Tíminn - 26.02.1942, Qupperneq 3

6. blað
TÍMIM, fimmtuclagiim 26. fehr. 1943
23
ANNÁLL
Dánarmiimmg.
„Um héraðsbrest ei getur,
þótt hrökkvi sprek í tvennt,
er hríðarbylur geisar,
það liggur gleymt og fennt.
Og eins er lítill tregi
og engin sorg á ferðum,
þó ekkja falli í valinn
með sjötíu ár á herðum.“
Þessi vísa úrt kvæði Guð-
mundar Priðjónssonar: „Ekkj-
an við ána“, kom mér í hug, er
ég frétti lát Ástríðar Stefáns-
dóttur að Björk í Grímsnesi.
Hún lézt 15. nóv. síðastliðinn,
þá nýlega 92 ára gömul.
Að sjálfsögðu
þykja það ekk:’
stór tíðindi þótt
g a m a 1 menni
kveðji heiminn
jafnvel þó a t
á herðum þessa
gama 1 mennis
hvíli nær því
heil öld.Yfirleitt
taka menn varla
eftir slíkum smá
munum nú, þegar öllu virðist
snúið niður, sem upp vissi áð-
ur, þegar líf einstaklinga og
heilla þjóða, hangir á bláþræði
og vá er svo að segja fyrir hvers
manns dyrum. En hugsum okk-
ur aðeins að örlítilli íhygli væri
beint að þeirri staðreynd, að 92
ára gömul kona bandar til okk-
ar hendinni í kveðjuskyni og
sofnar sínum síðasta væra
svefni með lífsreynslu og minn-
ingar kynslóða, sem gengnar
eru götur aliar.
Hugsum okkur, hve' margt
grefst í jörðu með margfróðri
og minnugri gamalli konu.
Hugsum okkur allan þann ara-
grúa stórfenglegra atburða,
sem gerzt hafa síðan 1849 í
sögu okkar eigin þjóðar, en það
ár var Ástríður heit. fædd. Það
má segja, að hún hafi fæðzt
um það bil, er fyrst bjarmaði
fyrir degi frelsisins á íslandi,
eftir margra alda kúgun. Þeim
nýja degi hlutu að fylgja góðar
dísir, sem stóðu vörð við vöggur
óskabarnanna, svo finnst mér
a. m. k. að hlotið hafi að vera,
þar sem Ástríður var. Mörg eru
sporin, margir atburðirnir, sem
gerast á 92 árum, atburðir sig-
urs og framfara smáþjóðarinn-
ar íslenzku, en það eru líka at-
burðir hins gagnstæða, atburð-
ir sorga og vonbrigða. Líf þjóð-
ar er líf einstaklingsins, sam-
ofið og ósérstætt.
Saga gömlu konunnar, sem
hér hefir kvatt, er saga þús-
undanna af íslenzkum konum,
sem óbættar liggja hjá garði, og
minningin ein svífur endrum
og eins að litlu grasigrónu leiði.
Þessari stefnu í landa- og
lóðamálum þéttbýlisins er nú
almennt að aukast fylgi hjá
flestum öðrum en þeim, er
sjálfir eiga lönd og lóðir og
hafa þess vegna eiginhagsmuna
að gæta um verðhækkun þeirra.
Flestar framsýnar og hugsandi
hreppsnefndir og bæjarstjórn-
ir, leggja því kapp á það, að
kauptúnin og bæirnir eignist
það land, sem þeir standa á,
og til viðbótar nægilega mikið
af næsta nágrenni.
Hvernig er ástatt um þessi
mál hér í Reykjavík?
Reykjavíkurbær á tiltölulega
lítið af því landi er hann
stendur á. Utan við bæinn er
eign hans í löndum einnig
fremur lítil, eða sennilega alls
eitthvað á annað þúsund ha. að
flatarmáli. Það mun nærri lagi,
að bæjarsjóður eigi sem næst
þriðju hverja lóð í bænum
sjálfum. En þegar þess er gætt,
að mestur hluti þeirra lóða, er
bæjarsjóður á, eru í útjöðrum
bæjarins, og því tiltölulega
verðlitlar, er það Ijóst, að meg-
inverðmæti lóðanna í bænum
eru i einkaeign. Láta mun
nærri, að um 80% af lóðaverð-
mætinu — og þar miðað við
síðasta fasteignamat. — sé í
eigu einstakra manna. Þessar
lóðir ganga kaupum og sölum
eins og eðlilegt er. Þær eru því
ofurseldar braski og verðhækk-
un til böls og vaxandi dýrtíð-
ar fyrir bæjarbúa í nútíð og
framtíð, a. m. k. á meðan ekki
er komið í veg fyrir lóðabraskið.
Bæjarstjórn Reykjavíkur hef-
ir verið frámunalega fyrir-
Konum, óeigingjörnum og fórn-
fúsum, konum, sem unnu sitt
mikla starf í yfirlætisleysi og
trúartrausti, án allra óska um
viðurkenningu, þar sem síðasta
handtakið, jafnt hinu fyrsta,
var gert fyrir aðra.
Ég ætla mér ekki þá dul, að
ég geti í örstuttri blaðagrein
sagt sögu gömlu konunnar á
Björk, svo ókunnugur sé nokkru
nær. Ég ætla aðeins að geta þess
ívafs í skaphöfn hennar, sem
mér fannst ætíð mest áberandi
og sýndist ganga sem rauður
þráður gegnum alla hennar
breytni, allt hennar líf. Það var
kærleikurinn. Kærleikur, sem
birtist ríkri samúð til allra
þeirra, sem á einhvern hátt
stóðu höllum fæti í lífsbarátt-
unni.
Sú kærleikslund hennar birt-
ist ef til vill hvergi betur en í
sívakandi umhyggju og ástúð
fyrir málleysingjunum. Meiri
dýravini en hún var, hefi ég
ekki kynnzt. Þögul þakklát
augu, dillandi- skott, vinalegt
nugg, voru launin. Það var eng-
inn hávaði, í kumri hestsins,
engar ofboðslegar upphrópanir
í lágu bauli kýrinnar, engin
undrun eða hræðsla í svip kind-
arinnar, heldur eftirvænting,
malandi köttur i kjöltu hús-
freyjunnar og vinalegt trýni
seppa við hlið kisu. Allt voru
þetta geislar, sem lýstu leið fá-
tækrar alþýðukonu -og yljuðu
henni þegar kuldanepjan næddi
um lágreistan bæ hennar. „Æ,
flugan má vera í friði! Hvað
hefir hún gert þér?“ Þannig bað
hún griða og miskunnar öllu
þvl veika og smáa.
Ég var barn, þegar ég kynnt-
ist fyrst þessari góðu konu. Ég
minnist þess enn, hve hrifinn
ég varð í fyrsta inn, er ég kom
heim í bæ hennar. Var það þó
ekki af því, að þar væri hátt til
lofts eða vítt til veggja. En þar
var ylur í tilliti, sem gerði mér
hlýtt um hjartaræturnar þá og
gerir enn að tuttugu árum liðn-
um.
Feiminn og vahdræðalegur
hafði ég kva‘tt dyra, en fór upp-
litsdjarfur og barnslega glaður.
Ég minnist þess enn, hve konan,
sem kom til dyra, hafði yndis-
lega blá og bliðleg augu. Man
hve vinalega hún klappaði grá-
írótta hundinum, sem fylgdi
mér. Ég gleymi því heldur ekki
með hve mikilli varfærni hún
spurði mig um pabba og
mömmu, sem ég var svo fjærri.
Frá þeirri stund þótti mér
vænt um litlu yfirlætislausu
konuna á Björk. Síðar vissi ég
miklu meira um- hana. Hún var
gift Guðmundi Þorleifssyni,
mesta ágætismanni. Hann dó
árið 1937. Hún átti tvö börn á
lífi, Friðsemd og Gísla. Það kom
líka í þeirra hlut að létta byrð-
hyggjulaus og léttúðug í þess-
um málum. Hún hefir ekki ein-
ungis látið ýms tækifæri úr
greipum sér ganga — og mörg
þeirra sennilega mjög góð —
til þess að eignast lóðir í bæn-
um og land í grennd við hann.
Hún hefir einnig selt talsvert af
þeim lóðum, er bærinn átti, og
þannig óbeinlínis ýtt undir
lóöabrask og verðhækkun. Það
eru aðeins örfá ár síðan, að á-
góði af lóðasölu var tilfærður
teknamegin á bæjarreikning-
um Reykjavíkur, og það eigi ó-
veruleg upphæð. En hvort þess-
ar lóðasölur verða ábatasamar
fyrir bæjarbúa almennt, þegar
fram líða stundir, það er víst
meira en vafasamt.
Stefna bæjarstjórnarinnar á
undanfcrnum árum er orsök
þess, að megnið af verðmestu
lóðunum í bænum er nú í
einkaeign, og hljóta því að
ganga kaupum og sölum enn
um hríð. Margar þeirra eru,
eða verða vafalaust, herfang
braskara og fasteignasala og
fara síhækkandi í verði. Þetta
mun þó eiga eftir að koma enn
átakanlegar í ljós, ef bærinn
stækkar meira. En jafnvel nú,
eru sumar lóðirnar, einkum í
miðbænum, komnar í afarverð.
Þess munu mörg dæmi, að með-
alstór húslóð kostar tugi þús-
unda króna. Og til munu vera
nokkrar lóðasölur, þar sem
lóðarverðið er talið í hundruð-
um þúsunda króna.
Það er einfalt mál og auð-
skilið, að hús, sem byggt er á
lóð, sem kostar tugi þúsunda
króna, krefur hárrar leigu. Auk
ar hinnar ágætustu móður, að
loknum óvenju löngum og björt-
um æfidegi.
Nú er hún farin. En við, sem
Dekktum hana bezt, vitum, að
pað var vitur og góð kona, sem
Dar kvaddi.
Blessuð sé minning hennar.
Helgi Vigfússon.
hússverðsins sjálfs, verður
húsaleigan að ávaxta það fjár-
magn, sem greitt hefir verið
fyrir lóðina. Þetta hlýtur að
hækka leiguna mjög verulega.
Fólkið, sem í húsinu býr, hvaða
stétt, sem það tilheyrir, og hvers
konar atvinnu, sem það stundar,
verður því að hafa hærri laun
en ella, til þe.ss að geta í við-
bót við eðlileg útgjöld sín,
greitt hina háu leigu fyrir hús-
grunninn, eða að öðrum kosti
að neita sér um líísþarfir fyrir
tilsvarandi upphæð. Sé húsið
notað til iðnaðar eða verzlun-
ar, verða vörurnar, &em þar eru
framleiddar eða seldar, hverju
nafni, sem þær nefnast, að
renta hina dýru lóð, auk húss-
verðsins sjálfs og annarra eðli-
legra útgjalda, er þær verða að
bera. Hið óeðlilega háa lóða-
verð hefir þannig veruleg áhrif
til hækkunar á allt kaupgjald
og vöruverð í bænum. Það
legst sem skattur á bæjarbúa |
og skapar þungbæra og vax-
andi dýrtíð fyrir allan almenn-
ing.
Þetta ástand hefir einnig ör-
lagaríka þýðingu fyrir allt
landið. Hér í Reykjavík eru
flestar menntastofnanir lands-
ins. Þúsundir námsmanna utan
af landi, sem þær sækja, verða
einnig að leggja fram sinn
skerf til þess að renta hinar
dýru lóðir. Vegna þess að
Reykjavík er verzlunar- og við-
skiptamiðstöð alls landsins,
verður mikið af vörum þeim, er
landsmenn utan Reykjavíkur
kaupa, að taka þátt í að bera
uppi hij háa lóðarverð. Starfs-
menn ríkis og ríkisstofnana,
sem hér eru búsettir, verða að
hafa hærri laun en ella, vegna
þeirrar dýrtíðar, sem orsakast
af hinu óeðlilega háa lóðaverði.
Og þannig má lengi rekja og
telja. Lóðaverðið í Reykjavík er
því ekki einungis böl Reykja-
víkur einnar, heldur og alls
landsins.
Engin tök eru á því, nema
með mjög náinni athugun, að
gera sér grein fyrir, hve margar
miljónir króna Reykvíkingar
og landsmenn allir verða að
renta, vegna hins óeðlilega háa
lóðaverðs í bænum. En áreið-
anlega mundi slík rannsókn
verða lærdómsrík og eftirtekt-
arverð.
Ef bæjarstjórn Reykjavíkur
hefði verið fyrii-hyggjusöm og
hugsandi um hag almennings
og framtfð bæjarins, þá hefði
hún áreiðanlega notað hvert
tækifæri til þess að eignast sem
mest af lóðunum í bænum og
auk þess nægilega mikið af
landinu i nágrenni hans. Það
er hart fyrir Reykvíkinga að
geta óvíða stigið frjálsum fæti,
nema með sérstöku leyfi, þegar.
út fyrir bæjarlandið kemur.
Fjöldi Reykvíkinga óskar þess
og þráir það,að búa utan við bæ-
inn, ýmist að vorinu eða sumr-
inu, eða eiga þar alfarið heima
og hafa jafnframt ofurlítinn
blett til ræktunar. Þar er ódýr-
ara að lifa, heilsusamlegri
uppeldisskilyrði fyrir börnin og
möguleikar á að fullnægja að
töluverðu leyti þörf heimilisins
um mjólk og garðmeti. Með vel
skipulögðum samgöngum þarf
fjarlægðin við bæinn ékki veru-
lega að torvelda heimilisfeðr-
unum nauðsynlega atvinnu-
sókn þangað. Ekkert virðist
því til fyrirstöðu, að í nágrenni
við bæinn geti risið upp smá-
býlahverfi, líkt og víða eru í
nálægð við bæi erlendis. Ef
þessi smábýlahverfi eru vel
skipulögð, getur orðið ólíkt vist-
legra og hollara' að búa þar,
heldur en í bænum sjálfum, að
því ógleymdu, að fólkið, sem
þar væri búsett, gæti átt þess
kost að framleiða úr moldinni
verulegan hluta lífsþarfa
sinna, og hefði því skilyrði til
betri efnalegrar afkomu. Eng-
inn vafi er á því, að það er
fjöldi fólks í bænum, sem óskar
eftir þessum möguleikum til
heimilismyndunar, og það ein-
mitt fólk úr láglaunastéttun-
(Framh. á 4. síSu)
Kosningin í niður-
jöSnunarnefnd
(Framh. af 2. síðu)
flokki þeirra, sem nú er í stjórn-
arandstöðu, sömu sanngirni og
Sjálfstæðismönnum áður fyr.
Framsóknarmenn kusu þrjá for-
seta úr flokki Alþýðublaðsins,
því að annars gátu þeir ekki
náð kosningu. Sömuleiðis kusu
Framsóknarmenn þingmenn Al-
þýðuflokksins í nefndir eins og
áður, þó að blað flokksins sé
barmafullt af ósannindum á
degi hverjum um athafnir
Framsóknarmanna.
Framsóknarmenn hafa komið
á núverandi flokkaskipun hér á
landi, nema því flokksbroti, sem
búið er til fyrir útlen't fé. En
Framsóknarmenn létu sér ekki
nægja að koma á glöggri og
eðlilegri flokkaskipun. Þegar
fylling tímans var komin beittu
þeir sé fyrir nokkurri sáttagerð
milli flokkanna. Nú er að kom-
ast föst skipun á hið pólitíska
samstarf í landinu. Hér er tveir
sterkir, fullmyndaðir og ábyrgir
flokkar, sem fara saman með
stjórn landsins. Auk þess er Al-
þýðuflokkurinn, sem er í end-
urskipulagningu. Alþýðuflokk-
urinn er eins og sómapiltur, sem
hefir hneigð til drykkjuskapar.
i Flokkur Stefáns Jóhanns er oft
tímum saman eins og ánægju-
legt ungmenni. En þess á milli
fer hann „á túr“, og verður að
takast „úr umferð“. Kommún-
istar eru alltaf freistarinn.
Kjósendahungrið er eitrunin í
leiðtogum Alþýðuflokksins. —
Veiklun flokksins kemur fram
í hneigð til ábyrgðarleysis.
Þessi veiklun Alþýðuflokksins
leiddi til þingrofsins, þriggja
mánaða víxilsins, samfylkingar
Héðins og kommúnista, og nú
að síðustu til bandalags Alþfl.
við kommúnista út af vörnum
gegn dýrtíðinni. Heimskuhjal
Alþýðublaðsins út af því að
Framsóknarmenn eiga fulltrúa
í niðurjöfnunarnefnd, sýnir
tvennt. Leiðtogar Aiþýðuflokks-
ins skilja ekki hina langsýnu og
þjóðbætandi starfsemi Fram-
sóknarfl., og í öðru lagi gleyma
þeir, að Framsóknarmenn eru
nýlega búnir á Alþingi að veita
flokki þeirra þann stuðning,
sem þeir vilja ekki leyfa Fram-
sóknarmönnum að njóta í bæj-
arstjórn Reykjavíkur.
J. J.
Borgf irðingar!
Að tilhlutun Búnaðarsambands Borgarfjarðar, verður
næsta sumar starfrækt á Hvanneyri tamningarstöð
fyrir dráttarhesta. — Hestarnir verða tamdir 25. april
ofe 1. júlí, 10 í hvort sinn. Þeim fyrri verður skilað 1. júl,
hinum síðari 15. sept.
Hestarnir séu á aldrinum 5—9 vetra; þeir sem teknir
verða 25. apríl þurfa að hafa haft eldisfóður að minnsta
kosti 6 vikur áður en þeir eru sendir.
Þóknun fyrir tamninguna er 50 kr. á fyrra tímabilinu
og 40 kr. á því síöara fyrir hvern hest, er Búnaðarsam-
bandið greiðir að einum þriðja. Ef hestar reynast ónot-
hæfir, verður þeim skilað aftur, og greiðist á'þá hálft
gjald.
*
Allar nánari upplýsingar gefur:
Skólastjórinn á Hvanneyri.
I §IGLIIGAR
Imilli Bretlands og íslands halda áfram,
eins og að undanförnu. Höfum. 3—4
skip í förum. Tilkynningar um vöru-
sendingar sendist
Culliford & Clark Ltd.
BRADLEYS CHAMBERS,
LONDON STREET, FLEETWOOD.
T ilkynning
til dúfnaeigenda í Reykjavík.
í samráði við borgarstjórann i Reykjavík og með tilvísun til
59. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur, hefir verið ákveðið, að
allir dúfnaeigendur hér í bænum mæti hér á lögreglustöðinni og
gefi upplýsingar um vörzlur dúfna sinna fyrir 15. marz n. k.
Lögreglustjórinn í Reykjavík, 23. febrúar 1942,
AGNAR KOFOED-HMm
tSíinimx
fæst í lausasölu á þessum stöð-
um í Seykjavík:
Ávaxtabúðinni, Týsgötu 8
Bókabúð Eimreiðarinnar,
Aðalstræti
Hjá Fiippusi Vigfússyni,
Kolasundi
„Fjólu“, Vesturgötu
Hafnarstræti 16
Hótel Borg
„Matstofan“, Laugaveg 45
Hjá Ólafi R. Ólafssyni,
Vesturgötu 16
Söluturninum.
Ert þú kaupandi Dva ar?
Tímaritið Dvöl kemur út fjórum sinnum á ári, hvert
hefti að minnsta kosti 80 lesmálssíður. Dvöl flytur úr-
vals sögur í góðri þýðingu, ferðasögur, greinar um
margvísleg efni, ljóð og íslenzkar sögur, bókmennta-
pistla og margt fleira. Margir þekktir menntamenn og
og sum beztu skáld og rithöfundar þjóðarinnar hafa
heitið ritinu stuðningi sínum í framtíðinni.
Gerizt þegar kaupendur DVALAR. Hún kostar aðeins 10 kr. á ári.
TtMARITIH DVÖL.
| Sími 2353. Pósthólf 1044. Lindargötu 9 A. Reykjavík.
348 Victor Hugo:
Presturinn skreið til hennar á hnján-
um.
— Ég grátbið þig, hrópaði hann — að
hrinda mér ekki frá þér, ef hjarta bær-
ist í brjósti þínu. — Ó, ég elska þig! Ég
er ógæfunni ofurseldur!
— Þegar þú nefndir ógæfuna, finnst
mér sem ég sé níst í hjartað.
— Miskunn! Miskunn! Sértu frá hel-
víti komin, fylgi ég þér fúslega þangað.
Helvíti, sem þú gistir, myndi' verða mér
sælustaður. Mér myndi ekki þykja meira
um vert að líta drottin augum en þig. Ó,
talaðu í guðanna bænum! Þú lætur orð
mín sem vind um eyru þjóta! Ó, að þú
vildir bænheyra mig! Hamingja okkar
myndi verða óumræðileg. Við myndum
flýja á braut. Við myndum leita uppi
stað, þar sem sólin er skærari, trén
grænni og himininn fagurblárri. Sálir
okkar myndu renna saman og við
myndum teyga af hinum ótæmanlega
bikar ástarinnar.
Hún greip fram í fyrir honum með
hæðnislegum kuldahlátri.
— Lítið á, faðir! Það hefir blætt und-
an neglum yðar!
Presturinn leit skelfdur og undrandi
á hönd sína.
— Jú, satt er það! mælti hann að
lokum rólegri röddu. — Þú mátt móðga
mig, hæða og fyrirlíta — barn, ef þú
Esmeralda 345
um þær mundir, er þú varzt jafnan
gripin ótta, ef leiðir okkar lágu saman.
Þá var ég enn mjög á báðum áttum. Mér
stóð sem sé ógn af ráðum mínum og
ætlunum. Ég hugði, að ég gæti látið
málið niður falla, ef mér kynni að snú-
ast hugur. En sérhver illur ásetningur
verður jafnan að illvirki. Ég taldi mig
almáttugan, en örlögin reyndust mér þó
máttugri. Það eru örlögin, sem hafa gert
mig að leiksoppi sínum og varpaði þér í
glötun. Hlustaðu á orð mín. Ég hefi sehn
lokið máli mínu.
Dag nokkurn, er sólin skein enn í
heiði, bar svo við, að ókunnum manni
var gengið framhjá mér. Hann hló,
nefndi nafn þitt og var glaður í bragði.
Ég veitti honum eftirför. Þér er full-
kunnugt, hvað á' eftir fór.
Hann þagnaði.
— Ó, Föbus minn! var hið eina, er
Esmeralda fékk mælt.
— Nefndu ekki þetta nafn! hrópaði
presturinn og þreif í arm hennar. —
Nefndu ekki nafn hans í eyru mér!
Þetta er nafn hans, sem hefir varpað
okkur öllum í glötun. Við höfum öll bor-
izt að glötunarbarmi í dularleik örlag-
anna. Þú þjáist, eða er ekki svo? Þú
líður kuldá. Nóttin blindar þig. Þú ert
innilukt í óvistlegu og óhugnanlegu
fangelsi. Ef til vill hefir sál þín þó ljós