Tíminn - 20.06.1942, Qupperneq 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDÚHÚSI, Lindargötu 9A.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hL
Símar 3948 og 3720.
26. ár.
Reykjavík, laugardagmn 20. jímí 1942
66. blað
Eiga mjólkurflutningar og sér-
levfisferðir að leggjast niður
17. júní
Ennþá hefir Alþingi ekki sýnt
þá röggsemi að löghelga 17.
júní sem þjóðminningardag ís-
lendinga. En sú er bót í máli,
að þjóðin hefir þegar helgað sér
daginn af sjálfdáðum. Ung-
mennafélögin hafa allt frá 1911
gert daginn að þjóðlegum sam-
komudegi í sveitum landsins, og
í Reykjavík hafa íþróttamenn
gengizt fyrir hátíðahöldum með
vegna bifreiðaskorts?
Jakob Möller fekur sér eínræðisvald um
úthlutun bifreiða og svíkur gefin loforð
Nýlega komu milli 60 og 70 nýjar vörubifreiðar til lands-
ins. Úthlutunarnefnd bifreiða hafði gert ákveðnar og
samhljóða tillögur um rúmlega 100 aðila, sem skyldu
ganga fyrir um bifreiðar. Og það sem meira var: Þessar
tillögur höfðu verið samþykktar af þeim Jakob Möller og
Eysteini Jónssyni, áður en hann fór úr ríkisstjórninni.
glæsilegum íþróttasýningum.
í fyrra var 17. júní valinn sem
kjördagur hins fyrsta innlenda
ríkisstjóra.
Við vonum, að svo mikil gifta
fylgi því spori, er þá var stigið
til fullkomins sjálfstæðis lands
og þjóðar, að jafnan verði þess
minnzt sem fullkomnunar þeirr-
ar frelsisbaráttu, sem Jón Sig-
urðsson hóf fyrir fullum 100 ár-
um.
í fyrradag fóru hátíðahöld
fram með líku sniði og verið
hefir um undanfarin ár.
En því ber að fagna, að allir
aðilar, sem þar áttu hlut að
máli, lýstu eindregið yfir því,
að þeir óskuðu þess að 17. júní
yrði framvegis almennur þjóð-
minningadagur, en ekki helgað-
ur neinum sérstökum félags-
skap, stofnunum eða stéttum.
Þessu lýsti forseti íþrótta-
sambands íslands, hr. Benedikt
Waage, yfir í ræðu sinni á í-
þróttavellinum.
í sama streng tók formaður
Ungmennafélags íslands, séra
Eiríkur J. Eiríksson, í drengilegri
ræðu, er hann flutti í útvarpið
um kvöldið.
En mörgum íslendingum, og
eigi sízt þeim, er lítt eiga heim-
an gengt til mannfunda, mun
þó hafa fundizt mest til um
svipmót það, er ræða Davíðs
Stefánssonar, frá Fagraskógi,
setti á daginn.
Kom Davíð gagngert suður,
að tilmælum útvarpsráðs, til að
ávarpa þjóðina í útvarpið 17.
júní.
Ræða Davíðs var flutt af
hinni mestu snilld. Féll þar
saman stíll og málblær í einn
Jfarveg. Hann talaði djarflega
-um kosti okkar og galla, hvort
vér hefðum manndóm og metn-
að til að vera íslendingar. Hvort
vér hefðum þor til að lifa lífinu
í því landi, er drottinn gaf oss,
eins og oss hentaði bezt, án þess
að sækja um það íyrirmyndir í
hvívetna til Lundúna, Berlínar
eða Moskva.
Hann kvaðst ekki trúa á
mannást né föðurlandsást
þeirra, sem litu niður á eigin
þjóð og eigið land, þótt þeir
þættust elska náungann austur
í fjarrstu austurlöndum, sem
þeir hefðu aldrei augum litið.
Davíð Stefánsson talaði þarna
sem hið óháða, frjálsborna
skáld, er hefir myndugleika til
að átelja það, sem átelja ber í
fari þjóðarinnar, og játa ást
sína á því, sem fegurst er,
drengilegast og heilbrigðast.
Væntum svo þess, að Öll þjóð-
in taki einhuga undir þá 17.-
júní-hvöt, sem var hinn vígði
þáttur í ræðu Davíðs Stefáns-
sonar: „Góðir íslendingar vilj-
um vér allir vera.“
Höfðu því aðilar þeir, sem
þarna komu til greina, fullkom-
inn rétt til að skoða þetta fast-
mælum bundið og fulla ástæðu
til að treysta því sem fullgefnu
loforði. Nokkrir höfðu og fengið
skriflegt loforð frá Bifreiða-
einkasölunni til staðfestingar
því, að þeir fengju bifreiðir úr
næstu sendingu, sem til lands-
ins kæmi.
En í sama mund og bifreið-
irnar koma, bregður svo við, að
Jakob Möller sendir einkasöl-
unni alveg nýjan lista yfir 30—
40 bifreiðir, sem afhenda skuli
tafarlaust til manna, er aldrei
höfðu fengið loforð um bifreið,
jafnvel ekki sótt til einkasöl-
unnar um bifreiðarkaup.
Eitt af því, sem mesta at-
hygli hlýtur að vekja í sam-
bandi við þennan „svikalista"
Jakobs Möllers er það, að loforð
eru brotin við öll samvinnu-
kaupfélög, sem áttu von í bif-
reiðum. S. í. S. átti loforð fyrir
5—6 bifreiðum vegna mjólkur-
flutninga og fólksflutninga.
Þetta er allt svikið.
Er svo ástatt í sumum sveit-
um, að ekki er annað sjáanlegt
en að þessir flutningar verði að
leggjast niður sökum bifreiða-
skorts. I
Svo er t. d. um Saurbæjar-
og Hrafnagils-, Glæsibæjar- og
Öxnadalshrepp i Eyjafirði.
Þá vekur það og eftirtekt, að
Jakob hefir úthlutað verzlunar-
fyrirtæki Ingólfs á Hellu nýrri
vörubifreið. Hafði fyrirtæki
þetta nýlega fengið tvær bif-
reiðir í sinn hlut og kaupfélagið
á Stórólfshvoli 2. En sá er mun-
ur, að kaupfélagið á Stórólfs-
hvoli annast alla mjólkurflutn-
inga úr Rangárvallasýslu í
Flóabúið og þarf að hafa 5 bif-
reiðir stöðugt í umferð til að
anna þvi.
Nú er bílakostur félagsins svo
lélegur, að það þarf nauðsyn-
lega á nýrri bifreið að halda til
þess að mjólkurflutningar falli
ekki niður þá og þegar að meira
eða minna leyti. Það hafði og
loforð fyrir bifreið úr fyrstu
sendingu, sem til landsins kæmi.
Þetta loforð svíkur Jakob
Möller.
í stað þess fær Ingólfur á
Hellu, sem enga mjólkurflutn-
inga annast, nýja bifreið til
Nordahl Gríeg
Norska skáldið Nordahl Grieg
les upp í samkomuhúsinu við
Barónsstíg (og Skúlagötu) næst-
komandi sunnudag kl. 21. Norð-
menn og „vinir Noregs“ vel-
komnir. Aðgöngumiðar við inn-
ganginn og í „skrifstofu norska
sjóliðsins" og „skrifstofu norska
flughersins" og kosta kr. 3.00.
Ágóði rennur til „Kong Hákons
fond“.
viðbótar tveimur, sem hann ný-
lega hefir fengið.1
Slíkt er réttlæti Jakobs Möll-
ers. Slík er umhyggja íhaldsins
fyrir atvinnu bændanna í Rang-
árvallasýslu!
Þessi svik eru aðeins eitt
dæmi af mörgum um hið „gula
siðferði“ núverandi ríkisstjórn-
ar.
Þótt hún eigi ekki langa líf-
daga fyrir höndum, mun hún
áreiðanlega fylla mæli synda
sinna, áður en jörðin gleypir
hana.
Á að tryggja bæj-
arllokkunum öll
völd yfir svcita-
fólkinu?
Við síðustu stjórnarskrár-
breytingu, var gert mikið til að
rýra áhrifavald sveitanna. En
vegna þess að sýnt hefir sig, að
sveitirnar veita Framsóknar-
flokknum langsamlega mestan
stuðning, er nú ekki horft í að
leggja til að minnka það enn
að mun, með því að efla stór-
um þau ítök, er kaupstaðaflokk-
arnir hafa þar enn.
Áhrifavald héraðanna á lög-
gjöf og stjórnarfar sem sjálf-
stæðra heilda, með litlu tilliti
til íbúafjölda þeirra, hefir allt
frá landnámstíð verið grund-
vallaratriði í stjórnafari okkar.
Má því segja, að héruðin hafi
sögulegan rétt og fornlegan tií
að halda því framvegis.
Þá má og benda á, að þetta
gildir og í áhrifavaldi hreppa
á sýslumál. Og ekki er kunnugt,
að nokkur maður hafi komið
fram með kröfu um, að hver
hreppur hefði fulltrúa á sýslu-
fundi eftir fólksfjölda. Og ekki
er síður hæpið fyrir okkur, aðra
eins dvergþjóð, að halda strangt
fram höfðatöluréttinum, hvað
snertir áhrifavald og viðskipti
þjóða á milli
Höfðatöluatriðið mun og ó-
víða notað út í æsar. T. d. munu
Bandaríkin láta sér nægja að
senda tvo fulltrúa fyrir hvert
sambandsríki á þing sitt, án til-
lits til íbúafjölda í þeim, hverju
um sig.
Þá ætti það og að vera okkur
nokkur hvatning til að viðhalda
jafnvægi héraðsvaldsins, að
telja má að þjóðveldi sögu-
aldarinnar líði undir lok vegna
þess, að því jafnvægi var rask-
að.
Ef til vill kunna sumir sjálf-
stæðiskjósendur að álíta, að
þeirra stefnumál verði meiru
ráðandi eftir en áður, ef þetta
nær frám að ganga. En þá gæta
þeir þess ekki, að Framsóknar-
(Framh. á 4. siöu)
Sebastopol
Flotahöfn Rússa við
Meðan Þjóðverjar vinna ekki
þetta forna, rammgerva rúss-
neska vígi og flotahöfn, ná þeir
ekki yfirráðum á Svartahafi. Og
á meðan verður herjum þeirra
förin ógreið til olíulindanna
miklu við Baku. En til einskis
staðar horfir Hitler sólgnari
augum en þess meginaflgjafa
alls vélahern^ðar, olíunnar, er
þar streymir upp úr iðrum jarð-
ar.
Þvert um hið mikla eiði, sem
gengur suður millum Svarta-
hafs og Kaspiahafsins, liggur
einn hrikalegasti fjallgarður
Evrópu, Kaukasusfjöllin. Þau
eru um 1100 km. löng, en á
breidd ekki nema um 170 km.
Við Svartahafið ganga fjöllin
nær þverhníft í sæ út, eru lægri
að vestan, en hækka austur á
við upp í 3000 metra hæð.
Lægsta skarðið í þessum risa-
vaxna fjallamúr er um 2400 m.,
svo að þar e'r ekki auðsótt leið til
lindanna miklu, sem eru suð-
austan fjallanna ,úti við strönd
Kaspiahafsins.
Efalaust er þangað auðförn-
ust leið vestan frá botni Svarta-
hafs, sunnan hálendisins. En sú
leið verður Hitler naumast fær,
meðan Sebastopol er í höndum
Rússa, og hann freistar ekki að
brjótast þangað austur um
Litlu-Asíu. Fyrir því er nú lögð
á það hin mesta áherzla að taka
flotahöfn Rússa, hvað sem það
kostar.
Sebastopol hefir verið umset-
in meir en hálft ár, og nú geisa
þar sennilega æðisgengnari á-
hlaup og orrustur en nokkurn
tíma fyrr í sögu þessa staðar.
Og þó er borgin kunnust á und-
angengnum öldum fyrir orrust-
ur og umsátur og vaskar og
þrautseigar varnir.
Frægust af öllum hernaðar-
átökum við þennan stað var hið
11 mánaða langa umsát í Krím-
stíðinu, 1853—56.
Óvinir þeir, sem þá sóttu að
Sebastopol voru Frakkar, Eng-
lendingar og Tyrkir, auk Sar-
diníuríkis, en til varnar voru
Rússar einir. Stríðið hófst af
hálfu Rússa og í gegn Tyrkj-
um, sem þá voru illa undir
styrjöld búnir. En Frakkar og
Bretar, er töldu veldi sínu
hættu búna, ef Rússum tækist
að ráða niðurlögum Tyrkja,
komu þeim til hjálpar með flota
sína og landher. Borgin var þá
bæði sótt frá sjó og landi af
hinu mesta harðfengi, enda var-
in af miklum vaskleik.
180.000 manna her sótti stað-
inn, og 800 fallbyssur spúðu
látlausri stórskeytahríð að
varnárvirkjunum vikum saman.
Loks 9. sept. 1855 tókst liin-
um sameinuðu óvinaherjum að
brjótast inn í borgina og ná
henni á sitt vald.
Hvernig nú fer um þetta
rammgerva vígi og herskipa-
höfn, verður engu um spáð.Vopn
þau og vígvélar, sem fyrir tæp-
um 90 árum þrumuðu yfir Se-
bastopol og brutu þar á bak
vasklegar varnir, voru hrein-
ustu leikföng hjá vítistækjum
þeim, sem Hitler hefir nú á að
skipa.
En sama máli gegnir og um
varnartækin. Rússar hafa heit-
ið því að verja staðinn til hinzta
manns. Um 500 tröllauknar
fallbyssur Þjóðverja hamast nú
nótt og dag og spúa látlausu
sprengjuregni inn yfir vígin,
sem umlykja borgina.
Talið er að nazistaherinn sé
margfalt fjölmennari en hinn,
sem til varnar er. En nú er
borgin eingöngu sótt frá landi.
Á hafinu eru Rússar ráðandi
enn, þótt óvinirnir eigi efalaust
eitthvað af kafbátum og smærri
herskipum á þessum slóðum,
Svartahaf í hættu
sem notuð eru í hinni trylltu
sókn. Bandamenn hafa talið, að
nazistar hafi misst um 6 milj-
ónir manna, fallinna og særðra,
á austurvígstöðvunum einum á
tæpu ári, sem liðið er síðan
Hitler lét her sinn ráðast inn í
Rússland. Hvað, sem rétt er um
þessar tölur, er það víst, að
mannfall Þjóðverja er þarna
orðið óhemjulegt. Og sjálfsagt
eru þar hnignar að grasi marg-
ar hraustustu og þjálfuðustu
hersveitir Hitlers.
Hitt er og víst, að hann hefir
enn óhemju liði á að skipa á
þessum vígstöðvum, og það
með, að lítt virðist horft i að
spara það, enda getur svo farið
að tilvera hins þýzka vopna-
valds'sé beinlínis undir því kom-
in, að sigur náist fyrir næsta
vetur.
Falli Sebastopol í þessum jöt-
unátökum, yrði það þungt á-
fall fyrir Rússa og bandamenn
þeirra. En samt er eftir löng og
erfið leið til oliubrunnanna
miklu, þar sem er að mæta
harðsnúnum her og góðum
varnarskilyrðum. í fyrra gátu
fregnir þess, að Rússar keppt-
ust við að koma sér upp nýrri
herskipahöfn austur við botn
Svartahafsins, í Batum. Slíkt
var öryggisráðstöfun, ef Se-
bastopol skyldi falla.
Batum er langbezta höfnin
við austanvert Svartahaf. Þang-
að liggja olíuleiðslur frá Baku,
og þaðan er olía flutt til ann-
arra hafna og staða Rússa við
hafið svarta.
En samtímis og nazistaher-
irnir reyna að brjótast þessa
leið austur, er efalítið fyrirhug-
uð sókn á landi austur með As-
ovshafi til Rostov, er þýzki her-
(Framh. á 4. síðu)
Erlendar fréttir
Sókn Rommels í Libyu virð-
ist halda áfram og bera nokk-
urn árangur. Bretar hafa orðið
að hörfa frá nokkrum stöðvum
suðvestan við Tobruk, en það
þykir augljóst, að þangað bein-
ist sókn Þjóðverja og ítala og
muni þeir ekki ætla sér sókn
austur fyrir Tobruk í átt til
Egyptalands, án þess að hafa
fyrst náð á vald sitt þessum
rammgerva setuliðsstað, sem
Bretar hafa haft á valdi sínu
síðan er þeir fyrst náðu hon-
um á sitt vald og varið af mikl-
um vaskleik og þrautseigju um
langan tíma. Telja Bretar, að í
þessum síðustu átökum hafi
Þjóðverjar teflt fram nýjum
skriðdrekum og stærri og öfl-
ugri en þeir hafi sjálfir yfir að
ráða, sem stendur, á þessum
slóðum.
Á Miðjarðarhafinu hafa orr-
ustur geisað undanfarið milli
flotadeilda Breta og ítala, á-
samt þátttöku flugvéla frá
báðum aðilum. Bretar segjast
m. a. hafa stórlaskað 2 orrustu-
skip ítala, en auk þess sökkt
beitiskipi og tundurspillum og
skotið niður fjölda flugvéla. —
Þjóðverjar skýra einnig frá
miklum árásum flugvéla sinna
á enska skipalest, sem var á leið
til Möltu. Segja þýzkar fregnir,
að á Miðjarðarhafinu einu hafi
þeir sökkt 8 herskipum, en alls
hafi þeir um allar vígstöðvar
hafanna sökkt 30 skipum
Bandamanna á einum sólar-
hring.
Á Sebastopol-vígstöðvunum
hafa litlar breytingar orðið.
Haldið er uppi látlausri sókn á
borginá og virðist sem Þjóð-
verjum verði eitthvað ágengt,
þrátt fyrir hina hörðustu vörn
Rússa, sem munu vera miklum
mun fámennari þar en árásar-
liðið. (Frh. á 4. síðu)
r-—-—-————————————------
*
Utvarpsumræðui
um stjórnmál
Útvarpsumræður um
stjórnmál fara fram 2. og
3. júlí
Fyrra kvöldið vcrður
ræðutími 30 og 20 mínút-
ur og röð flokkanna þessi:
Kommúnistar, Framsókn-
arflokkur, Alþýðuflokkur
og Sjálfstæðisflokkur.
Síðara kvöldið verða
þrjár umferðir og ræðu-
tímar 25, 15 og 10 mín. en
röð flokka: Alþýðuflokkur,
kommúnistar, Framsókn-
arflokkur og Sjálfstæðis-
flokkur.
Sú venja verður Játin
haldast, að einungis þeir
flokkar, sem eru „lands-
málaflokkar" og hafa
landlista við kosningarn-
ar, hafi rétt til að taka
þátt í umræðunum.
Á víðavangi
EITURG ASHERN AÐUR
SIGURÐAR DÓSENTS.
Alþýðublaðið hefir nú valið
lygaherferð Sigurðar dósents
alveg viðeigandi nafn með því
að nefna hana eiturgashernað.
Hitt tjáir blaðinu lítt að
kjökra yfir, þótt herferð þessa
grandvara drottins þjóns hafi
verið svarað á viðéigandi hátt.
Þeir, sem nota eiturgas, eiga á
hættu, að verða fyrir því sjálfir.
Skorað hefir verið á Sigurð að
færa sönnur á staðhæfingu sína,
en heita vísvitandi ósanninda-
maður ella.
Endurtekningar Alþýðublaðs-
ins á fleipri Sigurðar eru hon-
um engin hlíf. Þær verða aðeins
til að halda á lofti skömm hans,
sem enginn telur á bætandi, er
málavöxtu þekkir.
SAGAN ENDURTEKUR SIG.
í Sturlungu er frá því sagt,
að prestur einn.,taldi lítið leggj-
ast fyrir þá, sem miklir væru
af sér, að „stela bitlingum". Nú
hefir skörin færzt það upp í
bekkinn, að einn ráðherranna,
sem fyrrum ætlaði að verða
prestlingur, hefir stolið bitling
Baldvins Jónssonar Baldvins-
sonar. Hvort hegning Iiggur við
því athæfi, er ekki vitað, en
„brotamaður" mundi hann tal-
inn vera.
J. A. P. L.
Maður nokkur,' sem lögreglan
hefir einu sinni þurft að taka
„úr umferð“, hefir iðulega
reynt að vekja tortryggni gegn
henni á bæjarstjórnarfundum
fyrir æfingar hennar í meðferð
ýmissa varnartækja. Nú hefir
hann fengið Sigfús, bindindis-
hetju kommúnista, til liðs við
sig í þessari herferð. Almenn-
ingur mun hins vegar gera sér
ljóst, að til þess að lögreglan
geti fullkomlega innt skyldu-
störf sín af höndum á þessum
tímum, þarf hún að vera sem
færust í flestum greinum. Það
getur meira en vel verið, að hún
þurfi t. d. að nota táragas, ef
dreifa þarf mannfjölda, sem
iðulega safnast saman, vegna
drykkjuóspekta eða því um líkt.
Lögreglan þarf líka að geta
mætt ofstopa útlendinga, líkt
og pólska skipstjórans um árið,
sem ætlaði að verja henni með
valdi að ná íslenzkum stúlkum
úr skipi hans. Almenningur
myndi áreiðanlega hallmæla
lögreglunni, ef hún gæti ekki
leyst slík skyldustörf af hönd-
um, og þess vegna mun hann
ekki vera andvígur því, að hún
verði sem færust.um að gegna
störfum sínum á þessu sviði
sem öðrum.‘Manninum, sem var
„tekinn úr umferð“, mun því
reynast árangurslaust að ætla
að hefna sín á þennan hátt.