Tíminn - 16.04.1942, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÖRARINSSON:
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
26. ár.
ISeykjavík, fimmtadagiim 16. apríl 1942
RITST JÓRN ARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 3948 og 3720.
32. hlað
Sveitaheimilin geta ekki tekið
þau fái aukið vinnnafi
Það má ekkí þrengja kjör sveítakvenna
meíra en orðið er
í blöðum og útvarpi hafa undanfarið birzt tilkynn-
ingar frá því opinbera, þar sem sveitirnar eru hvattar
til að taka til sumardvalar börn og konur úr kaup-
stöðum. Er réttilega bent á, að þetta sé hið mesta
nauðsynjamál, þar sem hernaðaraðgerðir kunni að vera
yfirvofandi og þessu fólki sé líka hollt að dvelja í
sveit yfir sumartímann.
„Aí mold ertu komínn“
Eftir Jónas Jónsson
börn nema
Jónas Jónsson;
Verður framleiðslan
lögð í rástir?
Hér hafa ekki enn byrjað or-
ustur í landi eða við landið. Á
yfirborðinu sýnist hér vera gull
og gróði. Samhliða því eru að-
alatvinnuvegir landsmanna,
landbúnaður og útvegur, að
falla í rústir sökum skorts á
mannafla. Sjúkrahúsin í
Reykjavík og í nánd við bæinn
verða að líkindum að hætta að
taka á móti sjúklingum sökum
vöntunar á starfsfólki.
f öllum stríðslöndum er raeg-
ináhcrzla lögð á matvælafram-
leiðsluna, engu síður en her-
gagna. Alveg sérstaklega er
Englendingum lífsnauðsyn að
framleiða í sínu landi sem mest
matvæli handa þjóðinni.
Hér er mikil vöntun á skipu-
lagi í þessu efni. í Reykjavík
eru um 70 knæpur, sem selja
aðallega hermönnum ýmiskon-
ar smárétti. Við þessa iðju
starfa sennilega fram undir 500
stúlkur, margar barnungar, ný-
komnar úr sveit eða smáþorp-
um. Öll þessi sala er lítt þörf.
Hermennirnir hafa gott fæði,
og góðan aðbúnað. Þeim er eng-
in nauðsyn að þessar knæpur
séu til. Þær eru eingöngu gróða-
fyrirtæki íslenzkra manna. En
í þessar óþörfu knæpur bafa
eigendurnir dregið mörg hundr-
uð stúlkur, frá öðrum hollari
og nauðsynlegri störfum.
Eftirspurn xun vinnu Irarl-
manna er hófleysislega mikil.
Ráðningasmalar auglýsa í
blöðum og útvarpi eftir fleiri
og fleiri mönnum í vinnu. Jafn-
framt er öllum vitað, að afköst
vinnunnar hafa stórlega minnk-
að. Hér á landi er nú sem stend-
ur hærra kaup og tiltölulega lé-
legri vinnubrögð heldur en vit-
að er til að átt hafi sér stað
hér á landi í tíð núlifandi
manna. Gamlir verkstjórar
segja, að hlédrægni við vinn-
una sé svo mjikil, að nú þurfi
marga menn til að léysa af
hendi viðunanlegt eins manns
verk.
Sendiherra Breta og Banda-
ríkjamanna hafa lagt allmikla
áherzlu á að fá marga íslenzka
karlmenn til að vinna fyrir
setuliðið. Auk þess sækja ýms-
ir íslendingar fast eftir þessari
vinnu, því að kaupið er hátt, og
vinnan talin fremur létt. Af-
leiðingin er að verða auðsæ. Það
liggur við landauðn í byggðum
landsins fyrir fólksleysi við
dagleg störf. Fiskframleiðslan
minnkar. Sjúkrahúsin geta ekki
sinnt sínu starfi.
Sendiherrar Breta og Banda-
ríkjamanna verða að gæta þess,
að hér verður að komast á önn-
ur skipan. Það er engin ástæða
til fyrir íslendinga að eyðileggja
matvælaframleiðsluna í land-
inu. fslendingar þurfa á öllu
sínu vinnuafli að halda. Við
væntum, að stríðsgestir okkar
skilji, að við viljum geta gert
(Framh. á 4. síðu)
Dánardægur
Þ. Magnús Þorláksson, bóndi
á Blikastöðum í Mosfellssveit,
varð bráðkvaddur á .sunnudag-
lnn var.
Magnús á Blikastöðum var
landskunnur maður og mjög
merkur bóndi.
En það er annað, sem hinar
opinberu tilkynningar láta ó-
rætt I þessum efnum. Það eru
möguleikar sveitaheimilanna til
að taka á móti þessu fólki.
Sveitaheimilin skilja vissu-
lega þá nauðsyn, að þau geri
sitt ítrasta til að taka á móti
þessu fólki. En góður vilji næg-
ir ekki, þegar getuna vantar.
Vegna þeirra aðstæðna, sem
liernán^.ð hefir skapað, hefir
fjölda fólks leitað úr sveitunum
og gengið í þjónustu setuliðs-
ins á einn eða annan hátt. Þetta
nær enn frekar til kvenna én
karla. Veitingaknæpur, ýms
iðnaður, þvottur og fleira, sem
leiðir af hérvist setuliðsins,
hefir margfaldað eftirspurn-
ina eftir starfsorku kvenfólks-
ins á þessum stöðum. Aukinn
velmegun ýmsra borgarbúa hef-
ir líka skapað meiri eftirspurn
eftir vinnukonum. Allt þetta
leiðir til þess, að straumur
yngra kvenfólksins til bæjanna
hefir aldrei verið meiri en nú.
Afleiðingin af þessu er sú, að
húsmæðurnar á sveitaheimilum
mega nú heita einar við heim-
ilisstörfin. Vafasamt er, hvort
nokkur stétt þjóðfélagsins er
meira hlaðin störfum en sveita-
konurnar. Reynslan hefir oft-
ast orðið sú,_að dvalargestir úr
kaupstöðum, eins og börn og
giftar konur, hafa drjúgum
aukið störf húsmæðranna. Eins
og nú háttar er þó vissulega
ekki á störf þeirra bætandi, þar
sem margar þeirra hafa misst
þá aðstoð, er þær höfðu áður.
Vegna þessara ástæðna hljóta
sveitirnar að taka á móti miklu
færra af slíkum sumargestum
en áður, nema gerðar verða sér-
Stjórnarskrárnefndin, sem
neðri deild kaus til að athuga
stjórnarskrárfrv. Alþýðuflokks-
ins og aðrar tillögur til stórn-
arskrárbreytingar, er fram
kynnu að koma, er klofin um
það, hvernig mál þessi skuli af-
greidd.
Fulltrúar Framsóknarflokks-
ins hafa lýst sig andvíga öllum
breytingum á stjórnarskránni
á þessum tímum, þar sem það
myndi leiða til tveggja alþingis-
kosninga og harðvítugra deilna
á hinum viðsjárverðustu tím-
um, þegar þjóðin þarfnast sam-
starfs og friðar. Jafnframt lýstu
þeir sig andvíga hinu fram-
komna frumvarpi, þar sem það
stefndi til þess eins að auka þá
galla, sem nú eru á kosninga-
fyrirkomulaginu. Hins vegar
töldu þeir flokkinn fúsan til að
hefja samvinnu við hina flokk-
ana í þeim tilgangi að reyna að
finna sameiginlega, varanlega
stakar ráðstafanir til að bæta
aðstöðu þeirra í þessum efnum.
Það er talið, að í sveitum
þurfi venjulega um 2000 konur
í heyskaparvinnu, auk þeirra
kvenna, sem þar eru venjulega
fyrir. Nú er kvenfólk, sem er
fyrir í sveitunum, með fæsta
móti, og má á þessu bezt marka,
hvert stefnir, ef ekki verður
stöðvuð hin mikla óbeina eftir-
spurn setuliðsins eftir starfs-
orku kvenfólksins.
Þetta gefur gleggst til kynna,
að okkur stafa ekki minni vand-
kvæði af hinni óbeinu eftir-
spurn setuliðsins eftir starfs-
orku kvenfólksins en hinni
beinu eftirspurn þess eftir karl-
mönnum. Það er okkur ekki síð-
ur áríðandi mál, að setuliðin
annist sjálf veitingar og þvott
í sína þágu en að vinna karla
hjá setuliðinu sé takmörkuð.
Þetta er mál, sem ríkisvaldið
má ekki láta afskiptalaust. Það
er meira en óverjandi fram-
koma, að ætla að láta sveitirn-
ar taka á móti liðléttingum,
sem tefja fyrir, um hábjarg-
ræðistímann, og lofa útlending-
um að rýja þær vinnuaflinu á
sama tíma.
Þess má líka geta í þessu sam-
bandi, að reynt var í fyrra að
fá sveitaheimilin til að taka á
móti börnum fyrir alltof lága
meðgjöf. Sveitaheimilin eiga að
gætá hagsmuna sinna í þeim
efnum. Ef um fátæk börn er að
ræða, þá ættu hlutaðeigandi
bæjarsjóðir að taka þátt í
dvalarkostnaði þeirra, en það
á elcki að láta sveitirnar taka á
sig óeðlileg útgjöld vegna
greiðvikni þeirra í þessum efn-
um.
lausn á þessu máli, og yrði
henni hrundið strax í fram-
kvæmd, þegar þjóðin byggi
ekki við jafn örðuga aðstöðu og
nú.
Einn fulltrúi Framsóknar-
flokksins, Bergur Jónsson, gaf
þá yfirlýsingu af hálfu flokks-
ins, að hann teldi það svo ó-
forsvaranlegt að vera að hringla
með stjórnarfyrirkomulag
þjóðarinnar á þessum tímum
og skapa þannig óþarfar deilur
og umrót, að hann myndi ekki
taka þátt í ríkisstjórn undir
slíkum kringumstæðum. Þeir
flokkar, sem að slíkum vinnu-
brögðum stæðu, yrðu þá að
bera ábyrgð á stjórnarfarinu.
Fulltrúar hinna flokkanna
lýstu sig allir samþykka því, að
stjórnarskránni yrði breytt á
þessu þingi. Þeir lýstu sig jafn-
framt fylgjandi frumvarpi Al-
þýðuflokksins, nema Gísli
Sveinsson, sem ekki hefir látið
í ljós neina afstöðu til þess.
Fyrir einni öld bjó bóndi, að
nafni Erlendur, norður við
Blöndu. Hann var nafnkenndur
fyrir lægni sína við að fá let-
ingja og úrgangslýð til að vinna
hjá sér, betur en hjá öðrum.
Þegar sérstakir húðarletingj ar
voru við slátt í Tungunesi, sagði
bóndi við þá: „Þið slóguð mikið
í gær, en ég veit, að þið munuð
slá meira á morgun.“
Framsóknarmenn hafa stund-
um tekið við vandræðamönn-
um eins og Erlendur í Tungu-
nesi. í flokksstarfi, þar sem
flestir vinna af alúð, er hægt að
gera tilraunir í sömu átt og
frægt er um Erlend í Tungunesi.
Framsóknarmenn hafa haft
Sigurð Jónasson um nokkra
stund í Tunguness-uppeldi. —
Hann kom til okkar sem alls-
laus, pólitískur flóttamaður úr
herbúðum Héðins Valdimars-
sonar. Um leið og hann flæmd-
ist burtu úr Alþýðuflokknum,
birti blað flokksins af honum
ósmekklega skopmynd, með til-
heyrandi ósmekklegu lesmáli.
Okkur Framsóknarmönnum
fannst rétt að sannprófa það,
hvort hægt væri með lagi að
láta Sigurð Jónasson gera
mannfélagsgagn. Hann var
gæddur nokkrum kostum. Vafa-
málið var það eitt, hvort gall-
arnir væru svo yfirgnæfandi, að
þeir margskyggðu á kostina.
Honum voru fengin viðfangs-
efni, m. a. að vera varamaður
minn í bæjarstjórn Reykjavík-
ur. Þar tók hann að leggja lag
sitt við kommúnista, sér til
»EKKI SÍÐAR EN
NÆSTA SUMAR«
Man Mbl. ekki, pegar
pað kallaði þin^menn*
ina „gerfípingmenn“ ?
Mbl. reynir að neita því í
gærmorgun, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hafi rofið samkomu-
lagið um kosningafrestunina og
þannig orðið valdur þess, að Al-
þýðuflokkurinn byrjaði að
heimta kosningar.
Blaðið býr í staðinn til þá
sögu, að forsætisráðherra hafi
riftað grundvelli kosninga-
frestunar, þegar hann baðst
lausnar síðastl. haust.
Það er bezt að afsanna þetta
með tilvitnunum í blaðið sjálft
Þann 17. sept. 1941, eða nær
tveim mánuðum áður en for-
sætisráðherra baðst lausnar,
skrifar Sigurður Kristjánsson
alþm. grein í Mbl., sem hét:
„Alþingiskosningar næsta sum-
ar“. Þar er því eindregið haldið
fram, að almennar kosningar
eigi að fara fram „ekki síðar en
næsta sumar.“
Mbl. skrifaði oft um þessar
mundir á svipaða leið og reyndi
jafnframt að ögra Alþýðu-
flokknum með kosningafrest-
uninni. Þann 20. sept. 1941 seg-
ir t. d. í ritstjórnargrein Mbl.:
„Sósíalistar gripu hins vegar
kosningafrestunina eins og
sökkvandi maður bjarghring,
og í skjóli hennar sitja hú sex
gerfiþingmenn úr hópi hálfsál-
aðs flokks þeirra á Alþingi.“
Hvernig gat Sjálfstæðisflokk-
urinn betur rofið kosninga-
frestunina en með því að láta
einn þingmanninn, sem hafði
verið henni samþykkur, heimta
kosningar, láta aðalblað sitt
nota kosningafrestunina til á-
rásar á einn stjórnarflokkinn
og kalla þingmennina „gerfi-
þingmenn"?
Til viðbótar svikunum í Norð-
ur-ísafjarðarsýslu, var þessi
framkoma Sjálfstæðisflokksins
nægileg til að rjúfa friðinn um
kosningafrestunina.
fjár og spillingaráhrifa. Sein-
ast neyddist ég til að banna
honum að koma í bæjarstjórn-
ina. Víðast fór starf hans á
sömu leið. Helzt var einhver
manndómsvottur i þátttöku
hans við að stofna Eddu, prent-
smiðju samvinnumanna. Marg-
ir helztu samvinnumenn lögðu
þar hönd að verki. Sigurður
Kristinsson forstjóri útvegaði
lóð undir húsið, Jón Árnason
f ramkvæmdast j óri réði kaup-
um á Acta-prentsmiðju. —
Fjölmargir aðrir ágætir sam-
vinnumenn unnu að því að
koma upp prentsmiðjunni, og
það var sammæli þeirra, að
gera ekki ráð fyrir að fá nema
bankavexti af fé því, er þeir
lögðu fram.
En Sigurður Jónasson hafði
aðrar hugsjónir um málið. Þeg-
ar seðlavíman gekk yfir landið,
varð of lítill prentsmiðjukost-
ur í bænum. Þá var í bili hægt
að láta prentsmiðjur græða.
Sigurður Jónasson fór nú að
hafa stórar ráðagerðir um að
koma Edduprentsmiðju í hend-
ur keppinauta eða jafnvel ó-
vina Framsóknarmanna, og
græða sjálfur stórfé um leið.
Hann ýtti undir tilboð um
hlutabréfakaup. Eitt sinn til-
kynnti hann samverkamönnum
sínum í Eddu, að einn af vold-
ugustu prentsmiðjustjórum
höfuðstaðarins byði sér 300 kr.
fyrir hverjar 100 krónur 1 hluta-
bréfum. Sigurður dró ekki dul
á, að þetta tilboð kveikti í
innstu fylgsnum sálar hans.
Hann var eins og Gyðingurinn
landlausi, sem ekki er bundinn
við neitt, nema hækkunarvon á
hlutabréfum. Sigurður Krist-
insson, og nánustu samstarfs-
menn hans, neituðu að styðja
þetta fjárbrall. Þá kemst Sig-
urður í snertingu við braskara,
sem er peningakistill kommún-
ista, og talinn líklegur til að
„yfirfæra" gjafir velviljaðra
vina til þeirrar samkundu. Hér
fann Sigurður fjáraflamann sér
að skapi. Þar þóttist hann fá
enn hærri 'tilboð í hluti sína.
Tilgangurinn var að gera Eddu-
prentsmiðju að höfuðvirki
bolsévika í áróðri þeirra móti
sjálfstæðri menningu og sjálf-
stæði þjóðarinnar.
Nú var samvinnumönnum nóg
boðið. Munurinn á hugarfari
manns, sem mótaðist af ólækn-
andi fésýki, og stefnu þeirra var
svo mikill, að allt samstarf var
óhugsanlegt. Niðurstaðan varð
sú, að samvinnumenn keyptu
hlutabréf hans í Eddu með verði
sem var að vísu ekki lögbannað,
fremur en vondar hugrenning-
ar, en þó allt annað heldur en
Sigurði Kristinssyni eða hans
félagsbræðrum hefði nokkurn-
tíma dottið í hug að nefna fyrir
hlutareign sína í Eddufélaginu.
Öllum Framsóknarmönnum
var nú ljóst, að öll samstarfs-
bönd milli þeirra og þessa fé-
gráðuga manns voru brostin.
Eins og niðursetningar Erlends
í Tungunesi gátu eftir eðli
málsins ekki verið þar nema
takmarkaðan tíma sér til menn-
ingarbóta, þannig hlaut Sigurð-
ur Jónasson að verða pólitísk-
ur strandmaður í annað sinn,
vegna þess að hann gat ekki
leyst af hendi viðunanlegt
dagsverk í skiprúminu. Einum
eða tveim dögum eftir að hann
hafði verið hreinsaður út úr
Eddu, kom hann á fund mið-
stjórnar Framsóknarmanna,
með fulltrúaráði flokksins úr
Reykjavík. Hann rakti þar
raunir sínar og fékk viðeigandi
huggunarorð. Að lokum stóð
formaður fulltrúaráðsins upp
og bað samkomuna, að skrifa
ekki framkomu þessa manns á
reikning fulltrúaráðsins, því að
þar væri ekki um að ræða nokk-
(Framh. á 4. síðu)
Á víðavatxgi
ALÞÝÐUBLAÐIÐ FÆR KAST.
Alþýðublaðið er frægt fyrir
köstin, sem það fær öðru hverju,
þótt ekki séu þau eins tíð upp
á síðkastið og áður var, þegar
Finnbogi Rútux var rfitstjórá.
Þá fékk blaðið reglubundin köst
annan hvern dag. Hver klaus-
an rak aðra með risavöxnum
fyrirsögnum af stórfelldum
hneykslismálum, sem blaðið
þóttist ætla að fletta ofan af.
Mörgu varð blaðið að kingja
með leiðréttingum næsta dag
og sjaldan kom það fyrir, að
sama stórmálið' væri nefnt
nema einu sinni í blaðinu.
Alþýða manna þreyttist brátt
á risafyrirsögnum blaðsins og
hætti að taka nokkurt mark á
þeim.
Og innan stundar þreyttist
blaðstjórnin og flokkurinn á
Rúti og lét hann hverfa hægt
og blíðlega frá ritstjórn blaðs-
ins.
Vita nú fáir, hvað hann að-
hefst eða muni vera niður kom-
inn.
RÚTUR RUMSKAST.
í gær virðist svo sem Rútur
þessi sé farinn að ganga aftur
í dálkum Alþýðublaðsins. Er
það nú upplýst, að hann eigi
sæti í útvarpsráði.
Það sem virðist hafa vakið
h’inn fyrrverandi ritstjóra af
dauðamókinu, er tillaga út-
varpsráðs til ráðuneytisins um
ráðunaut til aðstoðar í kirkju-
legum málum. Virðist Rútur
hafa hlaupið beint i Alþýðubl.
með þessa fundarfrétt, áður en
hugsanlegt var, að tími hefði
unnizt til að afgreiða hana til
ráðuneyffisins. Til smekkbætis
skrökvar hann til um laun ráðu-
nautsins og segir þau 1800 í stað
1000 kr.
„FRAMSÓKNARKLERKUR".
Þá telur Alþýðublaðið þessa.
ráðstöfun fáránlega fyrir þá
sök, að séra Sveinn Víkingur,
sem útvarpsráð hefir augastað á
til þessa starfs, muni vera
,,Framsóknarklerkur“. Hitt
skiptir engu, þótt maðurinn
hafi á sér almenningsorð fyrir
gáfur, ræðumennsku og andlega
víðsýni.
BISKUPSRITARI.
í þessu sambandi má geta
þess, að biskup landsins mun
hafa kjörið Svein til þess að
gegna störfum sem biskupsrit-
ari i skrifstofu sinni.
Eins og kunnugt er flytur rík-
isútvarpið mikið af messum og
allmikið af erindum um kirkju-
leg mál. Eitt sinn þótti því rétt
og heppilegt, að kirkjan ætti
sérstakan fulltrúa í útvarps-
ráði. Síðar var því breytt. Síðan
hafa mál þessi þó orðið um-
fangsmeiri, ekki sízt eftir að
prestum var fjölgað til muna í
bænum. Þá eru það allalmenn-
ar óskir, að fleiri prestum gef-
ist færi á að láta til sín heyra í
útvarpinu en þeim, sem búsett-
ir eru i Reykjavík.
Allt þetta gerir það æskilegt,
að nokkru meiri forsjá og
vinna verði lögð fram til um-
sjónar og undirbúnings þessara
mála fyrir útvarpsins hönd en
unnt er, eins og sakir standa,
Það virðist því ekki óheppi-
lega gert af útvarpsráði, þegar
vel hæfur maður velst til starfs-
ins sem biskupsritari, að
tryggja sér aðstoð hans í
kirkjulegum efnum fyrir mjög
sanngjarna þóknun.
Minna mætti Alþýðublaðið á
það að lokum, að sú var tíðin,
að hinn fyrrverandi Framsókn-
arklerkur, Ásgeir Ásgeirsson,
gegndi eitt sinn störfum sem
biskupsritari.
Nú hefir Alþýðuflokkurinn
gert hann að andlegum ráðu-
naut sínum i kjördæmamál-
(Framh. á 4. síðu)
Stjórnarskráraeíndin klofín
Mynda Sjálfstæðísfl. og Alpýðufl. ríkísstjórn
til að afgreiða kjördæmamálið ?