Tíminn - 23.04.1942, Blaðsíða 1

{ RITSTJÓRI: |
\ ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON: \
\ )
\ PORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
| JÓNAS JÓNSSON
ÓTGEPANDI: \
FRAMSÓKNARPLOKKURXNN.
RITSTJÓRNARSKRIPSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
APGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOPA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Siml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hS.
Simar 3948 og 3720.
26. ár.
Reykjavík, flmmtudagiim 23. aprfil 1942
36. bla«

Gísli Sveinsson reynir að þvo hendur sín-
ar með tillðgu um framhalds kosninga-
frestun
Kunnugir menn telja, að.náðst hafi í aðalatriðum sam-
komulag milli Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksins
um myndun nýrrar ríkisstjórnar, sem afgreiði kjördæma-
málið og efni til tveggja þingkosninga. Er búist við sam-
eiginlegu áliti fulltrúa þessara flokka í stjórnarskrár-
nefndinni í lok þessarar viku.
Hvers virði væri Þjóðverjum
að iá íranska ílotann?
Flotaforingjar telja. hann minna virði fyrlr
Þjóðverja en almennt er álitlð
Jónas Jónsson:
Stríð og iriður
Fyrir ári síðan, þegar búizt
var við kosningnm, var bent á,
hér í blaðinu, að lýðræðisflokk-
arnir gætu í það sinn haft
friðarkosningar vegna ófriðar-
ins. Með því var átt við, að
kosning færi að vísu fram eins
og til var skilið, en ábyrgir
flokkar tækju hóflega á á-
greiningi sínum og héldu á-
fram samstarfi eftir kosningar
eins og ekkert hefði í skorizt. Úr
þessu varð ekki, heldur komu
þingmenn sér saman um kosn-
ingafrestun. Sá friður vár rof-
inn í vetur, þegar Alþýðuflokk-
urinn sleit samstarfi við hina
flokkana eftir áramótin og gerð-
ist óábyrgur sér til atkvæða-
aukningar.
Framsóknarmenn og Sjálf-
stæðisflokkurinn gerðu þá með
sér hagnýtt samkomulag til að
stöðva dýrtíðina. Aiþýðuflokk-
urinn og kommúnistar studdu
þá prentaraverkfall og gerðu
ráð fyrir, að vegna bæj-
arstjómarkosninganna myndu
Sjálfstæðismenn gefast upp, og
hætta allri vörn í dýrtíðarmál-
inu, tii að fá blöð sín prentuð
vegna kosninganna í Reykjavík.
Alþýðuflokkurinn gaf út sitt
blað, en blöð annarra flokka
voru stöðvuð. Leiðtogar Alþýðu-
flokksins ætluðu að nota þessa
aðstöðu til hins ítrasta, og vega
að andstæðingi sinum varnar-
lausum. — Sjálfstæðismenn
fóru fram á stuðning Fram-
sóknarmanna til að fresta
kosningum þar til allir flokkar
stæðu jafnt að vígi að túlka
mál sín. Mér fannst þessi ósk
eðlileg og sanngjörn. Það var
fullkominn ódrengskapur, að
ætla að hafa pólitískan kapp-
leik með suma keppinauta vopn-
aða, en aðra vopnlausa. Merk-
ur Sjálfstæðismaður utan þings
sagði þá við mig: „Ef Fram-
sóknarmenn níðast á okkur
starfsfélögum sínum, til
hagsbóta fyrir sameiginlega
andstæðinga, þá rjúfum við
stjórnarsamvinnuna og byrjum
hatramlega og skefjalausa bar-
áttu við alla, og ekki sízt við
Framsóknarmenn, sem virðast
hafa svikið samstarfsflokk til
framdráttar andstæðingunum."
Það þurfti ekki að sannfæra mig
Ég var sannfærður áður, um að
ódrengskapur í skiptum flokka
myndi hefna sín á þeim,
sem þar væru að verki, og skaða
land og þjóð. Ef hatursfull bar-
átta væri á yfirstandandi háska-
* tima milli lýðræðlsflokkanna,
myndi það verða landsmönnum
til tjóns og minnkunnar.
Framsóknarmenn létu ekki
nfðast á varnarlausum flokk-
um um síðustu bæjarstjórnar-
kosningar. Samstarf aðalflokk-
anna hélt áfram. Allir þjóð-
ræknir menn glöddust yfir sýni-
legri samheldni ábyrgra manna.
Alþýðuflokkurinn bruggaði
ný vélráð, og nýtt drengskpar-
leysi. Að hans tilhlutan var bor-
in fram svokölluð stjórnarskrá,
sem er miðuð við það eitt, að
sundra þjóðinni á mesta hættu-
tima, og að taka af Framsókn-
armönnum sex kjördæmi með
fyrirkomulagi, sem byggist á
því, að lítill minnihluti í kjör-
(Framh. á 4. siOu)
Þótt hin „nýja“ stjórnarskrá
sé að mörgu leyti girnileg frá
sjónarmiði Sjálfstæðismanna,
hrýs öllum hinum gætnari
mönnum flokksins hugur við
því stjórnarfari, sem hér muni
skapazt, þegar Sjálfstæðisflokk-
urinn og Alþýðuflokkurinn eru
komnir saman í ríkisstjórn, en
heyja jafnframt hina grlmmi-
legustu baráttu um kjörfylgið
i tvennum Alþingiskosningum.
Þessir menn sjá, að öll vanda-
mál líðandi stundar verða þá
lögð á hilluna, ekkert verður
gert til að finna skynsamlega
úrlausn þeirra, heldur verða
gerð ný og ný yfirboð, sem fjar-
lægja öll hyggileg vinnubrögð
og skapa aukna upplausn og
ringulreið.
Gísli Sveinsson, forseti sam-
einaðs Alþingis, er í hópi þess-
ara manna. Hann reynir nú að
losa sig undan ábyrgð á þeirri
þróun, sem honum virðist fram-
undan. í gær lagði hann fram
í sameinuðu þingi tillögu til
þingsáílyktunar „um stað-
festingu á þingsályktun frá
15. maí 1941, um frestun
almennra alþingiskosnlnga.“
Segir í tillögunni „að aðstæður
þær, sem greindar eru í þings-
ályktun frá 15. maí 1941 um
frestun almennra alþinglskosn-
ínga, hafi í engu breytzt til
batnaðar, og stendur ályktunin
því enn í fullu gildi.“ í greinar-
gerð tillögunnar er rökstutt, að
hinar ytri aðstæður hafi engum
breytingum tekið. í niðurlagi
greinargerðarinnar segir:
„Kosningar til Alþingis elga
ekki að fara fram á þessum
tíma, og munu gætnir menn á
einu máli um það. Af þeim staf-
ar úlfúð og illindi miklu framar
og víðtækar í þjóðjífinu heldur
en þótt menn deili nokkuð í
málafylgju á þingi eða annars
staðar stendur allt öðruvísi á,
þótt kosið sé til hreppsnefnda
eða bæjarstjórna, því að þar er
aðeins um að ræða afgerð stað-
bundinna málefna, en eigi þjóð-
málanna, er landið allt varða og
lífsafkomu þegnanna, enda hef-
ir aldrei í sögu þjóðarinnar rið-
ið eins mikið á samheldni og
samvinnu ráðamannanna eins
og einmitt nú. Frá þessu sjón-
armiði er það óverjandi, eins og
nú háttar í þjóðfélaglnu, að
varpa afdrifum málanna, 1 eld
kosninga, hvað sem öllu öðru
llður,' og kemur hér einnig enn
fleira til, sem flestum mun
ljóst, en eigi tel ég þörf að
rekja það.
Þegar kosningatali er lokið,
er miklu auðveldara fyrir
stjórnmálaflokkana að tala
saman og hefja samvinnu að
nýju, enda er þess aðkallandl
þörf, því að geigvænleg vá er
fyrir dyrum lífsafkomu vorri og
frelsi. Það á eigi að binda neinn
við oftöluð orð eða i ótima flutt,
og er svo um kosningahj alið nú
um hríð.
Óróamálin, er snerta innan-
landshagi vora, verða að leggj-
ast sem mest á hillu á þeim
ógnatmum, sem nú eru yfir oss.
Allir höfum vér skyldu, nú
meir en nokkru sinni, til þess
að vinna saman að alþjóðar-
heill og færa þær fórnir, er með
þarf, einnig í flokkslegu tilliti.
Jafnvel „kjördæmamálið“, sem
hefir verið og er deilumál inn-
an þings og utan, en nú er fram
komið sem skilgetið afkvæmi
kosningahugans, gæti fengið
sína eðlilegu athugun og lausn
með undirbúningi hinnar nýju
stjórnarskrár, ef kosningar til
Alþingis væru ekki um sinn á
dagskrá." (Leturbr. Tímans).
í þessum hugleiðingum sín-
um sleppir forseti sameinaðs
þings þeirri staðreynd, að
kosningafrestun myndi eins og
nú er komið skapa sízt minni
ókyrð í stjórnmálalífinu en
kosningar, þar sem stjórnarað-
staðan myndi nota hana til
harðra ádeilna á ríkisstjórnina.
Forsetinn gleymir því einn-
ig, að flokkur hans hefir allan
tiímann síðan kosnjngum var
frestað,verið með stöðugankosn-
ingaótta og því verið lítt starf-
hæfur, og er líklegt að slíkt geti
haldizt á næsta ári, fyrst þann-
ig hefir gengið til síðastliðið ár.
Forsetinn gleymir því t. d., að
nú seinast vlll flokkur hans
fresta afgreiðslu fjárlaganna
fram á sumar, því að hann hef-
ir talið óheppilegt, vegna yfir-
boða, að afgreiða þau fyrir
kosningar. Eina leiðin til að
losa flokkana við þennan kosn-
ingaótta, sem þelr bera stöðugt,
þrátt fyrir kosningafrestunina,
er að láta fara fram kosningar
í vor. Eftir það ætti kjósenda-
dekrið ekki að vera heilbrigðri
lausn mála slíkur fjötur um fót
og nú er. Hitt leiðir vitanlega
til aukinnar ringulreiðar og
upplausnar, ef hefja á kosn-
ingabaráttu á nýjan leik og hafa
kosningar aftur næsta haust.
Það er slík þróun málanna,
sem forseti sameinaðs þings
vitanlega óttast fyrst og fremst,
og þess vegna grípur hann til
þessa örþrifabragðs, tillögunum
um framhaldandi kosninga-
frestun, til þess að þvo hendur
sínar af því voðaverki, sem
hann sér að flokkur hans er i
þann veginn að vinna.
En Gísla Sveinssyni eða nein-
um Sjálfstæðismanni öðrum
verður ekki hnnt að þvo hend-
ur sínar, ef þær ljá stuðning
sinn við stjórnarskrárfrv. það,
sem fram er komið. Með því
hindra þeir
í fyrsta lagi friðsamlegar
kosningar í vor, þar sem heit-
asta deilmálið er að þarf-
lausu dregið inn 1 kosnlngarn-
ar,
í öðru lagi, að hellbrlgð og
varanleg stjórnarsamvinna
geti skapast að afloknum
þeim kosnlngum, þar sem
Hvers virði er Þjóðverjum að
fá franska flotann? Þessi spurn-
ing hefir komizt mjög á dagskrá
síðan Laval varð aðalmaður
Vichystj órnarinnar.
Ameríska blaðið „The Christ-
ian Science Monitor“ svaraði
þessari spurningu fyrir nokkru.
Aðalatriðin í grein blaðsins
voru þessi:
í upphafi styrj aldarinnar áttu
Frakkar sjö orustuskip, tvö
flugvélaskip, sjö stór béitiskip,
12 minni beitiskip, 70 tundur-
spilla og tundurskeytabáta, 44
stóra kafbáta, 50 minni kaf-
báta og fjölmörg minni herskip
eins og tundurduflaveiðiskip,
hraðbáta o. s. frv. Auk þessara
voru nær fullgerð tvö stór or-
ustuskip, Richelieu og Jean
Bart.
Franski flotinn gat sér góðan
orðstír meðan Frakkar tóku
þátt i styrjöldinni, ekki sízt við
Noreg og Dunkirk. Við brott-
flutninginn frá Dunkirk misstu
Frakkar sjö tundurspilla, auk
allmargra smærri herskipa.
í vopnahléssamningumFrakka
og Þjóðverja 22. júní 1940, lof-
uðu Frakkar því að leggja her-
skipum sínum í höfn, þar sem
þau væru undir eftirliti Þjóð-
verja og ítala og skyldu skips-
hafnirnar vera afskráðar. Þjóð-
verjar lofuðu, að þeir skyldu
ekki gera neinar kröfur um
framsal á frönsku herskipun-
um.
Bretar lögðu strax hald á þau
herskip Frakka, sem voru i
brezkum höfnum, er vopnahlés-
samningurinn var undirritaður.
Frönsk flotadeild, sem var 1
Alexandríu, var kyrsett. í henni
voru eitt orustuskip, fjögur
beitiskip, þrir tundurspillar og
einn kafbátur. í öðrum brezk-
um höfnum voru kyrsett tvö or-
ustuskip, tvö beitiskip, átta
tundurspillar, allmarglr kaf-
bátar og um 200 smærri her-
skip. Flugvélaskipið Bearn var
statt í Martinique og er þvi
raunverulega I höndum Banda-
manna.
Nokkru eftir vopnahléssamn-
inginn gerðu Bretar árás á
flotahöfnina Oran.Þar var sökkt
kjósa verður aftur • eftir
nokkra mánuði,
f þriðja lagi, að reynt verði
að finna sameiginlega, var-
anlega lausn í kjördæmamál-
inu I stað þeirra vanhugsuðu
flaustursbreytinga, sem nú er
fyrirhugaðar og flutnings-
mennirnir sjálfir viðurkenna
að ekki fái staðizt, nema
„fyrst um sinn.“
Jafnframt því, sem Sjálf-
stæðismenn, ef þeir fallast á
stjórnarskrárfrv. Alþýðuflokks-
ins, hindra þetta þrennt, tryggja
þeir þjóðinni á þessum erf-
iðu tímum veikustu og sund-
urleitustu stjórnarforustuna,
sem hugsanleg er.
Það er von, að forseti ,sam-
einaðs þings óttist það að bera
ábyrgð á slíku verki. Það er
von, að hann reyni að þvo hend-
ur sínar með tillögunni um
kosningafrestun. En allt slikt
er markleysa. Ef Sjálfstæðis-
flokkurinn vill vera ábyrgur
flokkur, sem reynir að tryggja
þjóðinni trausta stjórnarfor-
ustu og heilbrigða og varanlega
lausn i kjördæmamálinu, þá á
hann að neita yfirboði Alþýðu-
flokksins. Annars gerir hann sig
sekan um það ábyrgðarleysi,
sem forseti sameinaðs þings sér,
að hljóta mun harðan dóm
þjóðarinnar og hann reynir þvi
að losa sig undan.
einu frönsku orustuskipi, tveim-
ur beitiskipum og tveimur tund-
urspillum. Tvö orustuskip, bæði
mikið skemmd.komust undan tli
Toulon, ásamt allmöl-gum
smærri skipum. Nýjasta orustu-
skip Frakka, Richelieu, hlaut
allmiklar skemmdir í brezkri
árás á Dakar.
Samkvæmt áreiðanlegustu
upplýsingum, er franski flotinn
nú eins og hér segir:
Orustuskipið Richelieu, sem
liggur í Dakar og getur ekki
fengið fullnaðarviðgerð, því að
þar er engin þurkví.
Orustuskipið Jean Bart, sem
liggur I Casablanca, og er enn
ekki fullsmíðað.
Orustusklpln Dunkerque og
Strasbourg, sem bæði liggja í
Toulon og hafa fenglð fullnað-
arviðgerð eftir skemmdir þær,
sem Bretar unnu á þeim.
Orustuskipið Provence. Dval-
arstaður þess er óviss.
Flugvélaskipið Teste er i
Toulon.
Önnur herskip, sem Frakkar
ráða yfir, eru þrjú stór beiti-
skip, 10 minni beitlskip, 50
tundurspillar, 50 kafbátar og
mörg smærri skip. Óvíst er um
dvalarstaði þessara skipa, nema
tvö beitiskip, sem eru í Vestur-
Indíum, og eitt beitiskip, sem
er í Indó-Kína.
Það er ekki kunnugt um,
hversu fullkomið viðhald þess-
ara skipa hefir verið, en senni-
lega hefir því í ýmsu verið á-
bótavant.
Það er kunnugt, að öll sjó-
veldi hafa stefnt að því að hafa
herskip sín sem ólikust her-
skipum annarra rlkja í öllum
vélaútbúnaði. Þetta er gert til
þess, að þau verði ekki nothæf,
ef þau lenda í óvinahöndum,
fyrr en óvinirnir eru búnir að
læra að þekkja útbúnað þeirra,
en það getur tekið langan tíma.
Þetta gildir fyrir frönsku her-
skipin, eins og önnur herskip.
Þjóðverjar þurfa því að læra að
fara með frönsku skipin, ef þeir
eiga að hafa þeirra full not, því
að vafasamt er að þeir trúi
Frökkum sjálfum fyrir þeim,
þótt um bandalag verði að ræða.
Ef til vill eru þeir þegar búnir
að kynna sér útbúnað skipanna,
en samt mun það alltaf taka
nokkurn tima að fá fullæfðar
þýzkar skipshafnir. Þótt þeir
fengju franska flotann strax í
dag, tekur það samt alllangan
tíma þar tll þeir geta haft
fullkomið gagn af honum.
Þjóðverjar geta heldur ekkl
notað skipin, nema þeir hafi
næga olíu.
Bretar hafa ekki enn tekið
frönsku skipin, sem þeir kyr-
settu, i notkun. En þeir munu
gera það, ef Frakkar framselja
Þjóðverjum flotann. Það myndi
skapa talsvert mótvægi.
Þegar öllu er á botninn hvolft,
er því ekki víst, að Þjóðverjar
verði eins sólgnir í franska
flotann og af er látið.
Erlendar Iréttir
Sókn Japana í Burma vlrðist
hafa stöðvast í bili. Kínversk-
ar hersveitir hafa tekið aftur
helztu borgina á oliulindasvæð-
inu í Mið-Burma, er Japanir
höfðu náð á sitt vald.
í Rússlandi hafa engir stór-
bardagar verið undanfarlð,
enda hamla vorleyslngarnar
Völlum hernaðaraðgerðum i
suðurhluta landsins.
Vichystjórnin hefir afhent
Japönum allstóran skipastól,
sem Frakkar áttu I Indó-Kina.
A víðavangi
FYRIR ITVERJA SKRIFAR
NORDAL?
Slgurður Nordal prófessor
birtir langt bréf til J. J. I Morg-
unblaðinu i fyrradag. Kemur
hvergi nærri kjarna nokkurs
máls, en skeggræðir því meir
um það, sem var, það, sem ekki
varð, og það, sem kynni að
verða.
M. a. kemst S. N. svo að orði:
„Þú gerðist stjórnmálamað-
ur. Þú fyrirgafst mér, að ég var
því frábitinn... í raun og
veru fór þér vel að vera upp-
reisnarmaður í þjóðfélagi, sem
var áfátt I mörgu...Þér var
illa tekið af voldugum mönn-
um, oft gert rangt til, reynt að
fyrirlíta þig sem aðskotadýr og
uppskafning....Sjálfbirglngs-
skapur þröngsýnna oddborgara
var þér mikil afsökun, þótt þú
beittir klónum óþyrmilega.“
Svo mörg eru þau orð, og
fleiri af sömu gerð. Spurningin
er og verður aðeins sú, hvort
S. N. getur fundið betri eyru
fyrlr þetta bréf sitt en einmitt
eyru hinna „þröngsýnu odd-
borgara", sem hann virðist hafa
fyrirlitið í fullum mæli á þelm
árum, sem hann telur sig hafa
rækt vináttu við Jónas Jóns-
son og þelr hafi orðið „mjög
samrýmdir“.
Eða er það svo, að S. N. hafi
hænzt að J. J. af þvi, að hon-
um fór vel að vera „uppreisn-
armaður í þjóðfélagi, sem var
áfátt í mörgu,“ án þess
þó að leggja honum nokkru
sinni liðsyrði opinberlega eða
styðja hann? Og er það svo, að
S. N. hafi nú varpað slíkri
fornri vináttu fyrir borð af því,
að J. J. sé nú orðið ekki nógu
mikill uppreisnarmaður I þjóð-
félagi, sem enn er „áfátt I
mörgu“?
Og er það af sama toga spunn-
ið, að S. N. bindur nú félags-
skap við allt aðra tegund upp-
reisnarmanna, ekki uppreisn-
armenn f þjóðfélaginu, heldur
uppreisnarmenn gegn þjóðfé-
laginu, og styður þá í verki, þótt
ekki leggi hann þeim opinber-
lega liðsyrði fremur en fyrri
daginn?
Allt eru þetta frómar spurn-
ingar út frá bollaleggingum i
bréfi S. N.
Og farl menn á annað borð
að velta vöngum yfir sálarlífi
náungans, geta „veltuspurning-
ar“ fyllt marga dálka Morgun-
blaðsins og Tímans til samans.
Ahættuþóknun
Á ÞURRU LANDI.
Alþýðublaðið vekur máls á
því í dag og vítir harðlega,
„að skipstjórar og e. t. v. fleiri
yfirmenn á skipum skuli fá
skattfrjálst kaup, svokallaða á-
hættuþóknun á þurru landi, —
og er mér tjáð, að upphæð þessi
nemi mörgum tugum þúsunda
króna á ári í ýmsum tifellum.
Það skal sízt eftlr talið, þótt
skipstjórar og aðrir sjó-
menn, sem sigla um hættu-
svæði, fái skattfrjálsan helm-
ing þeirrar upphæðar, sem
greidd er sem áhættuþóknun
og mætti skattfrelsi þeirra
gjarna vera rýmra. Hitt nær
engri átt, og er spllling i okkar
þjóðfélagi, sem ber að útrýma,
að yfirmenn á skipum, sem
aldrei hafa siglt milli landa eft-
ir að striðið hófst, skuli árlega
fá „áhættuþóknun", sem nem-
ur tugum þúsunda króna og er
skattfrjáls að hálfu leyti, —
enda þótt fjár þessa sé aflað
meðan skip þeirra sigla til út-
landa með farm, en sjálfir
dvelja þeir á heimilum sínum
á meðan.“
Bragð er að þá Aþýðublaðlð
finnur.