóðstjórnarinnar að biðjast
lausnar — stjórnarfarsleg og
siðferðisleg skylda hennar, þeg-
ar ljóst var, að hún réði ekki
við dýrtíðarmálið.
Mikilsverðar
upplýsingar.
Það er því næsta sorglegt,
iff, er búinn að fá sig fullsadd-
ann.
Sjálfstæffismenn eru orðnir
leiðir á spilamennskunni. Þeir
vilja „fair play“. Aff öffrum kosti
hafa margir þeirra ekkert á
móti því aff standa upp, leggja
spiiin á borffiff og þakka fyrir
sig.“
Nú skrifar sami Árni um það
í Vísi, að þjóðstjórnarsamvinn-
an eða „lauman“ og „falska
vináttan“, sem hann ritaði um
fyrir hálfum mánuði, sé óhjá-
kvæmileg nauðsyn og það sé
óverjandi ábyrgðarleysi að
hætta þeirri „spilamennsku".
Það má með sanni segja, að þar
hafi fljótt skipast veður i lofti.
Sjálfur formaður Sjálfstæð-
isflokksins, Ólafur Thors, hefir
lika t'il skamms tíma ekki talið
þaö neina nauðsyn að hafa Al-
þýðuflokkinn með í samvinn-
unni. Þegar hann lagði niður
matjessíldareinkasöluna í sum-
ar, taldi hann það jafnvel bet-
ur farið, ef Alþýðuflokkurimi
snerist á móti ríkisstjórninni.
í Mbl. 31. júlí síðastliðinn á-
varpaði hann einn þingmann
Alþýðuflokksins á þessa leið:
„Og svo affeins eitt: Finnur er
(Fravih. á 2. slðu) I
að blöð stærsta stjórnmála-
flokksins skuli ásaka forsætis-
ráðherra fyrir að brjóta ekki
þessa stjórnarfarslegu og sið-
ferðislegu skyldu og sitja á-
fram, vitandi það, að stjórn
hans gat ekki leyst mesta
vandamálið og að hún með þrá-
setu sinni hindraði Alþingi í
því að mynda nýja stjórn, er
ef til vill gat ráðið fram úr mál-
inu.
En með þessum ásökunum í-
haldsblaðanna upplýsist þetta
tvennt:
Sjálfstæðisflokkurinn er
reiffubúinn á þessum miklu viff-
sjártímum aff styffja stjórn,
sem brýtur viffurkennda
stjórnarfarslega og siffferffis-
lega reglu meff því, aff hanga á-
fram viff völd, þótt hún geti
ekki ráffið fram úr mestu nauff-
synjamálum þjóðarinnar.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir
ekki meiri áhuga fyrir lausn
dýrtíffarmálsins en þaff, að
hann er reiðubúinn til aff
styffja ríkisstjórn, sem getur
ekki leyst máliff, og ásakar affra
flokka fyrir að vilja ekki fara
eins aff.
Þetta eru upplýsingar, sem
þjóðin hlýtur að telja mikils-
verðar.
„Lansn“ Sjálfslaiðis-
flokksins.
Blöð Sjálfstæðisflokksins á-
fellast Framsóknarflokkinn fyrir
það, að vilja ekki fallast á
„lausn“ Sjálfstæðisflokksins, þ.
e. tillögu Stefáns Jóhanns um að
reyna að fá frjálst samkomulag
milli verkalýðsfélaga og vinnu-
veitenda um að láta kaupið ekki
hækka.
Þessari ásökun verður bezt
svarað með því, að ráðherrar
Sjálfstæðisflokksins trúðu sjálf-
ir ekki á þessa „lausn“, meðan
þeir voru ekki „handjárnaðir" af
æsingamönnum í flokknum.
Ráffherrar Sjálfstæffisflokks-
ins voru andvígir tillögu Stef-
áns Jóhanns, þegar hún kom
fyrst fram og allt til seinustu
helgar.
Ráðherrar Sjálfstæffisflokks-
ins voru á sama tíma eindregið
fylgjandi tillögu Eysteins Jóns-
sonar um lögfestinguna.
Ráðherrar Sjálfstæffisflokks-
ins voru meff því, aff kalla sam-
an þingið, vegna þess að öðru
vísi var ekki hægt aff fram-
kvæma tillögu Eysteins, en hins
vegar var þinghaldiff ónauffsyn-
legt, ef fara átti eftir tillögu
Stefáns Jóhanns.
Sjálfstæðisblöðin eiga því erf-
itt með að áfellast Framsóknar-
flokkinn fyrir að aðhyllast ekki
„lausn“, sem ráðherrar Sjálf-
stæðisflokksins hafa játað að er
engin lausn, heldur yfirklór til
að reyna að hylja getuleysið og
aðgerðarleysið í málinu.
Hversvegna er „lansii(<
Sj á lfst íeðisf lokksins
engin lausn.
Það þarf heldur engan gáfna-
garp til að sjá það, að „lausn“
Sjálfstæðisflokksins er engin
lausn. Verkalýðsfélög, sem ætla
sér að fá kauphækkun, hætta
ekki frekar við áform sín, þótt
þau séu beðin um það af Ó. Th.
í stað Eggerts Claessen. Komm-
únistar ráða líka yfir allmörgum
félögum og myndu bókstaflega
telja það skyldu sína, að láta
þessa tilraun ríkisstjórnarinnar
misheppnast. Það myndi líka
stappa stálinu í kauphækkunar-
mennina, ef þeir sæju að Alþingi
ætlaðist ekkert fyrir í málinu
og myndi lofa þeim að fara sínu
fram.
íhaldsblöðin segja, að lögfest-
ingarleiðin liggi til upplausnar
og glundroða. Þetta er reginmis-
(Framh. á 2. síðu)
„Óþarft fimmta lijól nndir vagni“
Eru Sjálfstæðismenn ekki lengur þreyttir á „laumu“
og „falskri vináttu“?