Tíminn - 26.03.1942, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
) ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON:
í'
IPORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITST J ÓRNARSKRIFSTOFUR: t
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A. }
Slmar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA: \
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323. í
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720. <
26. ár.
Reykjavík, fimmtudaginii 26. marz 1942
23. Mað
Kjördæmamálíð á Alþingí
Allsnarpar umræður um kjörííæmamálið
hafa faríð fram á Alþíngi undanfarna daga
Lauk fyrstu umræðu í gær, en atkvæðag'reiðslu
var frestað. — Hér fara á eftir nokkrar ádrep-
ur úr umræðunum
Staííord Crípps í Indlandi
Hvað líður skatta-
málunum á Alþíngi?
1 greinargerff þeirri, er ráð-
herrarnir fluttu 1 útvarpiff
fyrir gerffardómslögunum, boff-
uffu þeir róttæka endurskoffun
skattalaganna, þegar Alþingi
kæmi saman.
Virtist enginn ágreiningur
eða skoffanamunur koma fram
í því efni.
Síffan hafa flest blöff stjórnar-
flokkanna tekiff í sama streng,
hvað eftir annaff. M. a. hefir
eitt blaff gefiff í skyn, aff stríðs-
gróffinn mundi verffa skattlagff-
ur meff allt aff 90 kr. af hverj-
um 100 kr., þegar komiff væri
yfir tiltekna tekjuupphæff.
Ennþá hefir skattafrumvarp
ríkisstjórnarinnar ekki komiff
fram og mætti ætla, aff þetta
væri óþarfa seinlæti.
Þá hefir þaff ekki síffur valciff
eftirtekt og undrun, aff Alþýffu-
flokkurinn skuli ekki hafa not-
aff tækifæriff til aff leggja fram
sínar tiliögur í skattamálum,
sem flokkurinn talaffi þó alldig-
urbarkalega um fyrir bæjar-
stjórnarkosningarnar.
Er Alþýffuflokkurinn aff bíffa
eftir tiliögum stjórnarinnar, til
þess aff vera viss um aff geta
komiff meff yfirboff?
En hvað sem um þetta kann
aff vera, er hitt víst, aff skatta-
málin eru nú eitt höfuffverk-
efni Alþingis, frá sjónarmiði
alls almenníngs í iandinu.
Gerffardómslögin eru aðeins
annar þátturínn í lausn verff-
bólgunnar. Hinn þátturinn er
að taka kúfinn af strfffsgróðan-
um til almenningsþarfa.
Hver flokkur, og hver ein-
stakur þingmaffur, sem bregzt í
því máli, er feigur.
f stefnu Framsóknarflokksins
er ekkert hik.
Og flokkurinn mun óragur
meff öliu leggja málstaff sinn
undir dóm kjósendanna, hvaff
sem líffur ölium hótunum um
breytingar á kosningalögum.
Framsóknarflokkuirinn hefir
fyrr haldiff velli, þótt seilzt hafi
veriff tii valda á hans kostnaff.
Svo mun enn fara.
Þeír geta bara
skrökvað
Þrír kommúnistar, sem halda
að þeir séu listamenn, hafa nú
um stund dreift út, munnlega
og á prenti, allmiklum forða af
ósannindum um menntamála-
ráð og starfsemi þess. Einn
þessara manna heitir Jóhann
Briem, annar Jón Þorleifsson,
þriðji Þorvaldur Skúlason.
Þeir byrjuðu að skrifa og
líktu sér sjálfum .við höfunda
fornbókmenntanna. Það kom í
ljós, að enginn þeirra gat gert
grein fyrir hugsun sinni í rit-
uðu máli. Það var brosað um
allt land að þessum yfirlætis-
fullu viðvaningum. Þeir héldu
að þeir væru málarar. En flestu
fólki fannst lítið um list þeirra.
■ Almannastofnanir, sem fá til
varðveizlu myndír, sem ríkið á,
sneiða hjá verkurn þessara ná-
unga. Flest eru þau geymd í
dimmum kjallara, þar sem þau
angra ekki fegurðartilfinningu
sæmilega menntaðra manna.
Eftir að þeir hættu að trúa á
gildi sitt sem jafninga hinna
fornu snillinga, fóru þeir að
gefa út reyfara um bókhald og
endurskoðun á f j árreiðum
menntamálaráðs. Þeir vissu
ekki, að ríkisbókarinn, full-
komnasti bókhaldari landsins,
(Framh. á 4. siðuj
Séra Sveinbjörn Högnason
veik máli sínu aðallega til Ás-
geirs Ásgeirssonar, er Alþýðu-
flokkurinn hefir beitt mjög fyr-
ir sig í máli þessu, en þessi al-
þm. hefir, sem kunnugt er, tal-
ið sér til gildis, að hann væri
jöfnum höndum Framsóknar-
og Alþýðuflokksmaður.
Ræðumaður sýndi fram á, að
frumvarpið tryggði á engan hátt
atkvæðajöfnuð milli þing-
manna. Þvert á móti gerði það
smáflokkum og sprengiklíkum
enn hægar um vik en nú er.
Frumvarpið miðaði allt við líð-
andi stund, en ekki framtíðina.
— Alþýðuflokkurinn á yfir höfði
sér að missa kjördæmi, sem
hann hefir haft, og Sjálfstæðis-
flokkurinn líka. Þá vaknaði
„réttlætistilfinning“ þessara
flutningsmanna, en hún næði
aðeins til þeirra sjálfra, — ekki
til þeirra, er landið ættu að
erfa.
Að lokum sagði Sveinbjörn:
„En úr því talað er um mis-
rétti, vanrétti þéttbýltsins og
ofrétti dreifbýlisins í þessu efni,
því þá ekki að litast um á
fleiri sviðum og taka skrefið
lengra. — Hvernig stendur á
því, að Ásgeir Ásgeirsson hefir
rétt til hverskonar skóla handa
börnum sínum við húsvegginn
hjá sér, en við ekki, sem í dreif-
býlinu búum?
Hvernig stendur á því, að
hann hefir peningastofnair og
menningarstofnanir hjá sér, —
en' við ekki?
Hvernig stendur á, að hann
hefir rétt til allra þægínda,
mestra launa og minnsta erfið-
is, — en við ekki?
Og hvernig stendur á því, að
menn eru óðfúsir að skipta á
ofrétti þeim til kosninga, sem
talið er að þeir hafi í dreifbýl-
inu, fyrir þessi réttindi, sem ég
hefi talið?
Mundi það ekki stafa af því,
að margt af þessu væri fengið
þéttbýlinu til handa vegna þess,
að kosningarétturinn sé þar í
rauninni eltthvað ríkari, en af
er látið?"
Ásgeir Ásgeirsson fór á snið
við þessar spurningar, er hann
svaraði ræðu Sveinbjarnar.
Taldi hann illa til fallið að
nota sjálfstæðismálið til að
tefja framgang þessa réttlætis-
máls. Léti hann ekki segja sér,
að jafnrétti væri hættulegt lýð-
ræði og þingræði. Setja mætti
frekari takmarkanir gagnvart
smáflokkum, t. d. áskilja visst
lágmarksfylgi til að öðlast þing-
sæti. Það yrði að líta á landið
og þjóðina sem heild. Margir
sanngj arnir Framsóknarmenn
væru með frumvarpinu, enda
væri straumurinn svo sterkur,
að hann yrði eþki stöðvaður.
Sigurffur Kristjánsson ásak-
aði ríkisstjórnina fyrir að hafa
ekki beitt sér fyrir endurskoð-
un stjórnskipunarlaga ríkisins.
Jakob Möller taldi, að S. Kr.
hefði engin rök fært fyrir því,
að stjórnin væri ámælisverð
Hún hefði hagað sér i samræmi
við samþykktir Alþingis frá
fyrra ári. Þess væri heldur ekki
að vænta, að ríkisstjórnin eins
og hún er skipuð og með þeirri
verkaskiptingu, sem þar er,
bæri fram frumvarp um breytta
kjördæmaskipun. Um afstöðuna
til Danmerkur minnti ráðh. á,
að Alþingi hefði með ályktun 7.
maí 1941 lýst yfir því, að ekki
væri hægt að ganga endanlega
frá stjórnskipun ríkisins vegna
ríkjandi ástands. Ásakanir S.
Kr. væru því algerlega út í hött.
Bergur Jónsson kvað það
freklegt ábyrgðarleysi, að ætla
sér að taka eitt atriði út úr
stjórnarskrá rkisins, en láta
höfuðatriðin sitja á hakanum,
og vekja upp viðkvæmt deilu-
mál á háskatímum. Höfuðatriði
stjórnarskrárinnar væri stjórn-
sklpunin, hvort hér ætti að vera
konungsríki eða lýðveldi. Hlut-
fallskosningar i tvlmennings-
kjördæmum væri næsta fárán-
leg uppástunga, enda hvergi til
í veröldinni. Sem dæmi mætti
nefna kjördæmi, þar sem 5
flokkar væru í kjöri. Þrír fengju
sín 200 atkv. hver og engan
kosinn, tveir fengju 201 atkv.
hvor og tvo menn kosna. Þarna
fá 600 kjósendur engu ráðið, en
200 ráða. Flokkarnir eru valtur
grundvöllur að treysta á. Dæmi
eru til að þeir klofna, menn
færa sig milli flokka, — bæði
þingmenn og kjósendur.
Þá ber og að taka tillit til
aðstöðumunar til kjörsóknar. í
strjálbýli er þetta erfiðleikum
bundið, í þéttbýli ekki, auk þess
sem siður er, að smala fólki í
bílum á kjörstað, jafnvel sjúk-
lingum af Kleppi, sem éta kjör-
gögnin. Atkvæðl og þar með
kjörfylgi kæmi miklu síður
fyllilega í ljós úr dreifbýlinu.
Því eðlilegt að þingmenn í þétt-
býli hefðu fleiri atkvæði að
baki sér.
Hermann Jónasson beindi
þeirri áskorun til Aiþfl. og
annarra, sem standa að þessu
máli, að láta það ekki tefja fyr-
ir nauðsynjamálum, sem nú
þyrfti að sinna.
En — vitanlega verffa þeir,
sem kunna aff sameinast um aff
samþykkja þetta frumvarp, aff
taka á sigr ábyrgðina af fram-
kvæmd annarra mála.
í síðasta tölublaði Ægis, er kom fyr-
ir fáum dögum, birtist mjög yfirgrips-
mikil grein eftir Davíð Ólafsson, for-
seta Fiskifélagsins, um sjávarútveginn
1941. Er í þá grein mikinn fróðleik að
sækja um aflabrögð, hagnýtingu afla
og sölu, skipastólinn sjálfan og margt
fleira. Meðal annars er þar yfirlit um
hraðfrystingu fisks síðastliðið ár.
Hraðfrystihúsin voru aðeins 37 og því
nokkru fleiri en áður. Um áramót voru
þó 15 ný hraðfrystihús í smíðum eða
albúin til reksturs. í Sunnlendinga-
fjórðungi, þar með talið Snæfellsnes,
voru 16 starfandi og 6 í smíðum, í
Vestfirðingafjórðungi voru 7 starfandi
og 4 í smiðum, i Norðlendingafjórð-
ungi voru 12 starfandi og 2 í smiðum
og í Austfirðingafjórðungi 2 starfandi
og 3 í smíðum. Mjög var það misjafnt,
hve langan tíma árslns frystihúsin
voru starfrækt, en alls keyptu þau
11638 smálestir af fiski, og var megin-
hlutinn þorskur, steinbítur og ýsa.
Minna barst af flatfiski þetta ár en
áður. 60 af hundraði aflans var fryst
fyrstu fjóra mánuði ársins, mest þó i
marz og apríl.
t t t
Saltfiskverkun var meiri þetta ár, en
árið 1940, segir í sömu grein, enda þótt
meginhluti aflans væri seldur í is.
Hinn nýi umboðsmaffur Breta-
stjórnar í Indlandsmálum,
Stafford Cripps, er nú kom-
inn á ákvörðunarstaff austur í
Indlandi. Segja fregnir, aff
hann hafi þegar rætt við marga
ráðamikla áhrifa- og valda-
menn austur þar, bæffi úr hópi
Indverja og Breta.
Að vonum hefir Indlandsför
Stafford Cripps vakið mikla at-
hygli, og margir þykjast sjá
hilla undir varanlegar sættir í
hinum löngu og harðvítugu
deilum Indverja og Breta um
stjórnarhætti i Indlandi og
viðhlítandi úrlausn vandamál-
anna. Indland hefir, sem menn
vita, lotið Bretum að mestu
síðan á 18. öld. Ekki verður á
móti því borið, að margir kapí-
tular yfirráðasögu þeirra aust-
ur þar eru ærið hörmulegir. En
slíkt hefir raunar viljað við
brenna víðar, þar sem Evrópu-
þjóðir hafa náð tökum í fjar-
lægum heimsálfum. Hefir Ind-
verjum löngum þótt illt að búa
við hið erlenda ok og kom með-
al annars til ægilegrar upp-
reisnar árið 1857.
En þó að stjórnarfar Breta
hafi mildazt og æ meira verið
leitazt við að gera eitthvað til
hagsbóta fyrir Indverja sjálfa
af hálfu brezku stjórnarvald-
anna, eftir því sem stundir
hafa liðið fram, magnaðist þó
fyrst í byrjun þessarar aldar
almenn og markviss sjálfstæð-
ishreyfing meðal Indverja.
Meðal annars var það sigur Jap-
ana á Rússum, sem átti veiga-
mikinn þátt í því að vekja trú
Indverja, og reyndar margra
annarra austrænna þjóða, á
sjálfa sig. Þeir þóttust þar gerla
sjá, að Austurlandaþjóðir gætu
haldið hlut sínum fyrir Evrópu-
mönnum.
Bretar svöruðu öllum sjálf-
stjórnarkröfum Indverja illa'
fyrst í stað, en hafa þó orðið að
láta undan síga. En hvað eftir
annað hafa róstur og átök átt
sér stað og foringjar Indverja
verið hnepptir í fangelsi, eins
og kunnugt er.
í heimsstyrjöldinni gáfu Bret-
ar þeim ýms loforð, sem Ind-
verjum þóttu ekki verða
góðar efndir á, þegar hættan,
sem af styrjöldinni stafaði, var
liðin hjá. Nú eru svipaðir tím-
Ástæðan til þess er sú, að togaramir
stunduðu meira saltfiskveiðar en áður,
þar eð siglingar til Englands með ís-
varinn fisk stöðvuðust í marzmánuði.
Heflr enda mest verið verkað af salt-
fiski í Sunnlendingafjórðungi, þar sem
allir togarar landsins hafa aðsetur, að
þremur undanskildum. Langmestur
hluti saltfisksins var úr Vestmanna-
eyjum, Sandgerði, Keflavík, Njarðvík-
um, Hafnarfirði og Reykjavík. Alls
voru verkaðar 37565 smálestir saltfisks.
Meginhluti saltfisksins var seldur til
Portúgal, og talsvert til Brasilíu, Bret-
lands og Spánar, en nokkuð til Kúbu
og Argentínu. Portúgalsfiskur var seld-
ur á 254 krónur hvert skippund, en
fiskurinn, sem til Suður-Ameríku fór,
var nokkru dýrari, enda meiri verk-
unarkostnaður við hann.
r t t
Búnaðarfélag Arnarnesshrepps í
Eyjafirði efndi til fundar meðal kvenna
þar í hreppnum í síðustu viku. Stóð
fundur þessi í tvo daga og mættu á
honum 70 konur. Á fimdi þessum voru
flutt erindi um ýmiss félagsleg efni
og störf kvennanna 1 þágu heimilanna.
Séra Sigurður Stefánsson að Möðru-
völlum stjórnaði fundinum fyrri dag-
(Framh. á 4. slðu)
ar komnir í annað sinn. Mikil
hætta steðjar að Bretum og
heimsveldi þeirra. Ekki hvaff
sízt er hagsmunum þeirra í
Austurlöndum í mikinn voffa
stefnt. Japanskur her nálgast
úr austurátt og ekki óhugsandi,
að Þjóðverjar freisti þess að
sækja til Indlands úr vestri.
Bretar sjá gerla nauffsyn þess
að tryggja sér vináttu hinna
fjölmennu þjóðflokka í Ind-
landi. Indverjar sjá sér hins
vegar leik á borði að knýja fram
sjálfstæðiskröfur sínar, og fæst-
ir foringjar þeirra vilja í þetta
sinn treysta loforðúm einum.
Þeir vilja ráða stjórnskipunar-
málum þjóðar sinnar til lykta
á meðan þeir hafa hitann í
haldinu. En athygli hefir það
vakið, að Gandhi, hinn gamli,
ótrauði sjálfstæðisforingi Ind-
verja, sem löngum hefir setið
í fangelsum Breta, hefir snúizt
í flokk með þeim, sem ekki vilja
leggja kapp á breytingar í
stjórnarháttunum meðal styrj-
öldin varir. Yngri menn hafa
orðið til þess að halda fram
hin’um ströngustu sjálfstjórn-
arkröfum þjóðar sinnar.
Það er hlutverk Stafford
Cripps að ráffa fram úr þessum
mikilsverðu málum. Hann á að
gæta hagsmuna Breta eftir því
sem föng eru á og þó að veita
Indverjum þá úrlausn, sem þeir
séu ánægðir með, svo að tryggt
sé liðsinni þeirra við Bretland
í styrjaldarátökunum. Hann
verður að stilla svo til, að hin-
um mörgu flokkum manna í
Indlandi láti sér vel líka breyt-
ingin, trúflokkum, stéttum og
þjóðflokkum. Fram til þessa hef-
ir það verið aðal mótbára Breta
gegn indverskum sjálfstjórnar-
kröfum, að Indverjar gætu
ekki stjórnað sér sjálfir vegna
togstreitunnar heima fvrir,
einkum á milli trúflokkanna.
Og vissulega er þar um mikil
vandamál að ræða, sem mjög
er um vert að leysist vel og
hyggilega. Stafford Cripps er til
þess trúandi að starfa vitur-
lega að þessum málum, og sér-
staklega er vert aff minnast á
það, að hann er sá maður, sem
harðast hefir fordæmt yfirráða-
stefnu Breta í skiptum þeirra
við ýmsar þjóðir. Er því lík-
legt, að hann sé fús til þess að
eiga þátt í róttækum breyting-
um á stjórn Indlands.
Erlendar fréttir
Oiiver Lyttelton, framleiffslu-
málaráðherra Breta, lét það í
veðri vaka í þingræffu, er hann
hélt fyrir skömmu, að vænta
mætti mikilla hernaðarathafna
af hálfu Breta.
Rússnesk skipalest er komin
til Sevastopol á Krímskaga, þar
sem rússneskt setulið hefir
mánuðum saman varizt þýzk-
um og rúmenskum umsáturs-
her.
Brezk skipalest slgldi um
sömu mundir til Möltu, þar sem
Bretar hafa herstöð. ítölsk
herskip og flugvélar réðust á
skipalestina; eigi tókst ítölum
að sökkva nema einu flutninga-
skipi, að sögn Breta. Þeir segja
og, að ítalskt orustuskip hafi
farizt i þessari viðureign. í
þýzkum og ítölskum fréttum er
allmikið gert úr tjóni Breta, en
frásagnir Bandamanna taldar
fjarri réttu lagi.
Harffvítugar orustur eru háð-
ar víða í Rússlandi; þó situr
allt- mjög í sama fari og áður.
En Þjóðverjar eru nú sagðir
tefla fram miklu liði óþreyttra
hermanna. Er orpið á, að um
400 þúsund manna her sé þar
um að ræða. Þessu nýja liffi
virðist ætlað að forffa þýzka
setuliðinu, sem nú er aðþrengt
orðið víða, frá uppgjöf eða und-
A víðavangi
MÁ ÉG VERA MEÐ?
Blað kommúnista er að erta
Alþýðuflokkinn meff því í gær,
að andstaða Framsóknar gegn
kjördæmafrumvarpinu kunni
að verða svo hörð, að ekki veiti
af allri liðveizlu, hvaðan sem
hún komi. Blaðið segir:
„Það verður því ljóst, að Só-
síalistaflokkurinn, Alþýðuflokk-
urinn og mestur hluti Sjálf-
stæðisflokksins yrðu að vinna
saman, og það allnáiff, ef koma
ætti þessu máli í gegn.
Ef Alþýðuflokknum er nokk-
ur alvara með frumvarp þetta,
þá hlýtur hann aff vera reiðu-
búinn til slíkrar samvinnu. Enn-
þá hefir samt ekkert heyrzt,
sem gefi í skyn, hvort honum
sé alvara að beita þeim ráðum,
er duga, til aff koma þessu
fram. Vart. fer þó hjá þvi, að
næstu dagar leiði i ljós, hver
meinlngin er.“
MORGUNBLAÐIÐ FÆR AÐ
STANDA FYRIR MÁLI SÍNU.
Morgunblaðiö hamraði á því
fyrir bæj arstj órnarkosningarn-
ar, að Jens Hólmgeirsson hefði
„sent“ þurfamenn til Reykja-
víkur frá ísafirði, meðan hann
var þar bæjarstjóri.
Jens hefir nú gert ráðstafan-
ir til að gefa Morgunblaðinu
tækifæri til aff færa sönnur á
bessi brígzlyrði sín fyrir dóm-
stólunum. Mun blaðið þá vænt-
anlega geta sannprófað þennan
sögufróðleik sinn.
EINFALDASTA ÚRLAUSNIN?
Einn af lesendum Tímans
skrifar blaðinu:
„Sj álfstæðisf lokkurmn telur
sig flokk allra stétta, eins og
hann orðar það, og ekki síður
flokk sveitafólksins en annarra.
En samt er það nú svo, aff
sveitakjördæmin treysta Fram-
sóknarmönnum yfirleitt betur
til að fara með sín mál á Al-
bingi. Af því leiðir svo þaff, sem
andstæðingarnir kalla ofrétt-
indi sveitakjördæmanna. Ef
Sjálfstæðisflokkurinn og Al-
býðuflokkurinn hefði getað
unnið traust sveitakjördæm-
anna til jafns við Framsóknar-
flokkinn, er ekkert því til fyr-
irstöðu að þeir fengju fleiri
bingfulltrúa og jafnari kjós-
endatölu á hvern þingmann en
nú er.
Englnn skyldi ætla, að ein-
hverjar dularfullar eða per-
sónulegar orsakir liggi til þess,
að fleiri Framsóknarmenn
hljóta kosningu í hinum strjál-
býlu kjördæmum en frambjóð-
endur annarra flokka.
Þeir þurfa ekki annað en líta
í eigin barm til að finna or-
sökina.
Spyrji þeir sjálfa sig, hvort
þeir hafi verið nægilega áhuga-
samir um ræktunar- og bygg-
ingamál sveitanna, afkomu-
mál og afurðasölu, skóla- og
uppeldismál, samgöngumál, svo
að nokkur dæmi séu nefnd.
Geti þeir ekki svarað þessum
spurningum játandi, eins og
sakir standa, ættu þeir að
reyna aff breyta þar um stefnu.
Þá munu þeir fá fleiri þing-
menn kosna í strjálbýlinu og
þar með leiðrétting þeirra mála,
sem þeir telja nú standa til
bóta.
Þá leysist kjördæmamálið af
sjálfu sér.“
anhaldi og breyta vörn í sókn.
Kann aff vera, að nú sé fyrsti
þáttur vorsóknarinnar þýzku 1
Rússlandi að hefjast. Til hinna
umsetnu hersveita við Starya
Russa hefir verið sendur liffs-
auki loftleiðis, bæði þýzkir og
ítalskir hermenn, en gengur
skrykkjótt. Átján stórar her-
flutningaflugvélar hafa verið
skotnar niður á þessum slóðum
I á tveim sólarhringum.
-A_
Hraðfrystihúsin. — Saltfisksverkunin. — Bún-
aðarfélag Arnarneshrepps. — Skinnasala.